Қытай- қазақ тілдерінде Әйел концептісі
жүктеу/скачать 31,96 Kb.
|
жоба жұмысы (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.4 Қытай- қазақ тілдерінде ӘЙЕЛ концептісі
|
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ Жоба жұмысы Пән: Теорлингвистиканың заманауи әдіснамалық-мазмұндық бағытының когнитивті- концептуалды негізі Тақырыбы: Қытай-қазақ тілдерінде ӘЙЕЛ концептісі. Қазақ- қытай тілдерінде “әйел" концептісіне қатысты киім атауларының лингвомәдени мәні. Орындаған: Шығыстану факультеті Шетел филологиясы 204-топ қытай тілі Абишева Аида Тексерген: ф.ғ.к. профессор Бүркітбай Г.Ж. Алматы, 2022 2.4 Қытай- қазақ тілдерінде ӘЙЕЛ концептісі «Әйел» концептісі барша халыққа ортақ концепт болғанымен, әр халықтың менталитетіне, дүниетанымына орай оның концептосферасы айқындалып отырады. Әйтсе де әйел концептісі екі ел арасында да бірдей бейнеге ие. Әйел десе бірден ойға ана, әже, сұлулық, сымбаттылық, нәзіктік, мейірімділік, ләззат, тұрмыс келеді Әйел затына байланысты қытай тілінде де, қазақ тілінде де көптеген мақал-мәтелдер кездеседі. Әйел атаулыны сипаттауда оның жас ерекшелігі, отбасындағы орны, әлеуметтік орны, туыстық байланысына қарай атаулары да әртүрлі лексемалармен беріледі. Мысалы, қазақ тілінде «әйел» концептісінің туыстық қатынастар аясына қыз, келін, ана, жеңге, абысын, ене лексемалары енсе, қоғамдағы әлеуметтік орнына орай бәйбіше, тоқал, жесір лексемалары қолданылады. Ал жас ерекшелігіне орай қыз (бойжеткен, қалындық, келін, келіншек), әйел (жұбай, жары, қосағы), бәйбіше (тоқал, жесір), кемпір (әже, кейуана) ұғымдарын жатқызамыз[1] Қытай дәстүрінде әйел әлсіз тіршілік иесі болып саналады, ол еркекке толықтай бағынушы, ләззат беруші немесе ұрпақты жалғастыру құралы ретінде ғана саналады[2]. Мысал ретінде келесі мақал-мәтелдерді қарастырайық:
Қазақ дәстүрінде, керісінше, әйел еркекке тең, сонымен қатар, еңбекке қабілетті деп саналады. Сондықтан әлемнің қазақ паремиологиялық бейнесі, белсенді әйелдің бейнесімен сипатталады. Оған мысал ретінде мына бірнеше мақал- мәтелдерге назар аударсақ, көптеген мақал-мәтелдерде әйелдің әлеуметтік рөлі көрсетілген: «Әйел – үйдің сəні» , «Әйелсіз үй оңбас» , «Әйелі жоқ үй жетім», «Үйдің басын қатын қосар» т.с.с.[1] "Кішіпейілділік, ұялшақтық және тағы бір рет кішіпейілділік – бұл әйелдің басты қасиеті”- деп есептейді қытайлықтар. Қыз кезінде ол барлық жағынан әкесіне бағынады, тұрмыс құрғаннан кейін ол күйеуі мен ата-анасының қызметшісі болады. Ежелгі қытай дана сөзіне назар аударсақ "Егер мен құсқа үйленсем, мен оның артынан ұшуым керек; егер мен итке үйленсем, ол жүгіретін жерде оның соңынан еруім керек; егер мен жерде жатқан тасқа үйленсем, мен оның жанында отырып оны қорғауым керек" делінген екен. Осы сөздердің өзінен-ақ қытайлықтар үшін әйел затының деңгейі өте төмен, еркек үшін құл ретінде жүретін бір бұйым сияқты екенін білуге болады[3]. Қытай мәдениетінде әйелдердің ең маңызды және жақсы қасиеттерінің бірі болып – ұялшақтық, ұстамдылық, күйеуінің мінезіне бейімделу қабілеті болып табылады. Үйге келген қонақ әрқашан қожайыннан оның денсаулығы, әкесінің, атасының, ұлының денсаулығы туралы сұрайды, бірақ ешқашан – әйелінің немесе қыздарының денсаулығы туралы сұраған емес[3]. "Қыз, уақыты келгенде қалыңдық болып өз үйінен бөтен үйге кетеді, сол себепті ол ата-анасы қартайғанда борышын өтеп, ата-анасына қамқор бола алмайды. Тұрмысқа шыққан қыз отбасы үшін мүлдем пайдасыз адам деп есептелген. Сол себепті дәстүрлі қытай отбасында қызы анасының тегін алады, тек ұлы ғана әкесінің тегін алу мәретебесіне ие болған. Қытай мәдениетінде қыз тез арада құтылғысы келетін ауыртпалық болды[4]. Оған дәлел ретінде келесі мақал-мәтелдерді қарастырсақ:
Қазақ дәстүрінде қыздарға деген қарым – қатынас мүлдем басқаша, қыздарды тұрмысқа шыққанға дейін мәпелеп, еркелетіп, сыйлап өсірген. Оған дәлел ретінде мынадай мақал-мәтелдерді қарастырсақ: "Қыз жоқ жерде қызық жоқ", Астың дəмін тұз келтірер, ауылдың сəнін қыз келтірер», «Ырыс алды қыз» т.с.с.[5]. Дала әйелдерінің басқа Шығыс халықтарының әйелдерінен әлдеқайда үлкен тәуелсіздік пен еркіндікке ие болғаны белгілі. Әйелдер қыздар түрлі сайыстарда өнер көрсете алды (айтыстарда, қыз қууда), еркін жүріп-тұрып, еркін тілдесе алатын. Барлық жеке ұлттық ерекшеліктердің барына қарамастан, қытай және қазақ халықтарының арасында ұқсас мағынадағы мақал-мәтелдер көп. Мұны әмбебап құндылықтармен түсіндіруге болады: барлық халықтарға ортақ ұғымдар, принциптер, нанымдар бар. Сондықтан халық даналығының көптеген жауһарлары интернационалды болып келеді. Қазақ мақал-мәтелдеріне көбінесе бірдей мағынасы бар қытай мақал-мәтелдерін табуға болады[6]. Олардың кейбіреулері бір-біріне толығымен эквивалент болып келеді:
[6] жүктеу/скачать 31,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|