Жанғабыл Қабақбаев, Қазақстан Республикасы журналистер Одағының

Мен 1962 жылы Ақтөбе кооператив колледжінің бухгалтерлік бөлімін бітіргенімде қолыма берілген жолдамада Қарағанды облыстық тұтынушылар одағының қарауында жұмыс істеуім жазылыпты. Оның үстіне «Дипломыңды сол барған жағыңнан аласың» деді де, жол шығынына отыз сом берді. Отбасымда анамның ауыратынын, ұзақ жол жүруге денсаулығым көтермейтінін (аяғымды ақсап басатынман – Ж.Б.) айтып, өзімнің облысымда жұмыс істеу ретімен облыстық тұтынушылар одағының төрағасына арыз жаздым. Бұл жақтан шешілмеген республикалық тұтынушылар қоғамдары одағына шағымдандым.

Жолын білетін ағалар сілтеуімен облыстық кеңес атқару комитеті төрағасының жеке қабылдауында болдым. Бұйырған да, сұраған да емес, «Отбасы жағдайым мен денсаулық ретімді ескерсеңдер» деп, көңіл жықпас сөзбен жазылған хатым шешімін таппады.

Сөйтіп жүріп техникумның тауар жүргізушілер даярлайтын бөліміне құжат тапсырып, оқуымды жалғастыруым керек деген шешімге келдім. Шалқар ауданындағы ауылыма барсам, «Сенделуіңе қарағанда оқуын келістіре алмаған ғой деулері мүмкін» дедім де екі айдай уақытымды Ақтөбе қаласында тұратын ағам Сағынай Қорғамбаевтың үйінде жатып өткіздім.

Марқұм ағам да, жеңешем де – ақкөңіл, қонақжай адамдар. Үйге жан-жақтан келім-кетмді адамдар көп. Бірде жас тоқтатқан екі азамат келіп қонды. Облыстық партия комитетінің кезекті пленумынан шыққан екен. Үй иесімен әңгімелерінде пленумның шешімдері, жарыссөзде сөйлегендер көтерген мәселелер, ауылдардың әлеуметтік жағдайы, кадр мәселесі турасында ой қозғайды. Арасында Шалқар ауданының маған таныс ауылдары, Ұлықұм, Кішіқұм, Аяққұм, Маяқұм ауызға ілігіп қалады. Арғы-бергі аталарымыздың есімдерін естіп қаламын. Дастарқан шетінде отырып, ұйықтамай тыңдаймын. Темекілері таусылғанда мені жұмсайды, әкеліп бере қоямын. Шалқардың бұйрат-бұйрат құмдарында туып-өскенін, Сағынай ағама туыстық жақындығы бар екенін сеземін. Орталарында еркін сөйлеп, ойларын мақұлдатып отырған аға бір кезде қожайыннан:

-Мына бала кім? – деп сұрады.

Сәкең: «Сейіт ағаның баласы» деді де, оқу бітіргенімді, мамандық бойынша жұмыстың реті болмай тұрғанын айтты.

-Мен Қонақбай деген ағаң боламын, бірнеше жыл бұрын Ырғыздан Шалқарға өтіп бара жатып, ауылдағы ағайынның амандығын білуге Жылтырға соққанмын. Ауылда басшылары болмай Сейіт ағаның үйіне кіріп сәлемдестім. Жеңгеміздің шәй қамдайын деген ниетіне асығыс екенімді айтып, ағарған қосылған бидай көжеден екі «колхоз» кесесін ішкен едім. «Сәкеңе сәлем айт, шәй ішіп кетті дерсің, болмаса аға ренжіп қалар» дегенмін. Сенің кездескенің жақсы болды, мәселең ертең шешіледі, Ғафис Қижанов деген – жақсы досым, менің сөзімді жерге тастамайды. Алаңдама, інім, демала бер, - деді әлгі қонақ.

Ішім бірден қабылдамады, сенімнен күдік басым. Бірақ, ертеңіне шәйді ішіп болған соң маған «Інім, жүр» деді.

