Хрестоматия ежелгі дәуір әдебиеті ббк 84(0)3 е 33 «Қазақ әдебиетінің тарихы»

әңгіме, мифтік сюжеттегі шығарма. Онда Оғыз қағанның түркілерді біріктіру жолындағы жорықтары баяндалады. Қазақ жеріндегі тарихи жер-су аттары кездеседі, ру-тайпа атауларының шығу төркіні, түркілердің діни наным-сенімдерінен мағлұмат береді. Оғыз қағанның алты ұлынан тараған ұрпақтары туралы аңыз, жырдағы басқа да баяндалатын оқиғалар қазақ тіршілігіне, тарихына тікелей қатысты.

Оғыз қағанның қай дәуірде өмір сүргендігі, Оғыз жорықтарының дәл қай тарихи оқиғаға байланыстылығы жөнінде әр түрлі пікірлер айтылады. Жыр шежіре- жазбаларда Қорқыт әңгімелерімен сабақтас жүреді.

Жырдың ұйғыр, араб әріптерімен жазылған екі нұсқасы сақталған. Ұйғыр нұсқасы бойынша тексі және аудармасы Қ. Өмірәлиевтің «Оғыз қаған» эпосының тілі» атты кітабынан алынды (А., 1988).

I. Болсынғыл деб деділер. Ануң аңағусу

II. ошбу турур. Тақы мундан соң севінч

III. таптылар. Кене күнлерден бір күн Ай қаған-

IV. нуң көзү йарыб бодады, еркек оғул тоғурды.

V. Ошул оғулнуң өңлүгі чырағы көк

VI. ерді, агызы аташ қызыл ерді, көзлері ал, б сачлары, қашлары

VII. қара ерділер ерді. Йақшы напсікілерден

VIII. көрүклүгрек ерді. Ошул оғул ана

IX. сының көгүзүндүн оғузны ічіб мүндун

I. артығырақ ічмеді, йіг ет, аш, сүрме

II. тіледі, тілі(ге) келе башлады. Қырық күндүн соң

III. бедүкледі, йүрүді, ойнады. Адағы уд адағы дег, беллері

IV. бөрі беллері дег, йағры кіш йағры дег, көгүзү

V. адұғ көгүзү дег ерді. Беденінүң қамағы

VI. түг түлүклүг ерді, йылқылар күтейе

VII. турур ерді, атларға міне турур ерді, кік

VIII. ав авлайа турур ерді; күнлерден

IX. соң, кечлерден соң й(і)гіт болды. Бу

I. чақта бу йерде бір улуғ орман бар ерді,

II. Көб мүренлер, көб өгүзлер бар ерді. Бунда келген-

III. лер кік көб көб, бунда учқанлар қуш көб көб ерді.

IV. Ошул орман іч(і)інде бедүк бір қат бар

V. ерді, йылқылардны, ел күнлерні йер ерді. Бедүк

VI. йаман бір кік ерді. Берке емг(е)к бірле

VІІ. ел күнні басуб ерді. Оғуз қаған бір еріз.

VІІІ. қағаз кіші ерді. Бу қатны авлам (а)қ тіледі. Күн-

IX. лерде бір күн авға чықты, жыда бірле,

I. йа_оқ бірле, тақы қылыч бірле қалқан

II. бірле атлады. Бір буғу алды. Шул буғуны тал-

ІІІ. нуң чубуғы бірле (й)ығачқа бағлады, кетті.

IV. Андан соң ерте болды. Таң ерте чақ-

V. та келді, көрді кім қат буғуны алуб

VI. турур. Кене бір адуғ алды, алтунлуғ

VII. белбағы бірле йығачқа бағлады, кетті.

VIII. Мундун соң ерте болды, таң ерте

IX. чақта келді. Көрді кім қат адуғны алуб турур.

5.

