Үй тапсырмасын тексеру Аустралия климатына қандай факторлар әсер етеді?

• 900igr.net

• Үй тапсырмасын тексеру
• Аустралия климатына қандай факторлар әсер етеді?
• Африканың оңтүстік бөлігінің климатын Африкамен салыстырып, қандай ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар екенін анықтаңдар.
• Неге Аустралия жерінде өзен торы сирек?
• Крик дегеніміз не, олар материктің қай бөлігінде таралған?

• Үй тапсырмасын қорытындылау
• Материкте беткі сулар тапшы болғанымен, жер асты суларының қоры мол. Аустралияда 33 артезиан алабы бар екендігі анықталған. Мұнда дүние жүзіндегі ең ірі Үлкен Артезиан алабы орналасқан.
• Жер асты суларының көпшілігі тұзды болып келеді. Қабат аралық жер асты сулары 2000 м-ге дейінгі тереңдікте жатқандықтан, оларды бұрғылап, жер бетіне шығару көп қиындық туғызады.

• Сергіту.
• Оралған қағаздағы тәттіні үрлеп ашып, бір-біріне жақсы тілек айтады.

• Жаңа сабақ жоспары:
• 1. Табиғат зоналарының орналасуы. 
• 2. Өсімдігінің ерекшелігі. 
• 3. Жануарлар дүниесінің ерекшеліктері,
• оның өзгеше болуының себептері.
• 4. Аустралия материгінен қызықты
• жайттарды тамашалау.

• Аустралия материгінде басқа ешбір материкте кездеспейтін
• эндемик өсімдіктер – эвкалипт, казуарина, жануарлар – кенгуру, үйректұмсық, эхидна тіршілік етеді.
• Материктегі өсімдіктердің - 75%-ы,
• жануарлардың - 90%-ы тек қана Аустралия материгіне тән. Сонымен қатар Гондваналық материктердің арасында байланыс болғанын дәлелдейтін кейбір ортақ түрлер – бөтелке ағашы, саяхатшылар ағашы, араукария, ағаш тәрізді папортник, акацияның кейбір түрлері бар.

• Эндемикті
• 450 түрі

• Өсімдіктің
• 12000 түрі

• Эндемикті
• 9000 түрі – 75 %

• Қалталылардың
• 162 түрі

• Эндемикті
• 90 %

• Құстың
• 670 түрі

• Материктің басым көпшілігін тропиктік шөл және шөлейт зонасы
• алып жатыр.
• Бұл зонаның барлық бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлшері 200-250
• мм-ден кем емес, бірақ ұдайы ыстық болғандықтан булану мөлшері
• жоғары болады. Африкадағы тәрізді мұнда да шөлдердің бірнеше түрі
• кездеседі. Кристалды жыныстардан құралған қалдық тауларды
• тасты шөлдер, ойпаттар мен көлдердің айналасын сазды шөлдер,
• қалған бөлікті құмды шөлдер алып жатыр. Астық тұқымдастардан-
• флиндерс, митчелл шөптері, ксерофиттер өседі.
• Солтүстік шығысында бөтелке ағашы өседі. 1841 ж саяхатшы Джон Эйр
• оңтүстік жағалаудағы шөлді Налларбор деп аталады. Латын тілінен
• аударғанда «ағашсыз» дегенді білдіреді. «Көгілдір бұталар» -
• құрғақшылыққа төзімді, ылғалды бойына жинайтын – суккулентті
• өсімдіктер. Материктің ОБ-да діңі ауыр, термиттердің әрекетіне
• төзімді – маргината эвкалиптерінен тұратын қатты жапырақты ормандар – «Аустралияның өлі жүрегі» деп аталады. Эйр көлінің
• айналасында 100 мм- дейін төмендейді, бірнеше жыл бойы мүлде
• жаумайды.
• Мұнда «вилли-вилли» деп аталатын шаңды дауылдар мен құйындар
• жиі болып тұрады.

• Солтүстікке және шығысқа қарай ылғал мөлшерінің артуына
• байланысты саванналар мен сирек ормандар таралған.
• Солтүстіктегі субэкваторлық климаттық белдеудің ылғал көп түсетін
• бөліктерінде қызыл-қоңыр топырақты ылғалды саваннасы
• таралған. Мұнда эвкалипт ағаштары басым өседі, оңтүстікке қарай
• олардың орнын акациялар алмастырады.
• Үлкен Суайрық жотасына қарай шөптесін өсімдіктер басым.
• Ормандар материктің шығысындағы Үлкен Суайрық жотасының
• шығыс беткейін алып жатыр. Бірнеше климаттық белдеуді кесіп
• өтуіне байланысты ормандар солтүстіктен оңтүстікке қарай алмасып
• отырады. Күлгіндеген қызыл топырақтағы ылғалды тропиктік
• ормандар 20º о.е. дейінгі бөлікте таралған.
• Оңтүстікке қарай қызғылт-сары ферралитті топырақтағы ылғалды
• субторпиктік ормандарға ауысады.
• Үлкен Суайрық жотасының шығыс беткейін ылғалды тропиктік
• ормандар мен ылғалды субторпиктік ормандар алып жатыр.

• Үйректұмсық –үлкен жалпақ тұмсығы бар жұмыртқа салатын
• сүтқоректі. Тамағын судан аулайды. Аяқтары бес саусақпен
• аяқталған, қалық қоңыр-сұр жүні бар. Ұзындығы 2,5 см-ге жететін
• соқыр әрі жалаңаш ұрпағын дүниеге әкеледі. Құрттармен,
• шаяндармен, жұмыртқамен қоректенеді. Түнде өмір сүретін жануарлар.

