Хасанов М. Ғылым теориясы indd

25
2.4. Ан ти ка лық ло ги ка жә не ан ти ка лық ма те ма ти ка
да ғы дә лел деу тех ни ка сы көз ге кө рі не тін құ рал дар ға не гіз дел ді. 
Мы са лы үшін ариф ме ти ка лық есеп тер де тас тар пай да ла ныл ды, 
гео мет рияда фи гу ра лар ды көр се ту жо лы мен дә лел ден ді. Де ген-
мен дә лел деу фак ті сі нің бо луы ма те ма ти ка лық ілім дер дің дог ма-
ти ка лық тұр ғы дан қа был дан байт ын ды ғын, олар дың пай ым дау 
жә не тек се ру ба ры сын да алы на тын ды ғын көр се те ді. Ло ги ка лық 
жол мен алын ған нә ти же лер дің дұ рыс не ме се бұ рыс екен ді гі ту-
ра лы ай қын дау ға бо ла ды де ген се нім ге қа тыс ты сы ни ой бол ды. 
Фа лес жә не оның жо лын жал ғас ты ру шы лар дың зерт теу ле рі-
нің «грек уақы ты на дейін гі» ма те ма ти ка дан са па лық ерек ше лі гі 
қа рас ты ры лып отыр ған мә се ле нің нақ ты лы ғын да емес, ма те ма-
ти ка лық ой лау дың жа ңа дең гейіне өтуін де. Грек тер бас тап қы ма-
те ри ал ды өз де рі нің ар ғы тек те рі нен ал ды, алай да олар ды иге ру 
жә не пай да ла ну тә сі лі өз ге ше бол ды. Олар дың ма те ма ти ка лық 
бі лі мі нің өзін дік ерек ше лік те рі 
ра ци она лизм, сын шыл дық, ди на-
мизм
бол ды. 
Бұл си пат ми лет тік тер дің фи ло со фия лық із де ніс те рі не де тән. 
Екі жағ дайда да ло ги ка лық не гіз дел ген ой лау тә сі лі пай да ла ныл-
ды. Фи ло со фия лық тұ жы рым дар мен ма те ма ти ка лық із де ніс тер 
ал дың ғы дәуір дің ой лау дағ ды сы на қа ра ған да са па лы бі рың ғай 
ой лау тә сі лі ар қы лы не гіз де ліп отыр ды. 
Эл лин дер дің ғы лы ми із де ніс те рі не тән тұ тас тық ама лы, дү-
ниета ным дық жә не ғы лы ми па ра диг ма лар дың үйле суі ежел гі 
Гре кияның фи ло со фия лық жә не ма те ма ти ка лық та ны мы ның қа-
лып та су ына елеу лі ық пал ет ті. Ал ға тар тыл ған ги по те за лар ды эм-
пи ри ка лық тек се ру мен шек тел мей, дә лел деу фор ма сын иеле нуі 
ғы лым ның жа ңа, дү ниета ным дық қыз ме тін ту дыр ды. Фа лес жә-
не оның жо лын қуушы лар дың ата-ба ба ла ры ның ма те ма ти ка лық 
же тіс тік те рін ке ме жә не қа ла құ ры лы сын да ғы, ауыл ша руашы-
лы ғын да ғы тех ни ка лық қа жет ті лік тер ді қа на ғат тан ды ру үшін 
пай да лан ды, ал олар үшін ғы лым – өн ді ріс тік мін дет тер ді ше шу 
ап па ра ты нан да үл кен бір нәр се. Ма те ма ти ка ның же ке, едәуір 
абст рак ті лі эле ме нт те рі на тур фи ло со фия лық жүйеге, оның ор га-
но ны бо лып са на ла тын фор мальды ло ги ка ға кі рі ге ді, олар ми фо-
ло гия лық жә не ді ни се нім дер ге ан ти под бо ла ды. Фи ло со фия лық 
пай ым даулар эм пи ри ка лық дә лел де ме ні қа жет сін ген жоқ, се бе бі 
олар жал пы ла ма си пат та бол ды. Бұл кез де ма те ма ти ка лық бі лім-
дер дің жет кен да му дең гейі сон ша лық, оның же ке заң да ры ның 
ара сын да ло ги ка лық бай ла ныс ор на ту ға мүм кін бол ды. Не гіз деу-

2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері
26
дің мұн дай фор ма сы ма те ма ти ка лық заң дар үшін та би ғи бо лып 
са на ла ды.
Ми лет тік тер дің зерт теу ле рі бой ын ша, қо ғам дық өмір дің әлеу-
мет тік-эко но ми ка лық жағ дайла ры тү бе гей лі түр де өз гер ген жағ-
дайда ға на дү ниета ным ның си па ты ма те ма ти ка лық та ным үде рі сі-
не ық пал ете ді. Алай да олар фи ло со фия лық көз қа рас тар дың өз ге-
руі ма те ма ти ка ның да му ына ық пал ете ме, ма те ма ти ка лық та ным 
дең гейі дү ниета ным ның идеоло гиялық ба ғы ты на тәуел ді ме, ма те-
ма ти ка лық ілім дер дің фи ло со фия лық идея лар ға ке рі ық па лы бар 
ма де ген мә се ле лер ді тү сін дір мей ді. Қой ыл ған сауал дар ға пи фа-
гор лық мек теп тің қыз ме ті не сүйене оты рып жауап бе ру ге бо ла ды. 
Пи фа гор шыл дық ежел гі Гре кияның бү кіл та ри хы ба ры сын-
да, б.д.д. VI ға сыр дан бас тап бір не ше ке зең бойы өмір сүр ді. Бұл 
мек теп тің не гі зін са лу шы грек тік Шы ғыс тан шық қан 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: