Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
III тарау. Ортағасырлъп$ философу
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| III тарау. Ортағасырлъп$ философу
тиіс, керісінше, нәпақа табуға тырысып қана қоймай, кедей-жарымдарға қолғабьіс ету үшін де өз қолымен еңбек етуі тиіс. Басқа сөзбен айтқанда, пендешіл өмірдең дэруіштің қолы мен қалтасы бас тартаайды, дұрысы, жүрегі сол пендешіліктің мақсатын көруцен бас тартады: «Бар пендешілікті жаныңнан алыстат, өз қолың- мен бидай ею>. Нағыз дәруіш материалдық мүмкіндіктерді қоғамдық жәрдем беру, дің құралы ретінде қолдана отырып, жалпы халықтық махаббатқа бөленеді: «Қуат жұмса, табыс табуға тырыс, тамақты же де, тарат та, ортаңдағылардың жаньвд жаулайсың». Ақшасын өзгеге жэрдемдесуге жұмсатандар бірден Құдайдың ризашылыіына кенеледі: «Үлкен еңбекпен тапқанын кедейге күліп бергендерге / Бүркеуімді ашып, өз келбетімді көрсеткім келді». Әмренің мақсаты - көпшілік қауымның трансформациясына қол жеткізу; ол үшін кез келген қоғамдық өзгерістер қауымдастықтардың ділі, эр адамның жеке «Мені» өзгермейінше жүзеге аспайды. Индивид - қоғамның негізі осы; соңгы- сын тек алғашқыны өзгертіп қана түбегейлі өзгерту мүмкін: Cumleler dogradur sen dogru isen (Сен дұрыс болсаң ғана қауымың дұрыс болар) / Dogruluk bulunmaz sen egri isen (Сен бүрыс болсаң, дұрыстық еш болмас!) Онымен қоса, Жүніс «Шариғатқа» қарсы шыққан немесе ншиттік мәде- ниетпен қандай да бір байланыста болды деп айтқан қателік болар. Себебі XV ғасырға дейін Анадолыда шииттік көрініс таппаған. Тіпті, Әмре «Бектас» орде- німен байланыста болды деген күннің өзінде әдетге «терт халифқа» деген қарама- қайшы көзқарастағы орден басында асыра шииттікпен байланыспаған. Мәселен, Бектас Қажының үлкен ұлының есімі «Омар» (екінші «қасиетті халифтің», р.а.а. есімі), ал ең мықты шәкірттерінің есімі «Осман» (үшінші «қасиеггі халифтің», р.а.а. есімі) болтан. Жүніс өз поэзиясында тек төртінші халиф шииттіктердің мықтысы Элите (р.а.а.) тана емес, «торт халиф» жайында да үлкен ілтипатпен сөз етеді. Әлидің (р.а.а.) есімін атаган сайын пайтамбардың (с.а.а.) есімін неме се басқа да «халифтердің» (р.а.а.) есімін қатар атайды. Оган қоса, асыра шиит- тік «Бектастың» бүкіл өкілдеріне тэн болмаганы, тек қазіргі Түркияның шыгы- сында өмір сүргендеріне гана сипатты болтаны тарих беттерінен белгілі. Олардың «батыстық» мүшелері ұзақ уақыт бойы дэстүрлі түрік эскері янычарларга рухани тірек болып қызмет атқарган; тек 1826 жылы мемлекеттік саясат багытының өзге- руі нэтижесінде янычарлық бөлімдер таратылтаннан кейін барып, Осман мемле- кетіне қарсы оппозиция катарына тұрды. Жүніс поэмаларының бірінде «төрт халифқа» деген махаббатын көрсетеді: Әбу Бэкір мен Омар - діннің тірегі / Әли Мұртаза Осман - олар менікі! Немесе басқа бір өлеңде; Омар, Осман, Эли — пайгамбардың достары / «Терт халифтың» ішіндегі ең ұлысы — Сыдық Әбу Бэкір. Жүніс Әмре шыгармашылыгын зерттейтін түрік талымы Зікірия Башкалдың көрсетуінше, «оның поэзиясында шииттік дү- ниетаным мен Исламды шииттік тануды көздейтін поэма табу мүмкін емес. Эри не, өзге сопылар секщці ол да Әли (р.а.а.) есімін атап эрі мақтап өтеді, әйткенмен эр айтқан сайын Мұхаммед пайгамбардың (с.а.а.) немесе басқа «терт халифтің» (р.а.а.) де есімдерін айтады». «Сопылық» өлшемі. Басқа да сопылар сынды Жүніс Әмре адамның адамгер- шілігінің жетілуіне баса назар аударады. Өзінің «Диуанындагы» «Мәсниуят» тара- уында жанының жаман әдетгері бар адаммен болатын адамгерпгілік жолындагы |