Соғыс жылдарында кей мұражайлардың жабылып жатқанына қарамастан, жаңа мұражайлардың дүниеге келуіне мүмкіндіктер туды. 1942 жылы Павлодар қаласында облыстық тарихи-өлкетану мұражайларының іргетасы қаланып, 1959 жылы оған өлкені зерттеген ғалым, саяхатшы өңір тумасы Г.Н. Потаниннің аты берілді. Соғыс жылдарында дүниеге келген музейлердің бірі 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс қолбасшыларының бірі Амангелді Иманұлына арналған мемориалдық мұражай. Мұражай 1944 жылы Қостанай қаласында құрылды.
1942 жылдың 10 наурызында Әбусағит Мұсұлманқұлұлы Жиреншин Қазақстан Орталық мұражай директоры болып тағайындалды.Мұражайда қазақ халқының құнды байлығы сақталғанын, оны болашақ ұрпаққа жеткізу үшін көздің қарашығындай сақтау және қорғау қажеттігін жақсы түсінген Ә. Жиреншин мұражай жұмысын толық өз қолына алды.
1944 жылы 10 қазанда Қазақ КСР ХАК-ның арнайы қаулысымен «Облыстық мұражайларда Ұлы Отан соғысы бөлімін ұйымдастыру туралы» шешім қабылданды. Қазақстанның бүкіл тарихи-өлкетану мұражайларында соғысқа арналған бөлім ұйымдастырылып, онда майдан шебінде және тыл жұмысындағы азаматтардың ерлігі көпшілік назарына ұсынылды.
Мұражай ғимараттарының талапқа сай келмеуі қор сақтау, ғылыми-зерттеу, мәдени-ағарту, экспозиция құру жұмыстарының тежелуіне және қысқаруына әкелді. Мәселен, республика мұражайлары 1946-53 жылдар аралығында 20 210 шаршы метр аумақты алып жатса, экспозициялық көлемі 6740 шаршы метрді құрады. Орта есеппен әр мұражайға 230 шаршы метрден келді. Бірақ бұл көрсеткіштің өзі бүкіл мұражайларға тән емес еді.
