Инклюзивті сыныпта қолайлы білім ортасын жасау сыныпта қолайлы бiлiм ортасын жасау 1 «Бiлiм беру ортасы»
Инклюзивті сыныптагы заттык - бiлiм беру ортасын модельдеудік ерекшеліктері
жүктеу/скачать 43,8 Kb.
|
лекция Инклюзивті білім
| 4.2 Инклюзивті сыныптагы заттык - бiлiм беру ортасын модельдеудік ерекшеліктері
Жана , казiргi талаптарға сәйкес баламалы бiлiм беру ортасын инклюзивті мектепте модельдеу казірде өзекті мәселе болып отыр В.А. Ясвиннiн пiкiрiнше , « езiн - өзi өзектендiретiн жеке тұлға нын » ( А.Маслоу бойынша ) психологиялык сипаттамасы , нактылы мағынада , педагогтык колдан шыккан сапалы енiмдi >> модель деу және жобалау ушiн айкын багыт болады : • кызметті белсенді қабылдау және оны дұрыс бағыттау ; • өзін және баскаларды дәл сол қалпында қабылдай білу , • әрекеттерiндегi өз ойлары мен сезiмдерiн бiлдiрудегі спон тандылык ; • iшкiәлемге бағытталу ғана емес , сырттане болып жаткандыгына назар аудару , өзінің сезімдері арқылы сананы реттеу ; • әзіл - қалжыңды кабылдай білу ; • шығармашылық қабілеттер ; • шарттылықты қабылдамау , бiрак оны байқатпау ; • езiнiн бакытын гана камтамасыз ету емес , басқа адамдардын да эл - аухатын ойлау ; • өмiрдi терен түсінуге қабілеттілік ; . барлығымен болмаса да , өзін коршаган адамдармен , кайы рымды жеке карым - катынас орнату ; • емiрге объективті кезкараспен карау , оны бағалай білу ; • балалар сиякты тікелей өмірге ену , толыктай оны кабылдау ; • емiрде жана , кауiпсiз жолдарды таңдау. Мұндай бiлiм беру ортасын ұйымдастырудагы басты максат , В.А. Ясвин пiкiрiнше , « әрбір окушының дамуына колайлы жагдай жасай отырып , әрбір окушынын өзiн жаксы сезiнуiне толык мум кiндiк бере отырып білім беру ортасын кұру керек , моделдеу керек » . Білім беру ортасы мектептін койган міндеттерін табысты жүзеге асырудың , онын түрлі аспектілердегі ( физикалык , интеллектуалды . моральдык ) табысты дамуынын негiзгi кепiлi болуы қажет . Бiлiм беру ортасынын кенiстiктi - заттык компонентін моделдеу және ұйымдастыру Я.А. Коменскийдің « Ұлы дидактика » еңбегінде айтылган . Бұл енбекте бiлiм беру мекемесiнiн кеністікті - заттык ортасы баланың мүддесіне қатысты қарастырылады : « Мектептің өзі ыңгайлы , іші , сырты жағынан көз тартарлык болуы кажет . Мектептiн iшi жарык , таза , белгiлi адамдардын суреттерімен , георафиялык карталармен , тарихи окига ескерткіштерімен , эмбле малармен безендірілген болуы кажет . Мектептiн сырт жағында се руендеу және ойнау аланы ғана емес ( бұларды балалардан тартып алуға болмайды , ол туралы теменде токталамыз ) , агаш , гул мен шептердi бакылауға болатын кішірек бакша да болуы керек . Егер iс осылай ұйымдастырылатын болса , балалар әдетте кызык нәрселер керуге болатын жәрмеңкелерге кызыгушылыкпен баратын сиякты . мектепке де ынтамен келетін болады >>. Білім берудiн кенiстiктi - заттык ортасын модельдеу жеке тұлга дамуынын негiзгi факторы екендiгiне алгаш ерекше на зар аударған Мария Монтессори [ 61 ] болды . Дамушы білім беру ортасын моделдеуде Монтессори , ен алдымен , бiлiм берудiн кеңістікті - заттық ортасын ұйымдастыруда дайындык ортасын » жасау аркылы балаларға тікелей басшылық жасауды тәрбиешіге