үнді Дауысты ұяң қатаң Мысалы: 1) Дауысты/үнді: ол, он, оң, ор, ой; 2) Дауысты/ұяң: аз, қаз, тәж, уәж; 3) Дауысты/қатаң: ек, еп, ет, ес, еш, еһ (одағай) т.б. Бұлар – түбір сөз ішіндегі тіркесімдер. Дәл осындай тіркесімдерді түбір сөз бен қосымша аралығынан да кездестіруге болады. Мәселен, сөз соңы дауысты дыбысқа аяқталса, оған жалғанатын қосымша тек дауыссыздан басталады. Мысалы: бала+сы, жылқы+шы, сәуле-ш, ойна+т, ойна+т, серпі+п т.б. Бұған керісінше, егер сөз дауыссыз дыбысқа аяқталса, оған қосылатын қосымша дауысты дыбыстан басталады. Мысалы: жарқ+ыл, лап+ыл, бөрік+і > бөркі, үрік+ер > үркер, тарап+ы, көк+ер > көгер, бас+ым т.б. Бұлар – түбір сөз ішіндегі тіркесімдер. Дәл осындай тіркесімдерді түбір сөз бен қосымша аралығынан да кездестіруге болады. Мәселен, сөз соңы дауысты дыбысқа аяқталса, оған жалғанатын қосымша тек дауыссыздан басталады. Мысалы: бала+сы, жылқы+шы, сәуле-ш, ойна+т, ойна+т, серпі+п т.б. Бұған керісінше, егер сөз дауыссыз дыбысқа аяқталса, оған қосылатын қосымша дауысты дыбыстан басталады. Мысалы: жарқ+ыл, лап+ыл, бөрік+і > бөркі, үрік+ер > үркер, тарап+ы, көк+ер > көгер, бас+ым т.б. Рас, кейде дауыссызға аяқталған сөзге қосылатын қосымша дауыссыздан да бастала беруі мүмкін. Мысалы: бас+шы, қант+қа, мал+ды, жан+сыз т.б. Бұл жөнінде қазір «Дауыссыздардың дауыссыздармен тіркесімі» деген тақырыпшада арнайы тоқталамыз. Рас, кейде дауыссызға аяқталған сөзге қосылатын қосымша дауыссыздан да бастала беруі мүмкін. Мысалы: бас+шы, қант+қа, мал+ды, жан+сыз т.б. Бұл жөнінде қазір «Дауыссыздардың дауыссыздармен тіркесімі» деген тақырыпшада арнайы тоқталамыз. Жоғарыда айтылғандарға байланысты мынандай ескертпелер жасауға болады: Жоғарыда айтылғандарға байланысты мынандай ескертпелер жасауға болады: 1) Түбір сөз бен қосымша жігінде дауыстылардан кейін тұрған Л, М, Н, Ң үнділері жұрнақтардың да, жалғаулардың да басында тұра алады. Мысалы: қала+лар, ал+ма, бала+мыз, ойла+н, жара+ны, бала+ңыз т.б. Ал Р, Й, У үнділерінен тек жұрнақтар ғана бастала алады. Мысалы: ала+р, қара+й, тара+у, таза+рақ т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
