Жакаева Гульнур Тойбазаровна №19 ом ақтөбе қаласы Қазақ тілін қалай тез үйренуге болады?

Ана тілім-ата-бабамыздан мирас болып келе жатқан баға жетпес мұра. Демек, әр адам ана тілін көзінің қарашығындай қорғауға, оның тазалығын сақтауға тиіс. Амал не, туған тілімізді шұбарлап, басқа тілдің сөздерімен араластырып сөйлейтіндерді жиі көремін. Тіпті, туған тілінен безетін сорақыларды да, менсінбеушілікпен қарап, қазақша сөйлеуге ұялатындарды көргенде, белгілі орыс жазушысы К.Г. Паустовскийдің «Туған тіліне жаны ашымаған адам - жәндік» деген сөзі ойыма еріксіз оралады.

Ана тілі - ар өлшемі. Олай болса, тілді шұбарлау - арды шұбарлау, көңіл тұнығын майлау. Ең жақсы адам - ана тілін құрметтеген адам. Бұл сенің басқа тілді меңгеруіңе бөгет болмайды, қайта сені адамгершілікке, шын патриот болуға жетелейді. Ана тілдің терең иірімдеріне бойлай білу – саналы адам болғысы келетін жас адамның бірінші парызы. Ол – туған жеріңді, еліңді, сүйікті Отаныңды сүйе білу деген сөз.

Менің елім - көп ұлтты Қазақстан. Қанша ұлттың баласы бір анадан туғандай тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Қазақстанда ұлттар арасында татулық  пен бірлік, ынтымақтастық пен достық орнағаны - бәріміз үшін мақтаныш. Бұл - біздің Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатының, дана ойларының жемісі. Елімізді жарқын болашаққа жетелейтін, халық мүддесін ғана ойлайтын Елбасының арқасында біз, қазақ елі, мәңгілік ел болып қала бермекпіз.

Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2050»: «Бір мақсат,бір мүдде,бір болашақ» атты Жолдауында: «Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар! Ана тіліміз Мәңгілік елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды. Бұл мәселені даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн. Біздің тіліміз мемлекеттің барлық жүйесінде қолданылуы үшін біз өзімізді өзіміз қамшылауымыз керек және осыған өзіміз атсалысуымыз қажет» деген жолдауындағы сөздерін барша қазақстандық құптайды. Мен әлемдегі ең бай, ең сұлу тілдердің бірі - қазақ тілінің құдіретіне әрдайым сенемін. Тіліміз - бірлігіміздің тірегі, халқымыздың ұлттық байлығы.

Ұлттық рухани құндылық болып саналатын тілді үйретуге келгенде түрлі әдістер қолдану арқылы тез әрі оңай жолдарының бірі деп – мнемоника әдісін айтар едім. Тіл мәселесі - еңкейген шал мен еңбектеген шалға дейін құлақ түрерлік мәселе екенін ескере отырып, бұл сөздің мағынасын ашып алуды жөн көремін.

Мнемоника таңбалары сақталып қалған не топталған бірнеше зат арқылы, солардың суреттерінен көрінуі мүмкін. Мысалы,садақаға —соғыстың, соғыс жариялаудың мнемоника таңбасы. Қазақстанның таулы аудандарында танбалы тастар көп, солардың бетіндегі қолына найза, садақ ұстаған адамдар мен әр түрлі аң суреттері ерте замандағы аң аулау көрінісін еске түсіретін мнемоникалык таңбалар болып табылады

Мнемотехника – ақпаратты қабылдау мен оны есте сақтаудың әдістемелік жүйесі. Мнемотехника немесе мнемоника жатталуы керек ақпараттың орнын ойша реттеу және ассоциация арқылы оларды бір-бірімен жалғау. Ақпараттарды орналастыру мен оларды байланыстыру үшін адамның ойлану (айрықша ойлану), қиялдау, назар салу қабілеттері қолданылады.

Мнемотехниканың құнды қасиеттерінің бірі онымен танысқаннан кейін оны бірден қолданып кете берсеңіз болады. Оның негізгі ілімін үйренсеңіз қатты ұзын емес сандар немесе сөздер тізбегін жаттай алу қабілетіне ие боласыз. Алайда, бұл қабілет кейде жаңа бастап келе жатқандарға кесірін тигізіп жатады. Мнемотехниканың тек бастапқы қадамдарын игерсе де, оның барлық егжей-тегжейлерін үйренген адамдай сезінеді. Алайда, қабілеттерінің ең керекті шақтарында қолдана алмай қалады. Себебі, жаңадан бастап келе жатқан көп адамға мнемотехниканың қолданыс тәжірибесі жетіспейді. Ассоциялау әдістерін білетін сияқты, бірақ ақпараттарды жаттай алмайды. Ондай жағдайлар болмас үшін жаттау тәсілдерін қолдануды тұрақты түрде жаттықтырып, әдет дәрежесіне дейін жеткізу керек.

