Жалпы білім беретін мектебінің 9-11 сынып оқушыларына арналған қазақ тілінен диктант жинағы
жүктеу/скачать 270,58 Kb.
|
9-11 сынып оқушыларына арналған диктанттар жинағы
- Бұл бет үшін навигация:
- 96 Қорғалжын мемлекеттік қорығы
- 98 Жоңгар Алатауы
| 146 сөз, Н.Қапалбеков
№95 Жерің тозып, қатарың сөгілмесін Күші асқан, мейманасы тасқан Адам Жер ананың бетіне таңба түсіреді, тәнін жаралап, тынысын тарылтады. Қанын сорып, сөлін сығып, қалқан, қорғаныштан айырып, кеселді дертке жол ашады. Өткенін бағаламаған, ертеңін ойламаған, тек бүгінгі барын ғана қызықтаған жұрт Сары- Есік-атыраудың аңын қырғаны да, ағашын тауысқаны да күмәнсіз. Өлшеусіз еккен егіннен жері тозған, есепсіз шапқан судан дария таязыған. Ағысы қайтқан, арыны басылған өзен табанына құмды лай тұнбағанда қайтсін. Тынымсыз тырмалған жерден қыртыс кетіп, құнар қашпағанда қайтсін. Ақыр түбі егін топырақтан жериді, дария арнасынан жериді. Өз ісің. Жазық сенде. Жеріңнің азғанын аңдаған, еліңнің тозғанын таныған, берекең азаймаса, беренің сөгілмесе, іргеңнен көр қазуға жауыңның қарымы қалай жетпек, батылы қалай бармақ. Шыққалы тұрған көз, үзілгелі тұрған омыртқа. Бұдан жүз, екі жүз жыл бұрын неге келмепті. Баспаған. Батпаған. Ендеше, жазык, Іледе емес. Елде де емес. Сенде. Бәрімізде. Ерде. 128 сөз, М.Мағауин. «Шақан-шері» кітабынан. №96 Қорғалжын мемлекеттік қорығы Қорғалжын мемлекеттік қорығы 1958 жылы құрылды. Қорықтың жер көлемі 237 ООО гектар. Ол Ақмола, Қарағанды облыстарының аумағына кіретін Қорғалжын, Теңіз көлдерінің және Қорғалжын ойпатының жазық даласын алып жатыр. Қорықта ағаш жоқ. Теңіз көлінің айналасындағы батпақта кішкене аралдар көп. Онда құстар ұя салып, балапан шығарады. Теңіз көлінде қоқиқаз көп. Олар осы көлде ұя салады. Теңіз көлінің суы ащы. Ал Қорғалжын көлінің суы тұщы, жағалауында қамыс көп өседі. Қорықта өсімдіктің 235 түрі, аңның 35 түрі, құстың 265, балықтың 10 түрі кездеседі. Қорықтың көркі-қоқиқаз. Қоқиқаздың мойны мен сирақтары өте ұзын, тұмсығы төмен қарай иіле біткен. Тұмсығында сүзгіші бар. Сәуір, мамыр айларында ұшып келеді. Көбіне Иранда, Каспий жағалауында, Үндістан жерінде қыстайды. Құстың 12 түрі Қазақстанның ’’Қызыл кітабына” енгізілген. Қорғалжын мемлекеттік қорығы көктемде көптеген құстар келіп, ұя салатын болғандықтан, ЮНЕСКО-ның тізіміне алынған. Қорық дала аймағының өсімдігі мен жануарлар дүниесін жойылып кетуден сақтау мақсатында ұйымдастырылған. 139 сөз, Оқулықтан. №97 Топырақ Адам тіршілігінде топырақтың атқаратын қызметі мен рөлі өте зор. Топырақтың құнарлы қабаты ұлттық байлық болып саналады. Жалпы, топырақтың қызметін ешнәрсе алмастыра алмайды. Ол біздің тіршілігіміздің қайнар көзі. Топырақ тозып кетпес үшін үнемі баптап, оның құнарын арттырып отыру керек. Топырақты табиғи күйінде сақтау ең алдымен адамның шаруашылық әрекетіне байланысты. Қазір жерді дұрыс пайдаланбау салдарынан дүние жүзінде құнарлы топырақтың көлемі кеміп барады. Ал топырақтың түзілуі өте баяу жүретін процесс. Топырақ эрозияға ұшырап, оның құнарлы қабатын су ағызып, жел ұшырып әкетуде. Топырақты эрозиядан сақтау үшін ағаш отырғызып, ауыспалы егіс егіп, мелиорациялау жұмыстарын жүргізу керек. Эрозия ұзаққа созылса, белгілі бір территорияның бедерін бұзып, оны шаруашылыққа жарамсыз етеді. Оның алдын алу үшін шаруашылықты дұрыс орналастыру, ауыл шаруашылық жұмыстарын дұрыс жүргізу, орман алқаптарын жасау, агротехникалық шараларды талапқа сай жүргізу керек. 124 сөз, Б.Мұқанов. №98 Жоңгар Алатауы Жоңғар Алатауы-Қазақстанның оңтүстік-шығыс жағында Қытаймен шекарада орналасқан тау жүйесі. Жоңғар Алатауы солтүстігінде Алакөл қазаншұңқыры оңтүстігінде Іле өзені аңғары аралығында орналасқан. Ол шығыстан батысқа қарай ендік бағыт бойында 450 шақырымға созылып жатыр, ені 100-250 шақырым. Қытай Халық Республикасындағы Ебінұр көлінің ойысы мен Алакөлдің қазаншұңқырын қосып жатқан аңғарлық ойыс, табиғи өткел бар, оны Жоңғар қақпасы дейді. Жоңғар қақпасының биіктігі 300-400 метр, ені 10 шақырым шамасында. Таудың қысы жылы, жазы салқындау болып келеді. Жоңғар қақпасынан Ебі желі соғады. Жоңгар Алатауының ең биік жоталарында көп жылдық қар және мұздықтар шоғырланған. Ең биік шыңдары - Абай, Берг, Колесник, Воейков, Жамбыл мұздықтары. “Жер жанаты - Жетісудың” Көкеу, Қаратал, Ақсу, Лепсі, Тентек өзендері Жоңғар Алатауынан бастау алады. Жануарлар дүниесінің алтайлық және тянь-шаньдік түрлері тараған. Тауда биіктік белдеулік айқын байқалады. Жоңғар Алатауындағы биіктік белдеулікті ең алғаш Шоқан Уәлиханов зерттеп, сипаттап жазып, шолу карталарын жасаған. жүктеу/скачать 270,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|