I. К(е)не ошу (й)ығачның түбі(і)нда турды. Қат

III. жыда бірле қатның башын урды, аны

IV. өлтүрді. Қылыч бірле башын кесті, алды, кетті

V. Кене келіб көрді кім бір шуңқар қатның ічегүсін

VI. й(е)мекте турур. Иа бірле, оқ бірле

VII. шунқарны өлтүрді, башын кесті. Андан

VIII. соң деді кім шуңқарның аң(а)ғу –

IX. сы ошбу турур. Буғу й(е)ді, адуғ й(е)ді. Жыдам

I. Өлтүрді, темүр болса. Қатны шуң –

II. қар й(е)ді. Иа оқум өлтүрді, й(е)л болса деб деді,

III. кетті. Тақы қатның ануғусу ошбу

IV. турур. Кене күнлерде бір күн

V. Оғуз қаған бір йерде теңріні жалбарғу-

VI. да ерді Қараңғулуқ келді. Көктүн

VII. бір кек йаруқ түшті. Күндүн айа(н),

VIII. айдан қуғулғулурақ

IX. ерді. Оғуз қаған йүрүді, көрді кім

I. ошбу йаруқнуң арасында бір қыз

II. бар еді. Иалғуз олтурур ерді. Иақшы көрүк-

III. луғ бір қыз ерді. Ануң баш(ы)нда аташ-

IV. луғ йаруқлуғ бір меңі бар ерді,

V. алтун қазуқ дег ерді. Ошул қыз андағ

VI. көрүклүг ерді кім күлсе, көк

VII. теңрі күле турур: й(ы)ғласа көк теңрі

VIII. й(ы)ғлайа турур. Оғуз қаған

IX. аны көрдүкте өзі қалмады, кетті, севді, алды, ануң

8.

I. бірле йатты, тілегүсін алды. Төл боғаз

III. йаруды, үч еркек оғулны тоғурды. Бірінчі-

IV. сіге Күн ат қойдылар, ікін-

V. чісіге Ай ат қойдылар, үчүнчү-

VI. сүге Иулдуз ат қойдылар. Кене бір күн

VII. Оғуз қаған авға кетті. Бір

VIII. көл арас(ы)нда алындан бір (й)ығач

IX. көрді. Бу (й)ығачнуң қабучағында

I. бір қыз бар ерді, йалғуз олтурур ерді.

II. Иақшы көрүклүг бір қыз ерді. Ануң

III. көзү көктүн көгрек ерді,

IV. ануң сачы мүрен усуғы дег, ануң

V. тіші үнжү дег ерді. Андағ көрүк-

VI. лүг ерді кім йернің ел күні аны көрсе

VII. ай ай, ах, ах өлебіз деб, сүттен

VIII. қумуз бола турурлар. Оғуз қаған

IX. аны көрдүкте өзі кетті, йүрегіге аташ

I. түшті, аны севді, алды, ануң бірге йатты, тілегү-

II. сүн алды. Төл боғаз болды, күнлер-

III. ден соң, кечелерден соң

IV. йаруды, үч еркек оғулны тоғурды, бірін-

V. чісіге Көк ат қойдылар, ікін-

VI. чісіге Тағ ат қойдылар, үчүнчү-

VII. сүге Теңіз ат қойдылар.

VIII. Андан соң Оғуз қаған бедүк

IX. топ берді, ел күнге жарлық

11.

I. жарлаб кеңештілер, келділер. Қырық шіре,

III. лүг сүрмелер, чубуйанлар, қымызлар

IV. аш(а)дылар ічтілер. Тойдан соң Оғуз

V. қаған беглерге, ел күнлерге

VI. жарлық берді, тақы деді кім мен сенлер-

VII. ге болдум қаған, алалың йа тақы

VIII. қалқан, тамға бізге болсун

IX. буйан, көк бөрі болсунғыл уран; темур жыда-

I. лар бол орман: ав йерде йүрүсүн қулан

II. тақы талуй, тақы мүрен: күн туғ болғыл көк

III. қурықан деб деді. Кене андан соң

IV. Оғуз қаған төрт сарыға жарлық

V. жумшады. Білдіргүлүк бітіді, елчілерге

VI. беріб йеберді. Ошбу білдүргүлүкте бітіл-

VII. міш ерді кім мен уйғурның қағаны боламан

VIII. кім йернің төрт булуңынуң қағаны

IX. болсам керек турур. Сенлерден баш чалунғу-

I. луқ тілеб мен турур. Ошул кім менің ағыз-

II. умға бақар турур болса, таратғу

III. тартыб, дост тутарман, деб деді ошбу кім

IV. ағызумға бақмас турур болса, чамат

V. чақыб, черіг чекіб душман тутарман.

VI. Тағурақ басыб, астурыб, йоқ болсунғыл

VII. деб қылурман, деб деді. К(е)не бу чақ-

VIII. та оң жаңақта Алтун қаған

IX. деген бір қаған бар ерді. Ошбу Алтун

14.