Облыстық тұтынушылар одағы басқармасының әкімшілік кеңсесіне елдік. Қонақбай ағам мені төрағаның қабылдау бөлмесінде қалдырды да өзі төраға кабинетіне кіріп кетті. Ұзақ отырдым, шығатын емес. Бөлмеде бастыққа кірушілер қатары көбейіп барады. Әр тұстан күңкіл әңгімелер шығып жатыр. Біреуі шамданып: «Кіріп кеткен қай құдай?» десе, екіншісі: «Шәй-суы таусылған біреу де» дейді. Хатшы қыз болса:

-Өзім де түсінбедім. Әкесінің үйіне келгендей аты-жөнін айтпастан рұқсатсыз кіріп кетті, - дейді.

Әйтеуір бір уақытта ағамыз шығып, маған тағы да «Жүр» деді. Төменгі қабатқа түскен соң:

-Енді сені облпотребсоюз да, Казпотребсоюзда іздемейді. Қазір кешікпей облыстық ауыл шаруашылығы стансасына барасың. Сонда сені рабкооптың председателі күтіп отырады, «Бухгалтер паевого стола» деген қызметке алады. Бәрі келісілді. Жолын білетін бе едің, қалқам, - деп шығарып салды.

Нұсқаған жеріне келсем, айтқанындай жұмысшылар кооперациясының төрағасы күтіп отыр екен.Әртүрлі мағынада сұрақтарын қойып:

-Құжаттарыңды толтыр. Счетовод-кассир деген қызметке аламыз. Ол үшін материалдық-қаржылық жауапкершілікті сезіну шартына отырамыз. Мені ертеден бері қанша жолымнан қалдырдың? – деп, ренішін жұқалап білдірді де аға есепшіге тапсырма беріп, шығып кетті.

«Счетовод-кассирі несі, оның үстіне «шартқа отырасың» дейді. Қорқынышты екен. Рахметімді айтып, кете берсем қайтеді?» деген суық ой санамда сумаң ете қалды. Бір жағынан есіме екі айдай бос жүргенім, жан-жаққа жазған арыз-шағымдарымның іске аспағаны оралды. «Қонақбай ағаның бір сағат отырып, елді қамап қойып, тауып берген қызметінен бас тартқаным қалай? Кездесе қойса ағаға не деймін? Бұдан арғы жағдайды өзі бақылауына алатынын айтты ғой» дедім де, тәуекелге бел буып, келісімді бердім.

Осылайша Қонекеңнің қамқорлығымен жұмысқа тырнақ іліктіргеннен кейін алты ай өткен соң аға есепшілікке жоғарыладым. Әртүрлі салада 25 жыл бас есепші болдым, 15 жыл Қаржы министрлігінің бас бақылаушысы қызметін атқардым. Мұның бәрі – әруағыңнан айналайын Қонақбай ағамның арқасы. Өмір жолымның дұрыс қалыптасуыма негіз қалап берген азамат пейілін қалай ұмытармын?!

Өзі өмірден өтіп кетсе де үнемі еске алып жүремін. Жеке іс қағаздарымды толтырарда, өмірбаяныма еңбек жолымды 1962 жылы облыстық тәжірибе стансасының жұмысшылар кооперациясынан бастағанымды жазарда періште нұры шалқығыр ағамның Қижановқа: «Ініме жұмыстың орайын келтірмей кабинетіңнен шықпаймын» деп айтқаны көз алдыма елестейді. Кейін кездескен сайын Сағынай ағамнан:

-Сейіттің баласының жұмысы қалай? – деп сұрайды екен.

-Жас бала ғой, шалағайлық жасамасын, сауда жұмысы мұқияттылықты, дәлдікті талап етеді. Айтарсың, - депті.

«Айқасып қоярда-қоймай жұмысқа орналастырдым, сонымен шаруа бітті» демей сұрастырып жүргені – азаматтың бауырмалдығына, қамқорлығына, өзі бастаған істі соңына жеткізбей тынбайтындығына дәлел. Елдегі ағайын-туысқа «Қонақбай ағам жұмысқа тұрғызды» деп, хабарлағанымда жарықтық әкем: «азамат ерғой» десе, ағам Қанаш: «Қонақбай – нар ғой» деп бағалапты.

