Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
115 
Гегель еңбегінде сұрақтарға жауап шешім қабылдаудың негізі деп бөліп көрсетіп, рефлексия үрдісі 
«төменгі қабілеттіліктен оның жоғары деңгейіне ауысу ниетінен басталады», ‒ деп түсіндіреді. Сонымен 
қатар, рефлексия басқа адамдармен әрекет үрдісіндегі өзара әрекеттестік және қарым-қатынас барысын-
дағы өзін-өзі тану құралы ретінде қарастырылады.  
Философияда  рефлексияға  индивидтің  санасындағы  өзі  туралы  ойлану  үрдісі  деген  түсініктеме 
берілген.  
Қазіргі  замандағы  философиялық  әдебиеттерде  (жиырмасыншы  ғасырдың  екінші  жартысында) 
рефлексия феномені мынадай мағыналарда қарастырылады:  
1) өзінің алғы шарттарын ойдан өткізіп, дәлелдеуге бағытталған философиялық ойлау ұстанымы;  
2) таным көрінісінің мәні;  
3)  өзінің  істеген  іс-әрекеттерін  және  олардың  заңдылығының  мағынасын  түсінуге  бағытталған, 
қоғамда дамыған адамның теориялық іс-әрекет формасы;  
4) адамның рухани ішкі жан-дүниесінің ерекшеліктерін ашатын танымдық іс-әрекеті [3]. 
Философиялық жаңа сөздікте рефлексияға мынадай анықтама берілген: «Рефлексия  – сананы өзіне 
қаратуды  талап  ететін  өзіндік  алғы  шарттарды  ой  елегінен  өткізуге  және  негіздеуге  бағытталған 
философиялық ойлау ұстанымы».  
Рефлексияның  алғашқы  анықтамасы  философияда  радикалды  сынға  ұшырады:  Г.  Гегель  бойынша 
рефлексия жалпылыққа қозғалыста өзіндік жеке моменттерін алып тастайды. Рефлексияның субъектілері 
түсінік  болып  қалады.  Жалаң  түсінік  рефлексияның  моменттерін  алып  тастайды.  Э.  Гуссерельдің 
феноменологиясы И. Канттың дәстүрін жалғастырады. Феноменологиялық әдіс сананың интенционалды 
құрылымын зерттеуге бағытталады [4]. 
Кант  когнитивті  қабілеттіліктің  іргетасын,  априориялық  білім  жағдайын  зерттеуге  байланысты 
рефлексияны  қарастырады  және  оны  «рефлективті  оқыту  қабілетінің»  ажырамас  сипаты  ретінде 
түсіндіреді.  Ол  логикалық  рефлексияны  ерекшелендіреді,  онда  ұсыныстарды  бір-бірімен  салыстыруға 
болады  және  трансцендентальдік  көрініс  салыстырмалы  ұсыныстарды  бір  немесе  басқа  когнитивтік 
қабілетпен  ‒  сезімталдық  пен  ақылмен  байланыстырады.  Бұл  трансцендентальдық  рефлексия  «... 
көзқарастардың объективті салыстыру мүмкіндігін негізге алады». 
Гегельдің  философиясында  ойлау  рухтың  дамуының  қозғаушы  күші  болып  табылады.  Когнитивті 
процестің қажетті сәті ретінде ұтымды рефлексияны ескере отырып, Гегель бір мезгілде өз шектеулерін 
анықтайды:  дерексіз  анықтамаларды  белгілеу,  рефлексия  олардың  бірлігін  ашуға  қабілетсіз,  бірақ 
түпкілікті, абсолютті білімге үміткер. «Рухтың феноменологиясы» деген сөзде рухтың өз көрінісін рухтың 
өзіндік дамуының нысаны ретінде атқарады, өйткені ол рухтың бір түрінен екіншісіне көшуге мүмкіндік 
береді. 
ХІХ-ХХ ғасырда классикалық емес философияда рефлексия рухани және практикалық іс-әрекеттерге 
негізделген  философиялық  әдіс  ретінде  анықталады.  Философиялық  рефлексияның  негізін  қалаушы 
функциясы әрі жеке әрі әлеуметтік-коммуникативті деңгейде зерттелді.  
Рефлексия XIX-XX ғғ. батыс философияның негізгі тұжырымдамасына айналып, ғылым жүйесінде 
философия тақырыбының бірегейлігін және философиялық әдіс ерекшелігін білдірді. Философия әрдайым 
білім  туралы  ойлану  ретінде  түсіндірілгендіктен,  қазіргі  заманғы  философтар  арасында  рефлексия 
мәселесіне  баса  назар  философияны  объективті-сенсорлық  белсенділіктен  оқшаулауды  қорғауға,  оның 
білімін өздігінен білуін шектеуге бағытталған. Нельсон дереу психологиялық рефлексияны дереу білімді 
жүзеге  асыру  құралы  ретінде  айқындайды  (бұл  көріністің  өзіндік  түрі  ‒  өзін-өзі  қадағалау  ‒ 
интроспективтік психологияның негізгі әдісі). 
Ғалымдардың еңбектеріне талдау жүргізу негізінде, «рефлексия»  – кең ауқымды да, көп мағыналы 
ұғым деген тұжырым жасаймыз. Жалпы алғанда, рефлексия ұғымын төрт мағынада қарастыруға болады: 
Бірінші  топқа
  психологиялық  анықтамалар  жатады.  Бұл  жерде  рефлексия  –  ойлану,  өз  ойларын 
талдау, өзінің психикалық күйін саралау, өз әрекетін талдауға деген бейімділік ретінде көрініс табады.  
Екінші  топқа
  логикалық-гносеологиялық  анықтамалар  жатады.  Яғни,  рефлексия  –  адам  ойының 
қағидасы, өзіндік әрекеттердің алғышарттарын ұғыну, білімнің мазмұнын және оның танымдық әдістерін 
талдау ретінде қарастырылады.  
Үшінші топқа
 әлеуметтік-философиялық анықтамалар жатады. Рефлексия ‒ өзіндік сананың маңызды 
элементі, оны дамыту факторы ретінде түсіндіріледі.  
Төртінші  топқа
  педагогикалық  анықтамалар  жатады.  Педагогикалық  анықтамаларда  рефлексия  ‒ 
өзін-өзі танудың, түсінудің, тексерудің, бағалаудың негізгі тәсілі және ойлаудың қажетті құралы ретінде 
қарастырылады.  

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
116 
Жалпы  айтқанда,  рефлексия  мәселесі,  ең  алдымен,  адамның  өмір  салтын  анықтау  мәселесі  болып 
табылады.  «Экстремалды  қорыту  адам  өмірінің  екі  негізгі  жолын  ашуы  мүмкін:  біріншіден,  адам  өмір 
сүретін дереу байланыстың шеңберінен шығып кетпейтін өмір ‒ бұл қаншалықты жақын достар шеңбері, 
әлеуметтік шындықтардың түпкілікті жиынтығы». Мұнда бүкіл адам өмірдің өзі; оның барлық көзқарасы 
‒ жалпы өмірге емес, өмірдің жеке құбылыстарына деген көзқарас. Мұндай өмір дерлік табиғи процесс 
секілді, кез келген жағдайда, мұндай өмір сүретін адамның дереу және адалдығы анық; сондай-ақ, сананың 
бар болғаны да анық. Мұнда көптеген саналандырылған құрылымдармен, ұжымдық сананың өнімдерімен 
толтырылған, олардың «Мен» деп танылатын, саналы қабілетін қалыптастыратын сыртқы көрініс бар. 

жүктеу/скачать 6,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: