И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010

айырсын, - деді Абай (М. Әуезов). Сондай-ақ айып

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Pdf көрінісі

бет	15/167
Дата	25.02.2022
өлшемі	10,59 Mb.
	#133346

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 167

Байланысты:
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде
2 семинар жарат, ата ана бедели, ҚазҰУ Студиясында Елдар Отарбаев, лекция (1) (1), Силлабус. Қазақ тілінің морфологиясы (1) (4)

айырсын,
- деді Абай (М.
Әуезов). Сондай-ақ
айып
сөзінің мағынасына көз жіберейік:
ескі әдет-ғүрып заңын бүзғаны үшін тағылатын кінә, жаза,
жауапкершілік, штраф, ал оның ауыс мағынасы - мін, кемшілік:
Жалғыз-ақ тал бойыңда бір
айыбың:
Даусың жоқ, не себепті
сыбырлайсың (Н. Ахметбеков), т. б. (ҚТТС, 1, 117-118, 114-115).
“Абай жолы” романынан алынған мына бір үзіндіге де назар
аударайық. “Ол Абайды көре отырып, Қүнанбайдың өзге жас
балаларын да еске алды.
- Осы, ана Ысқақ бір жошын. Бір түрлі пысық та сергек неме
- деді.
.
- Ол әлгі Күңкенің қолындағы ма? - деп сүрап алып, Бөжей:
- Рас, қүлдырап түр! - деді.
- Я, рас-ау, соның оты бар! - деп, Байсал да қостады. Мүның
бәрі - қиялап айтқан Қүнанбайдың қошаметі. Үндемей түйіліп,
сүп-сүр боп отырған Қүнанбай ол сөздерге көп шіміркенген
жоқ. Қайта теріс көргендей мойын бүрып, Абайга қарап:
- Одан да не күтсеңдер де, осы жаман қарадан күтсеңдерші
- деді (М. Әуезов).
Осындағы
жаман
сөзі тіпті де жаман емес. Жаман қара деп
отырғаны - Абай. Оған іщтей риза болып, Абайдың келешегінен
зор үміт күтіп, солай деп отыр. Бүл - сөздің контекстік
келтірінді магынасы, өйткені бүл мағына тек осы контексте,
осы қолданыста ғана осылай түсініледі.
16

Сөйтіп, сөз бір я бірнеше лексикалық мағынаны білдіреді
екен. Және сол негізгі лексикалық мағынаның негізінде бел-
гілі стильдік мәндегі әр түрлі экспрессивтік, келтірінді мағы-
наларды да білдіре алады. Бірақ сөз сөйлемде қолданылғанда,
ол қаншама полисемиялы (көп мағыналы) болғанмен, оның
бір ғана мәнінде жүмсалып, бір ғана мағынасын білдіріп
түрады. Сондықтан да сөзде бір ғана лексикалық мағына бола-
ды дейміз. Демек, сөз жалпы бірнеше мағынаны, көп мағынаны
білдіре алғанымен, сөйлемде соның бір ғана мағынасында
қолданылады, басқа мағыналары ол жерде ескерілмейді.
Бүған керісінше сөздің бір ғана қолданысының өзінде бірнеше
грамматикалық мағына болуы мүмкін.

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 167