жүктейдi . Монтессори құрылымдаган мектепке дейінгі және бастауыш мектеп үшiн дайындык ортасы баланы өзінің жеке ерекшелігіне сәйкес , өз шығармашылығы аркылы өз дамуын жүзеге асыру мумкiндiгiне ынталандыруы кажет . Балалардың өздерiн өзi окытуы арнайы кұрылгы дидактикалык материал ( « Монтессори - материал >> ) негізінде жүргізілді Бұл курал балаға тапсырмаларды орындау барысында өзiнiн жiбергенкателiктерiн табуға және оны түзетуге көмектеседі . Монтессори мұндай тапсырмаларда бастысы баланың белсенділігінің дамуы деп атап керсетедi , ал кандай да бiр бiлiмнiн менгерiлуi ол ілеспе мiндеттер ретінде анықталады . Бiлiм берудегі кенiстiктi - заттық орта Монтессори үшiн алгашкы болды , өйткені , осы жастағы баланы окыту негiзiне оған түрлі сенсорлык тәжiрибенi менгеру берілген болатын , қоршаған ортадағы түрлі элементтермен өзара әрекеттескенде ол жузеге асады . Монтессори дайындык ортасындағы баланын дербес әрекетіне улкен мән берді . Ол баланын дербес әрекеті оның iшкi күштерiн >> дамытып , балалардың бiртiндеп ересектерден тәуелсіз болуы на кемектеседі деп есептеді . Бала ушiн дидактикалык Монтес сори - материалдары - әлемдi танудағы ерекше кілт , оның көмегi аркылы бала өзінін әлем туралы түсініктерін реттейді , мәдениетке кiрiгеді >> , табиғатты түсінуге үйренеді . Монтессори пікірі бойынша , дайындык бiлiм беру ортасы бала нын физикалык және рухани дамуына кешендi мүмкiндiктердi туындатады , баланың өз емірлік тәжiрибесiн түсiнедi : « баланың моторлык кажеттіліктерін есепке ала отырып дайындык ортасын жасау маңызды . Жабдыктар келемi және колайлылығы жагынан баланын кушi мен бойына сай болуы кажет ... Кунделікті тәжірибедегі жаттығуларга арналган материалдар тусі , формасы , келемі , колайлылығы және тартымдылығы жағынан баланын кажеттіліктеріне жауап беруi кажет ... Бала орналаскан ортада тәртіп орнату баланын әлеуметтiк мiнез құлық үлгілерін меңгеруге жагымды жағдай туғызады және оның ішкі рухани құрылымының түзілуіне әсер етеді . Бала ересектердiн көмегіне негұрлым мұқтаж болмаса , балада когамдагы меншікті мiнез - кұлкы үлгілерін кұруды дамыту үшін шығармашылық күш соғұрлым кеп болады. Монтессори бiлiм беру ортасынын кеңістікті - заттык компо нентiне , онын архитектуралык элементтеріне кеп кэнiл беледi . сабактарга арналган белмелер аулада орналасуы кажет , онда ба лалар үй - жануарларымен , өзара катынаста болады , өсімдіктерді багып - күтуге мүмкіндік алады . Қазіргі уакытта Монтессори әдiсi әлемнiн барлық елдерінде , сонын iшiнде , Қазақстанда да танымал болып отыр . Бiлiм беру ұйымдарынын архитектуралык ерекшеліктері білім беру үдерiсiнiң тиiмдiлiгiне гана емес , онын стратегиясына да ықпал ететiндiгiн Я.Корчак та атап етедi : << Интернат емiрiн ұйым дастырудын техникасы онын ен кiшi , сонымен қатар , шешуші де тальдарымен гимаратқа байланысты болады , ғимаратта интернат орналасады , және осы территорияда ғимарат соғылады. Бiлiм берудiн кеңістікті - заттык ортасын модельдеу де бiлiм беру ортасындагы инклюзивті сыныптарға енетіндер : мектеп гимаратынын архитектурасы , iшкi мектептiк дизайн курылымы деңгейiнiн ашык - жабыктыгы , мектеп гимратындагы бөлме құры лымдарының көлемі және кенiстiгi , кеңiстiкте трансформациялау женiлдiгi , бөлмелер келемiнiң субъектілердiн ауысуы үшiн кендігі және т.