I. қаған Оғуз қағанға елчі йумсаб

III. қыз йақут таш алыб, көб телім ерденілер

VI. йеберіб йумшаб Оғуз қағанға с(о) йурқаб

V. берді, ағызыға бақынды. Иакшы бегү бірле

VI. достлуқ қылды, ануң бірле амырақ

VII. болды. Чоң жаңақыда Урум деген

VIII. бір қаған бар ерді. Ошбу қағаннуң

IX. черігі көб көб, балықлары көб көб ерділер

I. ерді. Ошул Урум қаған Оғуз қаған-

II. нуң жарлығын сақламас ерді, қатағла-

III. ғу бармас ерді. Муны сөз сөз-

IV. ні тутмас мен турурман, деб жарлық-

V. қа бақмады. Оғуз қаған чамат

VI. атуб анға атланғу тіледі. Черіг бірле

VII. атлаб туғларны тутуб кетті. Қырық

VIII. күндүн соң Муз тағ деген

IX. тағнуң адағыға келді. Қурықан-

I. ны түшкірді, шүк болуб уйуб турды. Чаң ерте

II. болдуқта Оғуз қағаннуң

III. қурықаныға күн дег бір

IV. жаруқ кірді. Ол жаруқтун көк

V. түлүклүг кек жаллуғ бедүк

VI. бір еркек бөрі чықты. Ошул бөрі Оғуз

VII. қағанға сөз беріб турур ерді.

VIII. Тақы деді кім ай ай Оғуз Урум

IX. үстіге сен атлар боласан

17.

I. Ай ай Оғуз тапуғунларға мен

III. андан соң Оғуз қаған

IV. қурықанны түртүрді, кетті, көрді

V. Кім черігнің тапуғлары –

VI. да көк түлүклүг, көк жаллуғ

VII. бедүк бір еркек бөрі йүрүгүде

VIII. турур. Ол бөрінің артларын қатағ-

IX. лаб йүрүгүде турур ерділер ерді. Бір

I. нече күнлерден соң көк

II. түлүклүг, көк жаллуғ бу бедүк

III. еркек бөрі туруб турды. Оғуз тақы черіг

IV. бірле туруб турды. Мунда Ітіл мүрен деген

V. бір талай бар ерді. Ітіл мүреннүң қудуғ-

VI. ыда бір қата тағ тапығыда

VII. урушғу тутулды. Оқ бірле, жыда

VIII. бірле, қылыч бірле уруштылар. Черіг-

IX. лернің араларыда көб телім болды урушғу.

19.

