&ЫС&аша тарихы едсіз аралға өзіммөн бірге ала кететін
кая ұнайды. Тарих қашан да әділетсіз. Көптеген қоғам мен мәдени орта-
жүктеу/скачать 18,68 Mb. Pdf көрінісі
|
«Sapiens Адамзаттың қысқаша тарихы»
- Бұл бет үшін навигация:
- Империя деген не Империя дегеніміз - өкі міндетті сипатқа ие саяси құрылыс. Бірін- шіден, империя атану үшін өз мөдениеті мен өзіндік ұлттық бірегейлігі
- Екіншіден, империяда жылжымалы шекара мен тойымсыз тәбет болады. Ол өзінің іргелі құрылымы мен өзіндік бірегейлігінен ажыра
| кая ұнайды. Тарих қашан да әділетсіз. Көптеген қоғам мен мәдени орта-
лар кезекті зұлым империялардың құрбандығына шалынып, ұмытылып кетті. Уақыты келгенде империялар да құлады, бірақ дәл солар бай әрі мөңгілік мәдөни мүра қалдырды. XXI ғасыр халықтарының түгелге жуы- ғы - әлдебір империяның ұрпақтары. Империя деген не? Империя дегеніміз - өкі міндетті сипатқа ие саяси құрылыс. Бірін- шіден, империя атану үшін өз мөдениеті мен өзіндік ұлттық бірегейлігі, сондай-ақ белек жер аумағы бар бірнеше халықты өз билігінің астына біріктіруі керек. Сонда қанша халықты біріктірген дұрыс? Екі-үшеуін емес, әрине. Жиырма-отызы әбден жеткілікті. Шамамен осы деңгейде, әлде одан сәл төмендеу тұста империя табалдырығынан аттайсыз. Екіншіден, империяда жылжымалы шекара мен тойымсыз тәбет болады. Ол өзінің іргелі құрылымы мен өзіндік бірегейлігінен ажыра- мастан, тағы да жаңа халықтар мен жер аумағын жұтып алып, қорыта беруге дайын түрады. Бүгінгі Британия мемлекетінің айқын шекарасы бар, әрі өз құрылымы мөн өзіндік бірегейлігін өзгертпей, оның шегінөн шыға алмайды. Ал 100 жыл бұрын кез келген жердің пұшпағы Британ империясының бөлігінө айналып кетуі мүмкін еді. Үлттық мемлекеттерден империяларды мәдени әралуандығы мен шекарасының жылжымалылығы ғана емес, сондай-ақ оның тарихтағы ғаламат рөлі де ерекшелеп тұрады. Дөл осы екі сипаты империялардың 169 ҮШ ІН Ш І БӨЛІМ әртекті этникалық топтар мен климат белдемдерін бір саяси шекпен ішіне кіргізіп, адамзат қауымы мен Жер ғаламшарының біртұтас үлкен бөлігіне айналдыруға мүмкіндік берді. Атап айтсақ, империя өзінің шығу тегімен, басқару формасымен, жер аумағы көлемімен және тұрғындар санымен емес, ең алдымен, мәдени әралуандығымен және шекарасының жылжымалығымен көзге түседі. Империя әрдайым жаулап алу арқасында пайда болмайды. Афиналық Архе - ерікті әскери одақ ретінде, ал Габсбургтер империясы жақсы ой- ластырған әлеуметтік одақтасу тізбегі арқасында құрылды. Империяны әрдайым жеке-дара билеуші басқара бермейді. Тарихтағы даңғайыр мем- лекет - Британ империясы демократиялық үкімет басқаратын күнге де жетті. Демократиялық немесе, ең кем дегенде, республикалық империя- лар қатарына Голландия, Франция, Бельгия мен Америка жатады, кене заманда Новгород, Рим, Карфаген мен Афина осы санатқа кірген еді. Көлем де онша маңызды емес. Кішкентай империялар да бар. Ацтек- тер империясы қазіргі Мексикадан кіші болды. Сөйте тұра, ол қазіргі Грекия мен Мексикаға қарағанда толыққанды империя еді. Афина одағында да, Ацтектер державасында да ондаған, тіпті жүздеген әртүрлі мемлекеттік қү- рылымдар біртіндеп бірігіп, түтасып кетті, ал Грекия мен Мексикада олай емес. Афина тәуелсіздігінен айырылған жүздеген полиске үстемдік етті; ацтектер, салық тізіміне сүйенсек, 371 тайпаны басқарған екен1. Қазіргі кезде орташа көлемдегі мемлекет әзер сиятын аумаққа құ- рамы соншама ала-құла адамдарды сығылыстыра сыйғызып жіберудің қалай сәті түскен? Мұның сыры мынада: баяғы заманда жер бетінде ха- лықтар әлдеқайда көп болғанымен, олардың саны аз еді әрі шағын жер аумағына иелік етті. Қазір Жерорта теңізі мен Иордан өзенінің аралы- ғындағы жерге екі халық сыйыса алмай отыр, ал Библия түскен уақытта ондаған ұлт өкілдері, тайпалар, титімдей патшалықтар, қала-мемлекет- тер осы маңда емін-еркін өмір сүрген еді. Міне, дел осы империялардың салдарынан адамзаттың әралуан- дығы елеулі түрде азайған. Империялық зілмауыр доңғалақ көптеген халықтың (нумансиялықтар сияқты) ерекше қорларын жоя әрі жаңала- рын әлдеқайда ірі қауымдарын құра отырып, жаныштап өткен. жүктеу/скачать 18,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|