Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
flapcbi плді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| flapcbi плді ислам философиясы
119 Жаңаплатоншылар Зи ан-Нун эл-Мысри Эбу Сахл ат-Тустари Эбу Язид Вистами Мансур Халладж Эбу эл-Хасан Харракани Ас-Сухраверди интуитивті философиясын байырғы Шығыс дінтанушылары- мен идеялық ұқсас келді деп ойлайды. Сонан соң ол Пифагор, Платон идеялары- мен дамытылды, бақытты ғұмыр туралы айтты, адамның дүние ләззаттарынан бас тар т ы туралы жазды. Адам алтыншы түйсігі арқылы Құдайдан нэр алатынын айтты. Платонның Иранға барып, зороастризмді зерттегені белгілі, зороастризм жақсылық пен жамандықтан қуралғанын ерекшелейді. Сонымен қатар ол кезде парсылардың білімдеріне грек философтары қызықты, ол Аристотельге дейінгі кезең еді. Ас-Сухраверди мақсаты байырғы Иран философиясын дүниеге қайта келтіру болды, өзінің трактатында ол иллюминацияны «бар білім» деп атады («әл- ‘ильм әл-худури»), осыған орай, білетіндер бір арнада түйісіп, бір арнаға айналды. Ол осы кезеңде классика философтарьш мойындады, олар жоғары дәрежеде жэне ең керектісіне ие болды дейді. Ас-Сухраверди Платон секілді сол кездегі байырғы даналарды «Құдаймен қоргалғандар», - деп атаған. Ас-Сухраверди, сонымен қоса адам жаны туралы да айтады және келе- сі атауды береді, «жарық философиясы»: «жарықпен жүргізуші» («ан-нур әл- мұдаббир»), «бұйрық беретін жарық» («ан-нұр эл-эсфехбед») жэне абстрактілі жарық («ан-нұр ол-мұджаррад»), Оның ойынша, адамда өзінің жанын біле алады («нафс»); бул білім, эрине, интуитивті («худури») білім болады. Адам даналықтан алыс болғандықган, өз жанын түсінбегендіктен емес, оған даналықтың қажеті аз болғандықтан. Ас-Сухраверди адам өз-өзін дэлелдемелермен, мысалдармен адам йен жан бір объект екенін түсіндіреді. Адам тек өзін-өзі қоршаған заттарды ғана таниды, ал қалғанын адам түсіне бермейді. БұлДолмаса адам өзінің кім екенін білм^й кетер еді. Адам даналыққа ие екенін біледі жэне онда альфа мен омега бар. Адам жарықты толық танып білгеннен кейін сол жарықты басқаларға таратушыға айналады. Солай ол жарықты қалаған қашықтығына дейін таратады. Модустар жұмысы Абсолютті жарық, өзін танумен тікелей байланысты, ас-Сухраверди ойынша, жанға «ол денеге ерік бермейді, бастысы, ол оны қолдана алады, затты > заттан ажырата алады», - деп бага береміз. Дене қалай жанды түсіне салысымен жан өзін эманациялайды. Сонымен эр денеде жан болады, ол жан денемен бірге ғұмыр сүреді. Осьшай болмаса, жан жарық жерде бола тура оның бэрін білгені- мен бұл элемге, денеге енбес еді. Егер жан адам денесіне дейін өмір сүрсе, олар қалай бір-бірінен ажыратылар еді? Олардың арасында ешқандай белгі болмаса жэне оларды ажырату қиын болар еді, олар бір ғана зат болар еді. Бұл мүмкін емес. Эр денеде өзінше, өзгеше. Жанның қолынан келетіндерін ас-Сухраверди ибн Сина секілді класси- фикациялайды. Ас-Сухравердидің ойынша, елестете білу күші жэне иллюзия жанның сезіміне байланысты. Осыған орай, олар эртүрлі атауға ие болды. Адам миы'затты сақтау емес, ол еске түсіру үшін керек. Ас-Сухравердидің ойынша, сананың екі жағы бар. Заттарга трансцендентті қарайтын жағы теорияльщ заттар Деп аталады, ал екінші жағы денеге қарап тәжірибелік сана деп аталады. Бұлардың |