I. Ел күнлерінің көңүллеріде

III. андағ йаман болды кім Ітіл мүрен-

IV. нүң суғы қып қызыл сіп сіңгір дег

V. болды. Оғуз қаған башты, Урум қаған

VI. қачты. Оғуз қаған Урум қаған

VII. нуң қағанлуғын алды, ел

VIII. күнін алды. Ордусыға көб
20.

I. барғу түшү болды. Урум қағаннуң

II. бір қарундашы бар ерді Урус бег деген

III. ерді. Ол Урус бег оғулун тағ башы-

IV. да Терең мүрен арасыда

V. й(а)қшы берік балуққа йумшады. Тақы

V. деді кім балуқны қатағлағу керек турур.

VII. Сен тақы урушғулардан соң балуқ-

VIII. ны бенге сақлаб келгіл, деб деді. Оғуз

IX. қаған ошул балуққа атлады. Урус

I. бегнің оғулы анға көб алтун,

II. күмүш йеберді. Тақы деді кім ай меннің

III. қағанум сен... Менге атам бу

IV. балуқны беруб турур. Тақы деді кім балуқ-

V. ны қадағлағу керек турур. Сен тақы

VI. урушғулардан соң балуқны бенге

VII. сақлаб келгіл деб деді. Атам чамат атуб ерсе

VIII. менүң тапум ерүрмү? Сенден

IX. жарлуқ, байлуқ, біллүк білемен.

I. Бізнің қут(ы) быз сеннің

II. хутуң болмуш, бізнің уруғы-

III. быз сеннің (й)ығач(у)ңнуң

IV. уруғы болмуш болуб турур. Теңрі сен-

V. ге йер беріб буйурмуш болуб турур. Мен сенге

VI. башумны, қутумны беремен. Бергү

VII. беріб, достлуқтан чықмас тур(урман),

VIII. деб деді. Оғуз қаған й(і)гітнің

IX. Сөзүн й(а) қшы көрді, севінді, күлді, тақы

I. айтты кім менге көб алтун йумшабсан,

II. балуқны йақшы сақлабсан деб деді. Ануң

III. үчүн анға Сақлаб ат қойды, достлуқ

IV. қылды. Кене черіг бірле Оғуз қаған

V. Ітіл деген мүрен(ге кечті). Ітіл (деген)

VI. бөдүк бір (мүрен) турур. Оғуз қаған аны

VII. көрді, тақы деді кім Ітілнің усуғыдан

VIII. нечүк кечербіз деб деді. Черігде бір

IX. й(а)қшы бег бар ерді. Ануң аты Улуғ Орду

I. бег ерді. Узлуғ уқғулуқ бір ер ерді.

II. Көрді кім (қудуғыда көб телім) таллар, көб телім

III. йығачлар (бар ерді. Ошбу бег...) ошул йығачлар

IV. ........... кесті, йығачларда

V. йатты, кечті. Оғуз қаған севінч атты күлдү-

VI. Тақы айтты кім ай ай сен мунда бег

VII. болуң, Қыпчақ деген сен бег болуң!

VIII. деб деді. Тақы ілгерү кетті... Андан соң

IX. Оғуз қаған кене көк түлүклүг,

I. көк жаллуғ еркек бөрі көрді. Ошбу көк

II. бөрі Оғуз қағанға айтты кім емді

III. черіг бірле мундун атла Оғуз.

IV. Атлаб ел күнлерні, беглерні келдүр-

V. гіл, мен сенге башлаб йолны көргүрүр-

VI. мен, деб деді. Таң ерте болдуқта

VII. Оғуз қаған көрді кім еркек бөрі

VIII. черігнің тапуқларыда йүрүгү-

IX. де турур. С(е)н(і)нді, ілгерү кетті. Оғуз

I. қаған бір чоқур тан айғыр атқа міне

II. турур еді. Ошул айғыр ат бек чоқ сев(е)йүр.

III. ерді. Жолда ошбу айғыр ат көзден йітү

IV. қ(а) чты, кетті. Мунда улуғ бір тағ бар

V. ерді. Өше үстүнде тоң тақы муз

VI. бар турур. Ануң башы соғуқтан ап ақ

VII. турур. Ануң үчүн ануң аты Муз тағ

IX. ічіге қачыб кетті. Оғуз қаған мундан

I. көб чақы емгек чекүб турды. Черігде

II. бір бедүк қағаз ер бег бар ерді,

III. Чалаң буландан қуруқмас турур

IV. ерді. Жүрүгүде соғурғуда оңа

V. ер ерді. Ошул бег тағларға кірді,

VI. йүрүдү. Тоқуз күндүн соң Оғуз

VII. қағанға айғыр атны келдүрді. Муз

VIII. тағларда көб соғуқ болубдан ол бег

IX. қағардан сарунмыш ерді, ап ақ ерді. Оғуз

I. қаған сев(і)нч бірле күлдү айтты кім

II. ай сен мунда беглерге болғыл башлығ,

III. (ме) м(е)ңлеб сенге ат болсун Қағарлығ,

IV. деб деді. Көб ердені сойурқады, ілгерү кетті.

V. Анда Оғуз қағаннуң черігіде узлуғ ышай бір

чебер кіші бар ерді.

