Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
4 4 V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдағы философия
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| 2 4 4
V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдағы философия ол жақтан енген сопылық Қазақстанның бар аймағына таралғанымен, дәл өз мә- нінде жетпеді. Бұл жерде біз екінші мәселеге тірелеміз. Ол қазақ жеріне исламды таратушы татар миссионерлерінің айтарлықтай эрекеті болды. Бұл сопылық емес, ортодоксиялық (ұстамды) ислам жағында болған. «Сопылық, татарлар арасында болғанымен, айтарлықтай рухани күшке айналмағанға ұқсайды» («Ақиқат». - 1997 , - № 6 ). Сонымен, көріп отырғанымыздай, сопылық кеңінен таралмағанменен, ол жөніндегі эдебиеттер таралып, оқылып жатты, яғни Қазақстанда сопылық ті- келей ислам дінімен байланысты болды. Қазақстанда исламнан сопылықты бөліп алмайтын себебіміз - Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың нағыз мұсылман эрі тақуа, сопы болуы. Осындай мәселелер тоғысуымен Қазақстанда ислам жә- не сопылық тұтасып кетті. Бұл - бір, екіншісі - Қазақстанда исламның ой ер- кіндігіне көп тосқауыл қоймайтын сопылық дүниетанымға, оны қабылдауда қиыншылық болмады. Өйткені сопылық қазақ халқына діни кітаптар арқылы сіңісті болған жоқ, ол поэзия арқылы кеңінен тарала бастады. Шығыс жұл- дыздары Руми, Хафиз, Низами, Науаи, һайям, т.б. сопылық бағыттағы ақындар болатын. Осы мәселені тікелей зерттеген F. Есімнің айтуынша, сопылық дүниетаным - ислам мәдениетіндегі өте көрнекті құбылыс. Сопылықтың дэл бүгінгі күндегі ты- нысы мен оның «жұлдызды шағындағы» қуатын, әрине, салыстыруға болмайды. Сопьшықтың өркендеген уақыты X-XV ғасырларға дейінгі аралық делінеді. Осы заманда тек мұсылман елдерінде емес, тіпті Батыс Еуропа елдерінде де сопы- тттчтккя деген ерекше ынта-ықьшас байқалады. Оның көптеген себептері бар, со- ньщ ішінде айта қаларлығы - сопылықтың мистикалық табиғатында (қазіргі «дін ілімі» ғылымында жиі қолданылатын «эзотериялық», яғни грекше «құпия», «сы ры ішінде» деген мағына беретін ұғымда), яғни сопылық эзотериялық мэнді өзін- ше христиандық түсініктен өзгеше қарастырған, ірі сопылар, айталық, эл-Ғазали, т.б. мистиканы, тылсымды адам ынтасьшан мүлдем өзге, сыры адамға жұмбақ деп қарастырмайды, қайта олар өз болмысын сол әлемдік тылсым қүдіретіне тіке- лей байланыстырады. Мұндай ұғым христиандық ұғымға жат. Себебі онда адам - Құдай не оның баласы. Сопылықта адам ешқашан Жаратушы ісіне, оның сы- рына қол сұғып, Құдай болам деп күнэға батпайды. Жаратушыны тану жолында Алланы тану - олар үшін адамның тұтастығын сезіну. Алланың дидарына ғашық болу - оған сену емес, оны тану. Бұл пікірді айтушылар мешіт иелері тарапынан өте қатаң жазаланьш та отырған. Бірақ ислам дінінде сопылық діннен шығу емес. Ислам өзге діндермен жарысқа түскенде, сопылар - оның теориялық жағьшан бір- ден-бір айтулы қорғаушылары. Сопылықта шығыстық түр басым, өйткені көп уақыт бойы исламның қол астьшда болған, бірақ нағыз шын сопыны Батыста да, Шьпыста да кездестіру- ге болады. Сопының мұраты - менмендіктен, атаққұмарлықтан, өзінен жоғары тұрған адамдардан қорқудан немесе оған соқыр сенуден тәуелсіз өмір сүру. Сонымен, сопылықгың біз үшін қундылығы неде? Қазіргі ғьшыми-тех- никалық прогресс дэуірінде сопылықтың маңызы неде? Ғылыми-техникальщ революцияньщ нэтижесінде адам жеке тұлға ретінде екінші кезекке ығыстырыл- ды, яғни адамның рухани дамуы құлдырап барады. Сопылықтың адамды рухани |