&ЫС&аша тарихы едсіз аралға өзіммөн бірге ала кететін
таждығы да бар екенін естен шығарып алған
жүктеу/скачать 18,68 Mb. Pdf көрінісі
|
«Sapiens Адамзаттың қысқаша тарихы»
| таждығы да бар екенін естен шығарып алған.
1950 жылдары Америка психологы Гарри Харлоу жаңа туған май- мыл балаларын - мешінектерді енесінен бөлектеп, торга қамады да, екі жасанды «ененің» қамқорлығына берді: бірі сымнан жасалған, бі- рақ мешінектерді емізетін сүт құюлы құтысы бар; ал екіншісі матамен қапталған, сырт кейпі нағыз маймылға үқсайтын, бірақ мешінектерге ештеңе бермейтін тұлып еді. Мешінектер түк татырмайтын тұлыптан гөрі сымнан жасалса да, өздерін тамақтандыратын «енесіне» бауыр басатын шығар деп ойлады. Харлоудың қайран қалғаны: кішкене маймылдар «шүберек енені» өте жақсы көріп, үнемі соған үйірсектей берді: «Екі тұлыпты қатар қой- са, мешінектер «сым ененің» құтысындағы сүтті емген шақта да «мата мамасынан» айырылмай үстап жатады. Харлоу олар тоңып жүрген шығар деп, «сым маманың» ішіне жылу бөлетін лампа орнатты, меші- нектердің көпшілігі, өте кішкентайларынан өзгелерді «жұмсақ енеден» бәрібір айнымады. 297 ТӨР ТІНШ І БӨЛІМ 41. Харлоудың жетім мешінектерінің бірі - «сым енесіндегі» құтыдан сүт еміп жатқан кезде де «мата мамасының» киіміне тастай жабысып алған. Бүдан арғы зерттеулер барысында, Харлоудың жетім мешінекте- рі жақсы ас ішсе де, эмоциялық тұрғыдан икемсіз болып өскендерін көрсетті. Олар маймылдар қоғамына кіріге алмады, араласып-қүрала- суы қиын болды, үрей мен агрессияның тым молдығынан жапа шекті. Қорытындысын қолға ұстатқандай еді: мешінектердің материалдық қажеттіктеріне қоса психологиялық мұқтаждықтары да бар еді, ондай мұқтаждық өтеусіз, қанағаттандырылмай қалса, жануарлар да жапа шегіп, кәдімгідей күйзеледі екен. Келесі онжылдықтардағы көптеген зерттеулер нәтижесі мұның тек маймылдарға емес, басқа да сүтқо- ректілерге, сондай-ақ қүстарға да қатысы бар екенін дәлелдеді. Бірақ Харлоу эксперимент күніне миллион мәрте жасалып жүр: фермерлер бұзауларды, қошақандар мен басқа да төлдерді енесінен белек, оқ- шаулап өсіреді8. Он миллиардтаған ауыл шаруашылығы жануарлары конвейердің тетігіндей хал кешсе, 50 миллиардқа жуығы жыл сайын бауыздалады. Мал бағудың осынау өнеркәсіптік әдісі аграрлық өнімдердің және адам- ның азықтық ресурсының едәуір өсуіне алып келді. Өсімдік шаруашылы- ғын механикаландыру ісімен үйлесім тапқан өнеркәсіптік мал шаруашы- жүктеу/скачать 18,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|