VI. Аның аты Бармақлуғ Жосун Білліг ерді. Бу

чебер

VII. бір қанға чапты. Қанға үстүнде өлүг

IX. барғуны қойды: тарттылар, кеттілер. Нукерлер-

I. нүң, ел күннүң қамағы муна көрділер, шаштылар.

II. Қанғалар тақы чаптылар. Мунлар қанға йүрүмек-

III. те қанға қанға сөз бере турур

IV. ерділер ерді. Ануң үчүн анларға

V. қанға ат қойдылар. Оғуз қаған қанға-

VI. ларны көрді, күлді. Тақы айтты кім қанға, қанға

VII. бірле өлүгні тіріг йүрүгүрсүн. Қанға-

VIII. луғ сенге ат болғулуғ қанға

IX. білгүрсүн деб деді, кетті.

IV. Кене чашқарун қалмасун кім

V. біллүг болсун кім Оғуз қағаннуң

VI. жаныда ақ сақаллуғ, муз сачлуғ

VII. узун узлуғ бір қарт кіші турур бар ерді,

VIII. уқғулуқ түзүн бір ер ерді, түшімел

IX. ерді. Ануң аты Улуғ Түрүк ерді. Күн –

I. лерде бір күн уйқуда бір алтун

II. йа көрді, тақы үч күмүш оқ көрді. Бу алтун

III. йа күн тоқушыдан да күн батушы-

IV. ғача те(к)кен ерді, тақы бу үч

V. күмүш оқ түн йаңғаққа кете

VI. турур ерді. Уйқудун соң түште көр-

VII. генін Оғуз қағанға білдүрді.

VIII. Тақы деді кім ай қағанум сенге

IX. жаш(а)ғу болс(ун)ғыл узу(н). (Ай қаған) ум сенге

I. Төр(ү)лүк болс(ун)ғыл түзүн, (бенге көк)

II. теңрі берді түшүмде, келдүрсүн. Талай

III. турур йерні уруғуңға бердүрсүн,

IV. деб деді. Оғуз қаған Улуғ Түрүк –

V. нүң сөзүн й(а)қшы көрді, өгүдүн

VI. тіледі. Өгүдүге көре қылды. Андан

VII. соң ерте болубда ақаларны іні-

VIII. лерні чарлаб келдүрді тақы айтты кім ай менің

IX. көңүлүм авны тілеб турур. Қары болғумдан

I. менің қағазлуғум йоқ тутур. Күн,

II. Ай, Иулдуз таң сарыға сенлер баруң.

III. Көк, Тағ, Теңіз түн сарыға сен-

IV. лер баруң деб деді. Андан соң үчегү-

V. сү таң сарыға бардылар, тақы үчегү-

VI. сү түн сарыға бардылар. Күн, Ай,

VII. Иулдуз көб кіклер, көб қушлар авлағу-

VIII. ларыдан соң жолда бір алтун йаны

IX. чаптылар, алды(лар), атасы (ға берділер).

I. (Оғуз қаған севінді, күлді, тақы аны)

II. үч бузғулуқ қылды, тақы (айтты) кім ай ақа-

III. лар йа болсун сенлернүң, йа дег

IV. оқларны көккече атуң деб

V. деді. Кене андан сон Көк, Тағ,

VI. Теңіз көб кіклер, көб кушлар авлағу-

VII. ларыдан соң жолда үч күмүш оқ-

VIII. (ны) чаптылар, алдылар, атасыға берділер.

IX. Оғуз қаған севінді, күлді, тақы оқ

I. ларны үчүге үлештүрді, тақы айтты

II. (к)ім ай інілер оқлар болсун сенлер-

III. нуң Иа атты оқны. Оқлар дег

IV. сенлер болуң деб деді. Кен(е) андан

V. соң Оғуз қаған улуғ қурылтай

VI. чақырды, нүкерлерін, ел күнлерін

VII. чарлаб чақырды. Келіб кеңешіб

VIII. олтурды (л) ар Оғуз қаған бедүк орду (да)...

IX. ......... (оң йағыда)

41.

I. (қырық қулач йығачны тіктүрді. Ануң)

III. да бір ақ қойун бағлады. (Чо) ң

IV. йағыда қырық қулач й (ы) ғачны тіктүр-

V. ді. Аның башыда бір күмүш тағуқ қойды,

VI. адағыда бір қара қойунны бағлады.

VII. (Оң) йақта бузуқлар олтурды.

VIII. чоң йақта үчоқлар олтурды.

IX. Қырық күн, қырық кече аш (а) дылар,

42.