б.. Сынып бөлмесiнiн колжетімділігі - бул инклюзивтi бiлiм беру ортасындағы білім беру ушiн манызды алдын - ала шарт. Мүгедек балаларга арналган инклюзивті сыныптың кеңістігінің колжетiмдiлiгi туралы сез болғанда , бiрiншi - баспалдакты жол дар бар аймактарга пандустар орнату болып табылады . Пандустар арбада қозғалатын , козгалыс ушiн әртүрлі кұралдарды пайдалана тын ( балдактар , таяктар ) , сонымен бірге козгалысында ауытқуы бар балаларға пайдалы . Баланын мүгедектер арбасында қозғалысы үшiн есiктiң жактауларын кеңейту қажет . Есіктер өзiнiн құрылымы бойынша айкара ашылатын болуы керек , оны арбада отыратын бала онай аша алуы керек .Коруiнде бұзылуы бар балалар ушiн есiктердiн толығынан ашы латын және толык жабылатын курылымда болуы кажет . Керуінде бұзылуы бар балаларға арналған сыныпта жиһаздын орнын жиі ауыстырмаган дұрыс . Қимыл - қозғалысында бұзылуы бар баланын окитын сынып белмесi жеткiлiктi кен болуы керек , онда бала еркін түрде қозғала алуы керек , сондыктан бiздiн дәстүрлі сынып бөлмелерiмiз әрдайым осы талаптарға сай бола бермейдi . Мінез - құлқында ауытқулары бар балаларды сыныптың назары аудара бермейтін , заттар аз орналаскан бөлігіне отырғызу керек . Оларды мынадай жерлерге отырғызуга болмайды : - терезеге жакын жерге , ейткені бұл балалар окуга назарын ауда ра алмай алаңдайды ; -сыныптағы ынталандыру және дамыту материалдары мен оку кұралдары бар жерлерге ( плакаттар , жануарлар суреті , аквариум дар ) ; - есiк немесе шкаф жанындағы оқу құралдар бар жерлерге , ейткені , сабак барысында жиі қолданылатын оку кұралдары мұн дай балалардың назарын жинактауга кері әсер етеді . Сыныптағы үстелдер мен орындыктардын биiктiгiне назар ауда ру кажет , олар мумкiндiгi шектеулі балалар үшін қолайлы болуы ке рек . Мысалы , партанын биiктiгiн кетеру баланын арбасын онын жа нына қолайлы орналастыруга мумкiндiк береді . Серелер мен стел лаждар барлык балаларға жететіндей биіктікте орналасуы керек . Керуiнде бұзылуы бар балалар үшін , бірқатар қосымша фак торларды ескеру кажет : егер баланын көруі өте әлсіз болса , заттар әрдайым болжанатын бірізділікте орналасуы керек , ал керуі нашар бала осы кенiстiкте бағдарлана алуы керек . Егер сабақтар баска орында өткізілетін болса , немесе материалдар мен заттардын орындары ауысып кетсе онда мұғалім керуі нашар баланың зейiнiн осы өзгерістерге аударуы керек . Сынып бөлмесіндегі жарыктандыру және шолу мәселесі өте маңызды . Аталған пато логиясы бар балалар сыныптын ен жарык бөлігінде отырулары керек , олар көрнекі құралдар мен оку материалдарын сол бөлікте гана жаксы көре алады . Естуiнде бұзылуы бар балалар ен жаксы естілетін жерде , мұғалiмнiн ернінен жаксы оки алатын және сыныптың басқа окушыларынын жауаптарын жаксы кере алатын бөлікте отырула ры керек . Инклюзивті мектепте әдеттегі окушыға қолжетімді барлык бел мелер мен аймақтар , мүмкіндігі шектеулі балаларға да қолжетімді болуы керек . Мысалы , ауыз суы бар диспенсерлер барлык балалар колдана алатындай биіктікте