І. Кіріспе Қызылорда облысы, Қазалы ауданының климаты ІІ. Негізгі бөлім

Өсімдік қорғау тұрғысынан қарағанда агротехникалық шаралар ішінде өте маңызды рөл атқаратындарға ауыспалы егіс, топырақты өңдеу жүйесі, тыңайтқыштарды қолдану, арамшөптермен күресу егінді егу мен өнімді жинаудың тәсілі мен мерзімі жатады.  

Механикалық тәсіл. Күрестің механикалық тәсілі көп еңбек сіңіруді қажет етеді. Сондықтан қазіргі уақытта оны өсімдік шаруашылығының қарқынды салаларында, мысалы, жеміс шаруашылығында немесе күрес тәсілінің басқа түрлерін пайдалануға болмайтын жағдайда қолданады.  

Механикалық тәсілді пайдаланудың мына төмендегідей жолдары бар. Дақылды зиянкестер қорғау үшін әртекті механикалық бөгеттер жасалады.  

Кейбір жағдайларда зиянкестермен зақымданған дәнді дезинфекциялау үшін оны электр тогының жоғарғы жиілігімен немесе басқа тәсілмен қыздырады.  

Мысалы, трипсілерге қарсы фитосейулюс маккензи кенесі қолданылады. Ол үшін бір өсімдікке шаққанда   15-60 кене жіберіледі. Бұл кене трипсілердің дернәсілдерімен  қоректенеді. 

            Химиялық  күрес шаралары. Бақша бітесінің экономикалық зияндылық шегі 5-10 % шоғырлар қоныстанғанда немесе жас өсімдіктерде 100-250 біте 1 өсімдікте табылса инсектицидтерді « Тізімге..» сәйкес клорид в.к. 2,0л/га ; нуприд 200к.с. 2,0 л/га; устад 10% э.к. 1,5-2,0 л/га; циракс  25% э.к. 0,64-0,8 л/га қолданады.  

Кәдімгі өрмекші кенемен күресу шаралары. Ерте көктемде (наурыз, сәуір айларында) өрмекші кенені жою үшін егістердің айналасындағы арам шөптерді (1 шаршы метр жерге келетін кененің саны 20 данадан асқанда) нитрофеннің 65% пастасымен (40-75 кг/га+1000л су) бүрку қажет.Кенелерге карсы екінші, үшінші және одан кейінгі жою шаралары кезінде мынадай препараттарды қолдануға болады: аполло, 50% с.к. (0,4-0,6л/ға), актеллик, 50%к.э.(0,3-1,5л/га), Би-58, 40%к.э. (1,5-2,5л/га), вертимек, 1,8% к.э. (0,3л/га), данитол, 10% к.э. (1,0-1,5л/га), золон, 35% к.э. (2,0-3,0л/га), неорон,50% к.э.(1,5- 2,0л/га). Жұмсалатын жұмыстық сұйықтықтың мөлшері 600 л/га.Жабық жерлерде өнімді жинап алғаннан кейін өсімдіктерді және сонымен қатар жылыжайдың ағаштан жасалған бөліктерін 40% формалин ерітіндісімен (2,5 л/га) және инсектоакарицидтердің біреуінің қоспасымен бүрку шараларын жүргізу қажет. Инсектоакарицидтердің төмендегі біреуін пайдалануға болады: актеллик, 50% к.э. (1,0-1,5 л/га), кельтан, 18% к.э. (2,0-4,0 л/га). Бұдан соң жылыжайды өсімдік қалдықтарынан ұқыпты тазалап, жоғарыда көрсетілген коспа ерітіндісімен екінші рет бүрку керек. Бұл бүркуді күкіртті (1 текше метрге 50 г мөлшеріндей) жақкан кезде бөлінетін күкіртті газбен түтіндету тәсілімен алмастыруға болады.Өрмекші кененің алғашқы ошақтары пайда болған кезде фитосейлюсті жіберу (50 зиянкеске 1 жыртқыш есебінен) немесе битоксибацилиннің ерітіндісін (15-20 кг) бүрку. Ал кененің кобеюі II балдық дәрежеге жеткенде мына препараттардың бірімен өндейді: актеллик, 50% к.э. (0,3-1,5л/га), кельтан, 18% к.э. (2,0- 4,0л/га), омайт, 30% с.ү. (2,5-3,0 кг/га), омайт, 57% к.э. (1,5- 2,0л/га), коллоидтық күкірт немесе күкірттің 80% с.ү. (2-4 кг/га). 

Темекі трипсіне қарсы абалон, 1,8% к.э. 0,4 л/га; актеллик  500 к.э.1,0 л/га; алпак 10% м.в.с.к. 0,2 л/га; бестселлер 10% к.э. 0,1л/га; данитол 10 % к.э1,0-1,5 л/га; децис 2,5% к.э. 0,4л/га, т.б. препараттарды қолданамыз.  

Қауын шыбынына қарсы кардинал  к.э.0,5-0,7л/га; комбат 550, к.э.0,5-0,7л/га; кораген , к.с.0,5-0,7 л/га; нурелл Д, к.э.0,58-0,7 л/га ; принекс супер, к.э.0,7л/га  т.б. препараттарды қолданамыз.  

Дақылдардың зақымдану сипаты, оның салдарынан шығынның мөлшері тек қана өсімдіктің зиянкестік әрекетіне байланысты емес, сонымен қатар сорт ерекшелігіне, агротехника дәрежесіне, егіннің орналасу тәртібіне және тағы басқа шараларға сәйкес өсімдіктің зиянкеске төзімділігіне байланысты  болады.  

Пайдаланылған әдебиеттер 

1. 
   Ә.Т.Тілменбаев, Г.Ә. Жармұхамедова “Энтомология” ,Қайнар 1994 ж 
   

2. 
   www.google.kz 
   

2. 
   Н. Ашықбаев, Б. Дүйсембеков, А. Ағыбаев, Р. Қарбозова “Өсімдік қорғау”