Мнемотехника нені жасай алмайды?  Бұл жүйенің парадокс туғызатын  жері, мнемотехника – ақпаратты жаттауға көмектесетін жүйе, бірақ ол адам жадының жұмысын жақсарта алмайды. Әрине, ақпаратты қабылдау және мнемотехниканы қолдану кезінде адам жады жұмыс істейді, сондықтан аз-маз жақсарады. Бірақ айтып кеткеніміздей, мнемотехника тек адамның қиялдау, назар аудару, ойлау қабілеттерін қолданады. Сол себепті, мнемотехникамен айналысуды бастағаннан кейін қысқа уақыт ішінде заттарды байқағыштық, айналысып жатқан жұмысыңызға зейін қою сияқты қасиеттеріңіз күшейіп, бірақ жадыңыздың аса жақсармағанын сезсеңіз, таң қалмаңыз. 

Адам жадының айырмашылықтары

Адам негізінен өзіне байланысты және өзінде бар ақпаратқа байланысты заттарды тезірек жаттайды. Сол үшін, әртүрлі фактілерді бір жерге жинап, байланыстыру қажет. Ол байланыстар әртүрлі болуы мүмкін, ең бастысы олар сол адамға қатысты болуы керек. Мүмкін ол күлкілі оқиға болар, анекдот, тіпті ешқашан орындалмайтын ойдан шығарылған қиял болуы мүмкін. Ең бастысы – бұл байланыстар жаттаушы адам үшін жалпы фоннан ерекшеленіп тұруы, бірегей болуы тиіс.

Жаттаудың бір түрі болып ассоциациялау әдісі есептеледі. Кейде бұл әдісті ассоциациялар тізбегінің әдісі, ассоциациялар байланысының әдісі немесе жаттаудың тізбекті әдісі деп те атайды. Бұл әдіс көбіне сөздер, сандар және даталар тізбегін жаттау үшін қолданылады. Мнемотехника әдісін қолдана білу орындар әдісі сияқты басқа да әдістерді қолдану білу қабілетін тудырады.

Егер заттардың арасында байланыс болмаса, оны ойлап табу керек. Ол байланыс кез келген түрде болуы мүмкін: ертегілік, фантастикалық, абсурдтік немесе күлкілі. Байланысыңыз неғұрлым ерекше болса, ол заттарды тезірек жаттайсыз.

Осындай принциппен жұмыс істей берсеңіз кез келген затты байланыстыра беруге болады. Ассоциацияңыз неғұрлым ерекше болса, соғұрлым өзіңізге жаттау оңайырақ болады.

Ассоциация әдісі арқылы жадыңызды жаттықтыру үшін сөз жаттау тапсырмаларын орындау қажет. Сіздің ойыңызша бұл жаттығудың ешқандай мәнісі де, пайдасы да болмауы мүмкін. «Қайдағы жоқ сөздерді жаттау маған не береді?»- деп ойлауыңыз мүмкін. Алайда, бұл әдісті игеріп алғаннан кейін дүкеннен сатып алған заттарыңыздың атын, бір күнде жасалуы тиіс жұмыстардың тізімін, цитаталарды, рецепттерді еш қиындықсыз жаттай аласыз.

Аталған әдістің қазақ тілін үйренуге қандай септігін тигізетінін былайша көрсетуге болады. Мысалы, айталық сіз асханада отырсыз. Асханада қолданылатын бірнеше сөйлемдер мен сөз тіркестері жоғарыда аталған әдіс арқылы мейлінше есте қалуы мүмкін. Ондағы ас мәзірі мен асханашы арасында болатын қарым қатынасқа байланысты бірнеше ой бірден оған кірген бойда ойға оралуы әбден мүмкін. Біріншіден асханаға кірген бойдағы «Ас дәмді болсын!» қабырға плакаты арқылы осы сөйлемді сөз қолданысында тез есіне түсіре қойып, қолдануына болады.