орналасуы керек . Инклюзивтi бiлiм беру ортасынын моделін салыстырмалы талдау және дұрыс таңдау үшін , сыныптардын физикалык орта сынын кеңiстiгiнiн әртүрлі модельдерін қарастыру кажет . Мыса лы , сыныптағы парталардын катары мұғалім үстелiнiн алдында тактага қарама - карсы орналасқанал мұғалімнін сабакты алдында отырган окушыларга карап етуiн камтитын , оку орындарының ор наласуы дәстүрлі болып саналады ( Сурет 2 ) Көптеген суреттерде сыныптағы осындай орналасуды көруге болады . Көптеген сынып тарда окытудың негізгі сатысында , оқушыларды дәл осындай үлгіде отырғызуды бастайды , мұнда тек кыска мерзiмде окушылармен сабак өткізетін мұғалімдердiн сабағында гана біршама өзгеріс енгiзедi . Оку орындарын бұлай орналастырудың басымдылығы ретінде алдында тұрған мұғалімге тікелей окушылардың зейiнiнiн каратылуы алынады . Мұғалім өзінің барлық оқушыларының бетін көре алады , бұл барлық балалардың өзін тыңдап отырганына және сабакта нәтижелi iс - әрекетке енгiзiлгенiне сенiмдi болуына көмек бередi. Сыныптағы оқу орындарының мұндай орналасуынын окыту үдерісіне әсер ететін манызды кемшiлiктерi де болады . Ең алдымен , оқыту мұғалімге орталыктанган болып санала ал окытудын катарластармен пікірталас және диалог арқылы мумкiндiктерi курт кыскарады . Мұндай жағдайдагы окытудын өзі окушылар үшiн бiркатар оқу материалын енжар кабылдау ( chalk and talk ) болып саналады , ал окушылардын окыту үдерісіне белсендіру және ендiру жүзеге аспайды . Мүмкіндіктері әртүрлі балалар оқытудын осы стилінде өздерін ерекше жетiмсiз санайды . Оку орындарынын бұлай орналасуы , коғарыда айтқанымыздай , мүмкіндігі шектеулі балалардың ездерін окшау сезінуіне әсер етедi , алдынгы катарда , унемi мұғалiмнiң наза рында отырған баланын ез жолдастарымен қарым - қатынас жасауға мумкiндiгi болмайды . Оку орындарынын бұлай орналасуының академиялық дағдыларды қалыптастыруда кейде артыкшылыктары да бар , әлеуметтік кедергілер тәмендемейдi , керсінше , көбейе туседі және айкынырак болады . Сонымен қатар , окытудын аталган тәсілінің тағы бір маңыздылығы , ол мумкiндiктерi әр турлi бала ларды оку үдерісіне тартуға мүмкiндiк бередi . Окытудын мундай моделiнде бала өзiнiн жанында отырған баламен гана өзара әрекетке түсе алад. Сонымен қатар , окыту барысында барлык оқушыларға білім алу тиiмдi болуы ушiн балалар бiр - бiрiмен әр түрлі әрекеттерге түсуi мiндеттi. Сыныптын физикалык ортасының келесі моделі ретінде , біз окушылардың аралас топтарын қалыптастыру арқылы оқу кеңістігін ұйымдастыруды аламыз : бұл әртүрлі кабілеттері бар окушылар сабақтағы жұмыс үшiн бiр аралас топка бірігедi. Сонгы кезде оку кеңiстiгiн ұйымдастырудың осы тәсілі , тиiмдi окыту максатында балаларды топтастырудың керемет тәсiлi ретiнде қарастырылады , әсіресе , аралас топтарда жұмыс барысын да кездесетін киындықтардың алдын алуга ықпал етеді . Құрамы бойынша біртекті емес топтарда , әртүрлі шығу тегі , кабілеттері мен кызыгушылыктары бар балалар сабақта белсенді түрде езара әрекет ете алады және бiр - бiрiнен үйренедi . Мұндай орналасуда балалар белсенді түрде өзара әрекет ете ала ды , мұнда балага багытталган , алуан түрлi окытудың әдістері