І-кл технологиялық дайындық
Көкжиек түстары Күн бойынша
жүктеу/скачать 4,29 Mb.
|
АӘжәнеТД 10кл 1-бөлім қаз
- Бұл бет үшін навигация:
- Көкжиек түстары Күн бойынша сағат көмегімен
- Темірқазық жүлдызы бойынша
- Өзінің орналасқан жері туралы баяндама
| Көкжиек түстары Күн бойынша мейлінпіе тез анықталады, бірақ жуық нәтижелі болады. Шамамен таңғы сағат 7.00-де күышығыста (заттардың көлеңкесі батысқа түседі), сағат 13.00-деоңтүстікте (көлеңкелер кысқа, әрі солтүстікке түседі), шамамен сағат 19.00-де батыста (көлең- келер шығысқа түседі) болады.
Көкжиек тұсын анықтауда тежеуішті босатып, тұсбағарды көлденең орнатып және оның магнит меңзерінің солтүстік ұшы шкаланың нөлдік бөлік белгісіне қарсы тұруы тиіс. Тұсбатардың бұл орналасуында - Ш - О - Б - әріптері шығыс, оңтүстік және батысты, ал нөлдік бөлік белгісі солтүстік бағытын көрсетеді Көкжиек түстары Күн бойынша сағат көмегімен күндіз, кез келген уақытта келесі әдістермен анықталады. Сағат көлденең орналасты- рылып және сағат тілінің үшы Күнге карай бағытталып бүрылады (минуттық тілі есепке алынбайды). Сағат меңзері мен күнге бағытталған циферблаттағы 1 санының бағыты арасын ортасынан бөлетін түзу (49, а-сурет) оңтүстік бағытын көрсетеді. Бұл жағдайда мына ережені есте сақтау керек: түске дейін сағат меңзері 13 сағатқа дейін жүруі тиіс циферблаттағы доғаны (бүрышты), ал түстен кейін 13 сағаттан кейін өткен доғаны (53, а-сурет) ортасынан бөлеміз. Оңтүстік бағытын біліп алған соң, көкжиектін басқа да түстарын оңай анықтауға болады. Көкжиек түсы түнгі ашык аспанда әрқашан солтүстік бағыт- та орналасқан Темірқазық жүлдызы бойынша анықталады. Оны Жетіқарақшы шоқжүлдызымен оңай табуға болады (50-сурет). Ол үшін көрсетілген шоқжұлдыздың шеткі екі жүлдызы а және р аркылы өтетін түзуді ойша жалғастырамыз; осы екі жүлдыздың 49-сурет. Көкжиек түстарын Күн мен сағатқа қарап анықтау: сі - 13 сағатқа депін; а - 13 сагаттая кепін 5О-сурет. Темірқазық жүлдызының орналасуы 100 ‘Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на ОКЬЬУК.К^ арасындай болатын кашықтықты бес еселеніп көзге көрінетін- дей түзу бойына салады; соңғы қашықтықта Темірқазық жұлдызы көрінеді. Горизонт түстарын оның бүкіл дискісі түгел көрінген кезде (толған ай) Ай бойынша неғүрлым дәлірек анықтайды. Толық Ай кез келген уақытта Күнге қарама-қарсы жақта орналасады. Олардың орналасқан жерлерінің уақыт бойынша айырмасы тура 12 сағатты құрайды. Бұл айырма сағаттың циферблатында көрінбейді, өйткені сағат 1 мен сағат 13-те сағат нүсқары бір орында болады. Сондықтан горизонт түстарын толык Ай бойынша, Күн бойынша анықтағандай анықтайды. Егер Ай толык болмаса (толығып келе жатса немесе кішірейіп келе жатса), онда алдымен Ай дискісі радиусын көзмөлшермен теңдей алты бөлікке белу, Айдың көзге көрінер орағының көлденеңінде осын- дай бөліктердің қаншау екендігін анықтау және уакытты сағаттар бойынша белгілеу керек. Бүдан кейін бүл уақыттан Айдың көзге 51-сурет. Көкжиек тұстарын Айдың бағыты және сағаты бойынша анықтау 101 ‘Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на ОКЬЬУК.К^ көрінер орағының көлденеңіндегі бөліктер санын алып тастау (егер Ай толығып келе жатса) немесе қосу (егер Ай кішірейіп келе жат- са) керек. Атынған айырма немесе қосынды Ай болған бағытта Күн де болатын кездегі сағатты көрсетеді. Бүдан кейін Айды Күн ретінде қарастырады. оған циферблаттың есептелген сағатқа сәйкес келетін цифрын бағыттайды және бүл Күн, сағаттар бойынша жасалатындай, оңтүстік бағытын табады. Мысалы, бақылау уакыты 3 сағат 30 минут делік (51-сурет). Ай дискісінің көлденеңіндегі көзге көрінер бөлігінде көзмөлшермен бағалау бойынша оның дискісінің алтыдан бір радиусынан үшеу бо- лады. Ай кішірейіп бара жатыр. Осыған орай, Күн бүл уақытта Ай болатын бағытта болады, 6 сағат 30 минут (3, 30 ч- 3» 00 = 6,30). Сағат циферблатындағы 6 цифрын Айға бағыттаймыз. 6 және 1 цифрларының арасындағы бұрышты қақ бөлеміз және оңтүстік бағытын аламыз. Қай кезде айырманы, қай кезде қосындыны алудан кателеспес үшін, Көкжиек тұстарын Айдың бағыты және сағаты бойынша анықтау 51-суретте көрсетілген мнемоникалык ережені пайдаланған пайдалы. Көкжиек тұстарын мейлінше жиі кездесетін жергілікті белгілер аркылы шамалап анықтауға болады (52-сурет). Ағаш қабығының оңтүстік жағымен салыстырғанда, солтүстік жағы бұжырлау және күңгірттеу болып келеді. Бүл, әсіресе кайыңнын, кабығынан байқалады. Мүк пен қына ағаш діңі мен тастың солтүстік жағына шоғырланады. Ауа райының ыстық кездерінде қылқан жапыракты ағаштардың оңтүстік беткей жағына шайыр көбірек жинақталады. Құмырсқалар өз илеуін ағаштың, түбірдің немесе бұтаның оңтүстік жағына салады. Илеудің оңтүстік жағы түйетайлы, солтүстік беткейі одан гөрі қиялау келеді. Жемістер мен жидектер оңтүстікте ерте өң беріп, пісіп жетіле алады. Қар оңтүстік беткейде тезірек ериді (еру нәтижесінде, карда оңтүстікке қарай созылған, сопакша келген шүңкыр пайда болады). Өзінің орналасқан жері туралы баяндама Өзінің орналаскан жері (түрған жері) туралы баяндама жергілікті заттарға (бағдарларға) қатысты жүзеге асырылады. Көкжиек түстарын 102 ‘Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на ОКЬЬУК.К^ анықтағаннан кейін баяндаушы өзі тікелей жанында орналасқан бағдарды, көкжиек түстарына жапсарлас орналасқан бағдарлар (жергілікті заттар) бойынша көкжиектің «С». «О», «Ш», «Б» жақтарына карай бағыттарды, сондай-ақ жергілікті жердің басқа да бағдарларына дейінгі қашықтығы мен азимуттарын атауы қажет. Мысалы, Алға елді мекенінен солтүстікке карай 2 км, Теректі елді мекенінен батыска қарай 3 км, Шабакты өзенінен оңтүстікке қарай 2 км, Аксу өзені көпірінен шығыска қарай 1,5 км жердегі жолдардың киылысында орналасты. жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|