И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010


(-ма-й- мын, -ме-й-мін, -ба-й-мын, бе-й-мін, -па-й-мын, -пе-й-мін)



Pdf көрінісі
бет145/167
Дата25.02.2022
өлшемі10,59 Mb.
#133346
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   167
Байланысты:
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде

(-ма-й-
мын, -ме-й-мін, -ба-й-мын, бе-й-мін, -па-й-мын, -пе-й-мін)
болымсыз тұлғасының 1-жақ түрінің қысқарған варианты деп 
анықтайды. Және әдеттегімен салыстырғанда бұл түлғаның 
семантикасында үзілді-кесілділік реңк бары, ол тұлғаның өлең 
сөзде көбірек ұшырасуы стильдік мән үстеп, өлеңге батырлық, 
жігерлілік сипат беретіні де көрсетіледі (Б. М., 54 және СР., 
56-57). А. Ысқақов былай деп жазады: «Жазуда да, ауызекі 
тілде (лебізде) де екінші үлгі бойынша жіктеліп, өкінбеймін, 
аямаймын, жібімеймін деген сияқты болып келетін көсемшенің 
ауыспалы формасының орнына өкінбен, аяман, жібімен де- 
ген форма қолданылады. Мысалы: Ризамын туғаныма адам 
болып, 
Өкінбен 
қаламын деп бір күн сөніп (Қ. Аманжо- 
лов). Тіпті 
жібімен 
деп-ақ едім, сай сүйегімді сырқыратты 
(Е Мүстафин). Сүйексіз қызыл тілімді 
жаңылдырман. 
Бұл фор- 
ма етістіктің жекеше түрінің болымсыз формасының бірінші 
жағының көрсеткіші ретінде ғана жұмсалады, өзге жақтарда 
қолданылмайды. Осындағы өкінбен, жібімен, жаңылдырман 
дегендердің өкінбеймін, жібімеймін, жаңылдырмаймын де- 
гендерден оқшауланарлықтай ешқандай да айырмашылығы 
жоқ, өйткені олардың қолданылу я қолданылмауына қарап 
сөйлемдегі сөздердің арасында ешқандай да өзгеріс тумайды. 
Бірақ бұл форма көтеріңкі ырғақпен, зілді үнмен айтылып, 
белгілі экспрессивтік рай білдіру үшін жұмсалады. Оны мы- 
надай көмекші сөздермен қолданудан да аңғаруға болады. Мы- 
салы: Бай 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   167




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет