77-жатты²у
.
М±тiндi кµшiрiп жазыґдар да мазмºнын ºІып
алыґдар. М±тiндегi етiстiктердiґ ³ай ша³та тºр
ІандыІын
айтыґдар.
САЈЫП
Са³ып деген бiр жа³сы кiсi мал жинамай ж¼рiп,
а³ырында ±л кеткенде ³атты кедейшiлiк тартып, бiр
к¼нi етiгi болмаІан соґ жалаґ ая³ далада ж¼ргенiнде,
ая³тарын тас жыртып ренжiґкiрептi. Сµйтiп келе жа-
тып, екi аяІы жо³ аІаш балда³пен ж¼рген бiр тiленшiге
жолы³ты. Мºны кµрiп, Са³ып аh ºрып айтты дейдi:
– Ўй, ³ºдайым, ренжiгенiме тоба ³ылдым, ш¼кiр
саІан – менiґ ж¼руге аяІымды аман са³таІаныґа, мы-
нау балда³ты бишараІа жаґадан ая³ табылса, жалаґ ая³
та болса ж¼рiп ж¼рудi д¼ниенiґ бiр ³ызыІы деп бiлер
едi-ау, – дедi дейдi.
(
Ы. Алтынсарин
)
78-жатты²у.
Ґлеґдi о³ып, етiстiктердi тауып, ³ай ша³ты
бiлдiрiп т¾рІанын айтыґдар.
Ї л г i : келдi –
µткен ша³
. Жайна²ан –
µткен ша³
,
-²ан
есiмшенiґ жѕрнаІы ар³ылы жасалІан.
ЖАЗ
Жадырап келдi жайлы, жайнаІан жаз,
Еґбекпен µмiр ³ызып ³айнаІан жаз.
Т±ттi їнмен гїлстанныґ ба³шасынан
Жыл ³¾сы – тоты, б¾лб¾л сайраІан жаз.
Ј¾ра³ты, айнадай кµл, т¾ны³ суды
Јаз, їйрек, а³³у жїзiп жайлаІан жаз.
Кїндiз, тїн ¾лы еґбек, ³ызу iсте
К±рi, жас тамашаґа тоймаІан жаз.
Н¾рыґды сеп ±лемге жар³ыра, жаз!
Алтындай кiр шалмаІан жалтыра, жаз!
(
Н. БайІанин
)
64
§ 20. ОСЫ ШАЈ
Осы ша³ болатын етiстiктердiґ маІыналы³ белгiлерi:
1. Сµйлеп т¾рІан кездегi iс-±рекеттi бiлдiредi. 2. Ўр-
дайым болып т¾рІан даІдылы iс-±рекеттi бiлдiредi.
Мысалы:
1.
Трактор жер жыртып жїр. Нѕрлан хат
жазып отыр. Мал µрiсте жатыр
. Осы сµйлемдегi
жыртып жїр, жазып отыр, жатыр
етiстiктерi –
сµйлеп т¾рІан с±ттегi ³имылдар.
2.
Трактор жер жыртады. Нѕрлан хат жазып
тѕрады. Мал µрiсте жатады.
Б¾л сµйлемдердегi
жыртады, жазып тѕрады, жатады
етiстiктерi –
³алыптас³ан, болып т¾рІан даІдылы iс-±рекеттер.
Мiне, осылай, етiстiктiґ осы шаІы iстiґ даІдылы
тїрде болып т¾рІанын ж±не сµйлеп т¾рІан кезде
iстелiп жат³анын бiлдiредi.
79-жатты²у.
О³ып шыІып, м±тiндегi етiстiктердiґ ³ай
ша³ты бiлдiрiп т¾рІанын кµрсетiґдер, осы ша³ты бiлдiрiп
т¾рІан етiстiктердiґ т¾лІасына назар аударыґдар.
Тµменгi Сарытаут¾³ымды мекен етiп келген Бал-
таштыґ к±сiбi – киiз їйдiґ їй аІашын жону едi. Оныґ
¾жымшарІа барІысы келмей, кежегесi кейiн тартты да
т¾рды. Тiптi жанында туІан туыс³андарынан да ешкiм
³алмай, тегiс ¾жымшарІа кµшiп кетсе де, оныґ барІысы
келмедi. Осылай жалІыз їй жїрiп-а³ кїнелтемiн Іой
деп топшылады ол. Бiра³ Балташ пен оныґ зайыбы
ЄмтылІанныґ ойы бiр жерден шы³пады.
Таґертеґ Балташ белiн буынып, жеґiн сыбанып асыІа
басып таІы да ешкiталдан їйаІаш кесуге тоІайІа кетiп
³алды. Їйде жалІыз ³алІан ЄмтылІан бiрер саІат їй
iшiндегi кїйбеґ-кїйбеґ ж¾мысты ая³таІан соґ, iшi пы-
сып отыра алмады. Ара-т¾ра ±ґгiмелесiп, сыр шертiсетiн
абысын-ажынныґ б±рi ¾жымшарІа кеттi. Iстеуге ж¾мысы
жо³, сап-сау адамІа кїннiґ батуы ³андай ³иын болады
десеґiзшi. (
Б. Јыдырбекѕлы
)
|