мен тұтырларын колдануға болады . Қажеттілік болса , балалар мұндай жеке тапсырмаларды орындай алады. Оку кеңiстiгiн ұйымдастыруда мұғалім үшін аталған тәсілдің артыкшылыктары бар , мұғалімнін ролі өзгереді , мұғалім орталыкта болатын әдiстер колданылатын сабактарга караганда окыту үдерiсiне көбірек комектесе бастайды . Сонымен қатар , мұғалім сыныптын кез келген бөлiгiнде оку үдерісін жүзеге асыра алады , балалардын жанына келіп , оларға жеке көмек бере алады . Инклюзивтi сыныптағы бiлiм беру ортасын модельдеуде , жеке окытуга арналган оку кеңістігін ұйымдастыруга ( Сурет 4 ) негізделген тұғырдын бiршама мәнi бар . Біркатар мұғалімдер езiнiң сыныбындағы кеңiстiктi топтастырудын белгiлi бiр принципi бойынша оку орындарынын орналасуы мулдем болмайтындай ұйымдастырады . Мұндай әдiстiн басымдылығы ретінде , баланың өзіне аса колайлы болатын сыныптың аймағын таңдауы алынады . Бұлай ұйымдастырылған кеңістік шағын топтарда жұмыс істеу үшін және жеке жұмыс ушiн колайлы болады . Қолайлы диванды неме се жұмсақ жиһазды камтитын сыныптын аймағы , ресми емес оку , энгiмелесу , пікірталас еткiзу үшiн ете пайдалы болады . Мұғалім сынып iшiнде онай козғала алады және сынып кенiстiгiнiн алуан түрлі бөліктерінде туындайтын балалардын жеке кажеттіліктерін канагаттандыра алады . Кенiстiктi ұйымдастырудын осындай тәсілін қолданудағы кедер гілер , көп жағдайда практикалық тұрғыда болуы мумкін . Мұндай тұғырдың балалар үшін басымдылығы ретінде олардын оку iс әрекетіне деген мотивациясының жоғары деңгейі және өзiндiк тәр тіптін жоғары деңгейiнiн калыптасуы алынады , олар үнемi ездері жұмыс iстегiсi келетiн кеңiстiктi тандай алады . Бірқатар балалар үшін сынып кенiстігінің жеткіліксіз құрылымд болмауы , белгілі киындыктар тудыруы мүмкін . Мұндай кеңiстiкте балалар окытудың езiндiк курсына сүйенулері керек және өз жұмы сын дербес орындауға уйренулері керек . Мұндай инклюзивті сыныптын улгiсi ретiнде , « Step by step >> халықаралық білім беру технологиясының аясындағы заттық дамытушы органы курудын инновациялық моделін көрсетуге бо лады , ол модель баланын тұлгасын iзгiлiктендiруге , демократия ландыруга және дараландыруға бағытталған . Бұл бiлiм беру ортасынын осы моделі баланын кызыгушылыктары мен кажетті лiктерiне кызмет етеді , ал оның элементтері ( жабдыктар , оқулықтар , дидактикалық материал ) баланы дамытуға арналады . Осы технология бойынша жұмыс істейтін сыныптардағы барлык материалдар « белсенділік орталығына орналасады , ягни нактылы ұйымдастырылган ауданда , сынып бөлмесiнiн әр түрлi жерлерінде . Мұндай орталыктардын саны әртүрлі және оларды тандап алудағы жалпы принцип бала белсенділігінің әр түрлілігінің кеп болуы болып табылады . Баланын ез тандауын жасауға мумкiндiгi болуы маңызды , бала өзiнiн белсенді орталыктын кай жерінде отыратындыгын езі аныктайды . Мысалы , оку жылы бойында әртүрлi белсендi орталыктардағы жұмыс балалардын ауыткуларын есепке ала отырып , олардың танымдык , интеллектiлiк кабілеттерiнiн дамуына жағдай жасайды . Бакылаулар керсеткендей , олар кернекті суретпен жұмыс істеу , койылған міндеттерді орындау үшін заттардың көлемі мен формаларын калыпка келтіру бiлiктiлiгi кажет болатын кез келген енiмдi кызметтiң түрлерін жасай алады . Оку жылынын сонына карай ерекше кажеттіліктері бар балалар жалпылау , талдау , салыстыру , жіктеу сиякты негiзгi кызметтердi орындауға қабілеттерін айкын керсетеді . Ғылым орталығында балалар жалпыланган көрiнiс деңгейінде ез бiлiмдерiн қолдана алады , ойлау және қорытындылаудын эле ментарлы тәсiлдерiн , ойлаудын жанама турлерiн , елшемдi , сыз баларды қолдану және т.