I. і (ч) тілер, севінч таптылар. Андан соң Оғуз қаған

III. ай, (оғ) уллар көб мен аштум, урушғулар көб мен

көрдүм,

IV. жыда біле көб оқ аттум, айғыр б (і) рле көб йүрү

VI. күлдүрдүм, көк теңріге мен өтедүм,

VII. сізлерге беремен, йуртум, деб деді...

VIII. ...................

IX. .....................
«ОҒУЗ ҚАҒАН»
ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ҚАЗІРГІ АЙТЫЛУ ҚАЛПЫНА ТҮСІРІЛГЕН ҮЛГІСІ
I. Оғуз қағанның тууы мен балалық шағы баяны
1. ...Тағы мұнан соң сүйініш тапты. Және күндердің бір күні Айқағанның көзі жарыды, босанды. Еркек бала туды. Осы баланың өңі, шырайы көк еді, ауызы оттай қызыл еді, көздері қара кер, шаштары, қастары қара еді. Жақсы тектілерден де көріктірек еді.

2. Осы ұл анасының омырауынан бір-ақ рет сүт еміп, бұдан артық ембеді. Шикі ет, тамақ, шарап тіледі. Тілі шыға бастады. Қырық күннен соң үлкен болды, жүрді, ойнады. Осы ұлдың аяғы өгіз аяғындай, белі бөрі беліндей, жауырыны бұлғын жауырынындай, кеудесі аю кеудесіндей еді. Денесінің бәрін түгел түк басқан еді.

Малдарды күтіп жүретін болды,

Аттарға мініп жүретін болды,

Аң-құс аулап жүретін болды.
II. Оғуз қағанның жігіт болуы және ерлік көрсету

үшін аттану баяны
3. Оғуз қаған күндерден соң, түндерден соң жігіт болды. Бұл // заманда бұл жерде бір үлкен орман бар еді, көп теңіздер, көп өзендер бар еді. Мұнда жүгірген аң көп-көп еді, мұнда ұшқан құс көп-көп еді. Осы орман ішінде үлкен бір қат⁴² бар еді. Малдарды, ел-жұртты жеп қоймаушы еді. Өзі үлкен еді, өзі үрейлі бір аң еді. Зор айбатпен ел-жұрттың жүрегін шайлықтырып еді. Оғуз қаған бір ер жүрек кісі еді. Ол бұл қатты аулауға ой қылды.

4. Күндерде бір күн (Оғуз қаған) аңға шықты. Найза, // жай, оқ, тағы қалқан алып аттанды.

(Сол орманға барды. Барып) бір бұғы ұстап алды. Сол бұғыны талдың шыбығымен ағашқа байлады. (Өзі қайтып) кетті. Бұдан соң ертеңіне таң ертең қайта келді. (Келіп) көрді (қат) бұғыны алған екен. Және де бір аюды (ұстап) алды. (Сол аюды) алтынды белбеумен ағашқа байлады. (Өзі қайтып) кетті. Бұдан соң ертеңіне таң ерте қайта келді. Келіп көрді. Қат аюды алған екен.

5. (Оғуз) тағы да осы ағаштың түбіне (келіп) тұрды.

Қат келіп басымен Оғуздың қалқанын соқты. Оғуз найзамен қаттың басына соқты, оны өлтірді. Қылышпен басын кесті. (Кесіп) алып, кетті.

Тағы да келіп көрді. Көрсе бір сұңқар қаттың ішек- бауырын жеп отыр екен. Оғуз жаймен, оқпен сұңқарды өлтірді. Қылышпен басын кесті. «Сұңқардың белгісі мынадай». Бұдан соң (Оғуз) айтты:

Аю жеді, –

деп айтты да, (жүріп) кетті.

«Және қаттың белгісі мынадай»
III. Оғуз қағанның үйлену баяны. Ай, Күн, Жұлдыз, Тағ, Көк, Теңіз деген балаларының тууы баяны
Күндерде бір күн Оғуз қаған бір жерде Тәңіріге жалбарынып отыр еді. Қараңғы болды. Көктен бір жарық (сәуле) түсті. Күннен аян, айдан қуқылырақ еді. Оғуз қаған (көк жарыққа қарай) жүрді, көрді. Көрсе // әлгі жарықтың арасында бір қыз бар екен, жалғыз отыр екен. Артықша көрікті бір қыз екен. Ол қыздың маңдайында оттай сәуле шашқан бір меңі бар екен. Алтын-қазықтай екен.