• Кенгуру –шөпқоректі, қалталы жануар. Гигант кенгуруінің- биіктігі -2м,
• салмағы – 90 кг, жылдамдығы- 20 -80 км/сағат.
• Ергежейлі кенгурудің – биіктігі 30 см , салмағы- 20 кг. Аналығы бір ғана ұрпақ
• дүниеге әкеледі. Салмағы – 1г, ұзындығы – 2 см , 6 ай бойы анасының
• қалтасында өмір сүреді. Кенгуру 16 жылға дейін өмір сүреді.

• Бөтелке ағашы – кәдімгі бөтелкеге ұқсас, діңіне көп мөлшерде ылғал жинап алады
• да құрғақшылық кезінде де өлмей тіршілігін жалғастыра береді. Биіктігі 15 м,
• қалың өскен жапырақтары жіңішке болып келеді.

• Австралияда эвкалиптердің 500 түрі өзеннің құрғақ аңғарларында
• өседі. Биіктігі 100 м, ал тамыры 30 м тереңдікке дейін жетеді,
• сондықтан оларды «тірі насос» деп атайды.

• Эму – Австралия елтаңбасындағы екінші құс.
• Эмудың биіктігі – адамның бойының биіктігімен бірдей,
• аттармен бірдей жүгіреді. Тепкендегі тепкісі аттардың
• тепкісімен бірдей.

• Ехидна –10 цент тиынында
• Үйректұмсық – 20 цент тиынында

• Қызықты жайттары

Страус эму және кенгуру – мемлекеттік елтаңбасында бейнеленген

• Страус эму және кенгуру – мемлекеттік елтаңбасында бейнеленген

• Қызықты жайттары

Дүние жүзіндегі ең биік және тез өсетін ағаш – эвкалипт

• Дүние жүзіндегі ең биік және тез өсетін ағаш – эвкалипт

• Қызықты жайттары

Қара аққу

• Қара аққу

• Қызықты жайттары

• Ең улы жылан – тайпан

• Қызықты жайттары

• Дене температурасының ең төмені +220 – ехиднада

• Қызыықты жайттары

• Лироқұйрық . Құйрығының ұзындығы 70 см және ол ертедегі музыкалық аспап – лираға ұқсайды.

• Қызықты жайттар

• Ең үлкен попугай, қауырсындарының түстері әртүрлі, өмір бойы бірге жұп құрып өмір сүреді. 100 жасқа дейін өмір сүреді. Адамның сөйлеген сөздерін қайталайды.

Коала

• Коала
• Ағаштың бастарында өмір сүреді.
• Эвкалипт ағашының жапырақтары мен жас бұтақтарымен қоректенеді.
• Түнде тіршілік етеді.

• Қызықты жайттар

• Жай, баяу қозғалады.
• Жалқау.
• Терісі бағалы.

• Сөздікпен жұмыс:
• Эндемик өсімдіктер Аустралия материгінен басқа ешбір табиғат
• зонасында кездеспейтін өсімдіктерден– эвкалипт, казуарина,
• жануарлардан – кенгуру, үйректұмсық, эхидна тіршілік етеді. Материктегі өсімдіктердің - 75%-ы, жануарлардың - 90%-ы тек қана
• Аустралия материгіне тән.
• Ксерофиттер – суы аз, ауасы құрғақ жерлерде астық тұқымдастардан
• – флиндерс, митчелл шөптері өседі.
• Скрэб дегеніміз – тікенекті акация мен аласа эвкалипттен құралған ну
• бұта.
• Налларбор – латын тілінен аударғанда «ағашсыз» дегенді білдіреді.
• Аустралия Одағының мемлекеттік елтаңбасында бейнеленген – эму
• түйеқұсы мен кенгуру.
• Аустралияның күміс ақшасында – ехидна, үйректұмсық, лирақұйрық
• бейнеленген.
• 1841 ж - саяхатшы Джон Эйр оңтүстік жағалаудағы шөлді Налларбор деп аталады.
• Шаңды дауылдар мен құйындар «вилли-вилли» деп аталады.
• Эвкалипт ағашының жапырағында тез тұтанатын эфир майы көп болады.
•  

• 1.Аустралия материгіне қандай табиғат зоналары тән?
• 2.Аустралия материгіне ғана тән қандай өсімдіктерді және жануарларды
• білесіңдер?
• 3. Аустралияның мемлекеттік елтаңбасында қандай құстар бейнеленген?
• 4. Скрэб дегеніміз не? Ол қай табиғат зонасына тән болады?
• 5.Материк табиғатына кері әсерін тигізетін қандай жағдайларды білесіңдер?

• Бекіту:

• Кестені толтыр

• Қорытынды:
• Қазіргі кезде материк табиғатын мүмкіндігінше сақтау
• барысында көптеген жұмыстар жүргізілуде.
• Аустралия Одағының мемлекеттік ел таңбасында эму
• түйеқұсы мен кенгуру бейнелеген, ал ехидна, үйректұмсық,
• лирақұйрық күміс ақшаларында таңбаланған. Аустралиядағы қорғауға алынған кешендердің саны мыңнан
• асады. Материктегі Улуру, Үлкен Тосқауыл рифі, Какаду
• тәрізді ұлттық парктер дүние жүзіне әйгілі.

• Өз бетімен жұмыс:
• 1.Кескін картаға Аустралия материгінің
• табиғат зоналарын түсіру.
• 2.Карта б/ша, Африканың табиғат зонасын
• Аустралияның табиғат зонасымен салыстыр.
• 3.Материк табиғатына кері әсерін тигізетін қандай
• жағдайларды білесің?
• Қосымшадағы №6-кестемен «Жер шарындағы ірі
• шөлдермен» танысу.

• Үйге тапсырма:
• §55. 204-207 бет оқу.
• Қосымша материалдар жинау.