б. сиякты ойлау тапсырмаларын кернекі моделдеудiн шешу тәсiлдерiн , менгереді . Бакылау керсеткендей , ерекше балалар iзденiстi , эврикалык , тапкырлык кызметке шын ниеттерiмен кiрiседi , белсенді эксперимент жасай бастайды , объектiлердiн өзгеруiнiң практикалык тәсiлдерiн менгереді . Пе дагогтар балаларға белсенділік орталығында өз бетінше әртүрлі заттармен , материалдармен жұмыс істеуге мүмкіндік береді ,табылган шешiмдi созбен аныктауға көмектеседі , оларға әртүрлі жағдаяттарда туындайтын проблемаларды шешу жолдарын өз беттерінше табуды ұсынады . . Педагогтар унемі балалардың қоршаған ортаға деген кызыгушылыктарын колдап отырады , жана обьектілерге назарларын аударып , балаларды бакылауға тартады . Белсенділік орталығында есінде жаксы сактап калуға , бейнеліжады ны байытуға қабілеттерін калыптастыратын арнайы дидактикалык ойындар жинакталган . Инклюзивті сыныптардағы сабактарда , танертенгілік жиналыстарда педагогтар материалдарды есте сактап калуына арналган арнайы құралдарды колдануды , балаларға езін езi бакылауды , карапайым есте сактау тәсілдерін үйретеді . Тірек козгалыс аппараттары бұзылған балалардың ірі және жіңішке мо торикалары дамуына ыкпал ететін түрлі жаттығулар мен ойындар жасатады , бұган манипулятивті орталыктагы , енер орталығындагы . кол енбегiндегi жұмыстар ыкпал етеді ( сурет салу , жабыстыру , ап пликация , кесу , тігу , току , еру т.б. ) Біз байқағанымыздай , аталған білім беру ортасының моделі бала нын кызыгушылығы мен кажеттiлiктерiне , ал олардын элементтері ( жабдыктар , оқу құралдары , дидактикалык материалдар ) баланың дамуына кызмет етедi . Сондыктан , инклюзивті сыныпта мүмкіндігі шектеулі балалар мен жұмыс істейтін педагог ушiн бiлiм беру ортасынын түрлі компоненттерін моделдей білу , әртүрлi окушылардың толыкканды тәрбиесі мен дамуы үшін жағдай жасау манызды . Осы жағдайларды есепке ала отырып , инклюзивті сыныптар да дамушы ортаны кұрудын психологиялык негiздерi кызметтік жас ерекшелік тәсілге кұрылады және төмендегідей талаптарды аныктайды : - орта эргономиканың негізгі ережелеріне жауап беретін , ка зiргi заман талабына сай , карапайым балалар үшін де , мүмкіндігі шектеулі балалар үшін де оку және шығармашылык кызмет үшін ынгайлы болуы керек ; - орта бала шығармашылығы дамуындағы перспективалык ден гейдi , жанашылдыкка жетудi камтамасыз етуi керек ; - орта мүмкіндігі шектеулі баланын өзекті , жакын арадагы және перспективадагы дамуынын , шығармашылык дамуынын кажет тiлiктерiн камтамасыз етуі керек ; - орта баланын кажеттiлiктерiн жас ерекшелігін және бала лардың ерекше кажеттiлiктерiн есепке алуы қажет . жүктеу/скачать 43,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|