Осы қыз сондай көрікті еді: күлсе Көк Тәңірі (нің өзі) күлетіндей, жыласа Көк Тәңірі (нің өзі) жылайтындай еді.

Оғуз қағанның оны көргенде жаны қалмады. (Ол)

8. қызды алып үйіне (кетті.) (Оны) сүйді, алды. // Бірге жатты. Тілегі қабыл болды. (Сол қыз) жүкті болды. Күннен күн өтіп, түннен түн өтіп, көзі жарыды, үш ер бала туды, Біріншісіне Күн (деп) ат қойды, екіншісіне Ай деп ат қойды, үшіншісіне Жұлдыз (деп) ат қойды. Бір күндері Оғуз қаған тағы да аңға кетті. (Аңда жүрсе) бір көлдің ортасынан бір ағаш көрді. Бұл ағаштың қуысында // 9. бір қыз бар екен, жалғыз отыр екен. Артықша көрікті бір қыз екен. Ол қыздың көзі көктен де көгірек екен, оның шашы теңіз толқынындай екен, тісі інжудей екен.

(Осы қыз) сондай көрікті еді: жер басқан ел-жұрт оны көрсе: «Ай, ай! Ах, ах! Өлерміз!» – деп сүттен қымыз болатындай еді. Оғуз қағанның оны көргенде ынтығы кетті, жүрегіне от түсті. (Оны) сүйді, алды. Бірге жатты.

Тілегі қабыл болды. (Сол қыз) жүкті болды. Күннен күн өтіп, түннен түн өтіп көзі жарыды, үш ер бала туды. Біріншісіне Көк (деп) ат қойды, екіншісіне Тау (деп) ат қойды, үшіншісіне Теңіз (деп) ат қойды.

Мен Ұйғырдың қағаны боламын

Жердің төрт бұрышының қағаны болсам керек-ті,

13. Сендерден бас имек // тілеймін, көнсең керек-ті.

Тарту тартып, дос тұтармын.

Кімде-кім аузыма қарамас болса,

Шамырқанып, әскер құрып, дұшпан тұтармын!

Үдере басып, асып-састырып,

Жоқ ету үшін қыларымды қылармын! –

14. Сол заманда оң жағында⁵¹ Алтын қаған деген бір қаған бар еді. Сол Алтын // қаған Оғуз қағанға елшілерін жұмсады, жіберді. Қыруар көп алтын-күміс бастатып, нешеме қымбат жақұт тас алып, есепсіз асыл бұйымдар жіберіп, жұмсап, Оғуз қағанға сыйға берді. Аузына қарады. Жақсылап бергі⁵² (төлеп) достасты, онымен жақындықта болды.

15. Сол жағында⁵³ Урум⁵⁴ деген бір қаған бар // еді, Сол Урум қаған Оғуз қағанның жарлығын тұтпас еді.

Қатағлағу бармас еді⁵⁵. «Мұның сөзін қабыл алмайтын! (Тұрысатын болсаң) тұрысамын!» – деп жарлығына бағынбады.

16. Шатырларын түсіріп, шөк болып ұйықтап кетті. Таңертең болғанда Оғуз қағанның шатырына күндей бір жарық кірді. Ол жарықтан көк түкті, көк жалды бір еркек бөрі шықты. Осы бөрі Оғуз қағанға сөз беріп тұрып, былай деді:

17. «Ай, ай Оғуз!

Урум үстіне сен аттанар боласың!

Ай, ай Оғуз!

Қызметінде мен жүрер боламын! –

Бұдан соң Оғуз қаған шатырын түргізіп, (жүріп) кетті. (Бір уақытта) қарады, (қараса) әскердің алдын бастап көк түкті, көк жалды үлкен бір еркек бөрі шауып барады екен. (Оғуз да әскерімен) ол бөрінің артынан соңына түсіп, шаба жөнелді.

18. Бір // неше күндерден соң көк түкті, көк жалды бұл үлкен бөрі тоқтады. Оғуз да әскерімен тоқтады.