«Ақтөбе» энциклопедиясы жарық көрген соң туыс ағалар мен азаматтардың аттарын іздедім. Ұлы Отан соғысының ардагері, Қарабұтақ, Ойыл, Ырғыз аудандық партия комитетінде екінші хатшы, бірінші хатшы қызметін атқарған, артына жылы сөздер қалдырған, екінші дәрежелі Ұлы Отан соғысы, Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі» ордендерімен, 10 жауынгерлік және еңбек майданының медальдарымен марапатталған, запастағы полковник Қонақбай аға өкінішке орай кітапқа енбей қалғанда, ішімнің удай ашығаны рас.

Оның есесіне Төлебай Құрманалин ағаның «Өмір өткелдері» естелігінде Қонақбай аға туралы «Рухымыз ұқсас еді» деген бөлім беріліп, өткен өмір жолы туралы қысқа болса да нұсқалы түрде жазылған, ағамызға тиесілі баға берілген, оған көпшілік азсынбаса көпсінбейді.

Тағы да Қонақбай ағаны есіме түсірген ағаның баласы Талғатпен жұмыс бабында кездесіп, танысқаным бар. Тумалығымызды, Қонақбай ағаның маған жасаған жақсылығын айтқанмын. Кейіннен атаның ұрпақтарының тізімін жинау мақсатында облыс аудандарын, Жаманқала қаласын аралайтынымды айтқында жол шығыныңа деп сөзге келмей қалтасынан қаржысын суырып бергенде, «Ата көрген оқ жонар» деген аталы сөздің тегін емес екенін, «Тағы да соғарсың» дегені әке жолын қуғанын көрсетсе керек.

Үлкендер қашан да үлкендігін көрсетіп, кейінгіге жол көрсететін әдет- ғұрып бар. Бірде Бәтима жеңешем (Қорғамбаев Сағынайдың әйелі): «өзің білесің, кейінгі кезде ағаң жоқ болса да, жеңгелерің мен апаларыңмен «компанияласпын»,солардың басын қосып шәй бермекшімін, соған келін екеуің тез жет, біріншіден қвзмет жасаайсыңдар, екіншіден көрмеген апа-жеңгелерің бар танысасың» деді. Келсек, оннан аса апа жеңге, уақытында атқамінген азаматтардың қосақтары, арасында Алтын Сазанбаева, Жәмила Қалпенова, Қоңыр Өскенбаева апайлар, Сақып Садықова, Шолпан Назарова тағы басқалары бар. Міне осы отырыста Шолпан жеңгеммен танысып, шалының маған көрсеткен жақсылығын айттым. Жеңешем: «Ағаң кімге қамқоршы болмады, жақсы сөздер өмірден өтсе де, айтылғаны көңілді көтерді, жанға жалау болады екен» деді.

Жас келіп, зейнеткерліктің нанын жеп отырған уақыттарда төселген жазушы – журналист болмасаң да, қарап отырмай жақсылығын отбасың мен өзің көрген аға-азаматтар туралы жазсам ба деп өз жоспарымды жасап, 5-6 азаматтың аты-жөнін тізімдеп қойғанмын, оның екі-үшеуі Шалқардың «Шежірелі өлке» газетінде жарық көрді. Әрине тізімде Қонақбай ағамның да аты бар еді. «Ақтөбе» газетінде «Естелік кітап шығарсақ дейміз» деген Қонақбай балалары Жалғас, Елнұр бауырларымның мақаласын көргенде, «тілегенге – сұраған» дегендей, қолыма ыждағаттап қалам алуға тура келді. Асқар таудай ағамыз жүз жасқа тола алдында, күні бұрын қамданып, әкенің көзін көрген, дәмдес, жұмыстас болғандардың есіне салып, сапалы кітап шығаруды ұйғарғандарын құптай отырып, қысқа болса да шын көңілмен ойларымды хатқа түсірдім.