Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)
ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ЕРЕКШЕ ҚОРҒАУҒА
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
кітап 2
| 7 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ЕРЕКШЕ ҚОРҒАУҒА
АЛЫНҒАН АЙМАҚТАРДЫҢ БИОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 7.1 «Андасай» мемлекеттік зоологиялық қорықшасы Жамбыл облысы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың жалпы көлемі шамамен 3,0 млн.га құрады. Табиғат қорғау инспекцияның ұсынысы бойынша өткен жылы жергілікті маңызы бар «Мерке» табиғи қаумалы құрылды. Қазіргі уақытта жаңа жергілікті маңызы бар «Жуалы-Қарашат» табиғи қаумалының құжаты дайындалу үстінде. Бұл қаумал Жуалы ж ән е Талас аудандарында орналасатын болады. Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар аумағында құлан, арқар, дуадақтар, безгелдек, бұрыл аюы, ілбіс, сілеусін ж ән е т.б. жануарлар яғни барлығы 17 түрі мекендейді. Сирек кездесетін ж ән е жойылып бара жатқан жануарларға есеп жүргізіледі. 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылы сирек кездесетін жануарлардың саны 1110 ұлғайғаны белгілі болды. Берікқаралық терек, қызғалдақтың бірнеше түрлері, сиверс алма ағашы ж ән е шамамен 30 түрдей өседі екен . Жамбыл облысы бойынша ең алғаш ұйымдастырылған зоологиялық қорықша–Андасай қорықшасы болып табылады. Сондай елімізде республикалық м ә ні жоғары 44 зоологиялық қорықшалары ұйымдастырылған. Ұйымдастырылуы тарихы: Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің № 220 қаулысымен 29.03.1966 жылғы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 877 қаулысымен 27.06.2001 жылғы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 746 қаулысымен 19.07.2005 жылғы. Орналасқан жері: Жамбыл облысының, Мойынқұм ауданында. Жер көлемі: 1 000 000 гектарды құрайды. Жабайы жануарлардықорғау ж ән е санын көбейту мақсатында соның ішінде, Қызыл кітапқа енген: арқар, қарақұйрық, құлан, ақбас-дуадақ сияқты биотүрлерді сақтау мақсатымен құрылған. 197 Биологиялық әр түрлілігі бойынша: өсімдіктер дүниесі бойынша – 9 түрі; жануарлар дүниесі бойынша – 28 түрі, сүтқоректілердің– 13 түрі, құстардың–15түрі кездеседі. Қорықшаның жер бедері мен ауа- райы. Орман қорының жері Шу өзенінің оң жағалауында орналасқан. Бұл аймақ солтүстік құмды шөлінің басқа жерлерінен гидрологиялық қолайлығымен ерекшелінеді. Құмды қырлардың арасында жерасты сулары жер бетіне шығып, олардың айналасында қияқты, қамысты шалғындар өсіп тұрады. Орманды көмкерілмеген жерлердің қалғаны жайылымға ыңғайлы жазық дала мен тақырлар, сораң мен жартылай еспе құмдықтар болып табылады. Мойынқұмның қысы аязды, ал жазы ұзаққа созылатын ыстық болып келеді, яғни жаңбырсыз қатаң континентальды климат болып саналады. Сонымен қатар, тәу ліктің өзінде ауа температурасында өзгерістер болып, топырақтан ылғалдың көп буланып кетуіне әсе р етіп жатады . Кей жылдары қыста ыстық болып тұрады. Жылдық жауын – шашын мөлшері 165-175 мм құрайды, мұның 40 пайызы қыста түседі де, күндіз ауа температурасы құбылып, 0 градустан жоғары жиі көтерілетіндіктен қар қабаты аса қалың бола болмайды. Көбісі топыраққа тез сіңіп кетеді. Жазда топырақтың беті құрғап, жел күшейе бастағанда шаңды дауылдан топырақтың құңарлы қабаты көшеді. Жазда шаңды дауылдар көп болады. 10 -сурет. Андасай қорықшаның карта- сызбасы 198 Андасай ерекше қорғалатын аймақтарда құмды алқаптар мен құмдақ өңірлер болғандықтан қара сексеуіл, тораңғы, қарағаш, псаммофитті бұталардан – жыңғыл, баялыш, жүзген, шеңгел, ақ қараған астрагал, тобылғы ж ән е эфемеройдті шөптерден-жусан, жебіршөп, теріскен, д ән ді өсімдіктерден селин, сібір еркек шөбі, изен, қылша өседі. Сол өсімдіктердің бірнешеуіне биологиялық сипаттама жасалды. Құртқашаш – көп жылдық өсімдік, жер асты сабақтары бар шөп текті тұқымдас болып табылады. Құртқашаш бірнеше түп болып шоғырланып орналасады. Жапырағы жалпақ, орақ сияқты, гүл ірі, өрген шаш тәр ізді болып келеді. Бұл өсімдіктің ерекше бір қасиеті бар. Ол вегетивті түрде жер асты сабақтарымен көбейте алатындығы. Қазақстанда құртқашаштың 21 түрі өседі, ал қорықшада 7 түрі өседі. Олар қорықшаның біраз бөлігіне таралған [82]. Королков б әй шешегі - бұл Алатау б ә йшешегіне қарағанда аз кездесетін түр табылады. Ол Қазақстанның оңтүстігінде, Қырғыз Алатауында, батыс Тянь-Шань ж ә не Қаратауда өсетін эндемдік түр. Ол ландшавта аласа қырқалардан бастап аршалы жоталарға дейін көтеріле алатын өсімдік. Өркенінің биіктігі 10-20 см жететін шағын өсімдіктің түрі. Түйнек пиязының түрі сопақша немесе домалақ, сыртқы қабыршағындағы талшықтары параллель немесе аздап тор тәр ізденіп шатасып келеді. Қоңырау тәр ізді гүлдерінің түсі ашық сары болады. Кейбір жағдайда қоңырқай түсті болады. Бұл түрдің бір ерекшелігі гүлі күн ашық кезде ашылады да, бұлтты күндерді жән е түнде жабылып қалатын түр болып табылады. Гүл сабағының түбінен жасыл түсті жіңішке жапырақтар шығады. Алатау б әй шешегінен кешірек, наурыз, сәу ір айларында 17-24 күн бойы гүлдеп тұрады. Жапырақтары гүлдерімен бірге немесе сәл кешірек өсіп, гүлдеп біткен кезде толық жетіліп шығады. 199 3- кесте. Далалы жерлерде сирек кездесетін өсімдіктердің түрлері жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|