«Жаратылыстану» факультеті «Экология және химия» кафедрасы

1. 
   Тұздар гидролизі тақырыбы бойынша орындалатын лабораториялық жұмыстың әдістемесі.
   
2. 
   Тұздардың гидролиздену дәрежесіне әсер ететін факторлар.
   
3. 
   Гидролиз константасының мәні.
   

1. Тұздар гидролизі дегеніміз не?

2. 
   Күшті негізден және әлсіз қышқылдан құралған тұз қандай ион арқылы гидролизге ұшырайды. Мысалдар келтіріп реакция теңдеуін жазыңыздар.
   
3. 
   Күшті қышқылдан және әлсіз негізден құралған тұз қандай ион арқылы гидролизге ұшырайды. Мысалдар келтіріп реакция теңдеуін жазыңыздар.
   
4. 
   Әлсіз қышқылдан және әлсіз негізден құралған тұз қандай ион арқылы гидролизге ұшырайды. Мысалдар келтіріп реакция теңдеуін жазыңыздар.
   
5. 
   Қандай жағдайда тұздар гидролизге ұшырамайды? Мысалдар келтіріңіздер.
   
6. 
   Гидролиз дәрежесі. Гидролиз дәрежесіне әсер ететін факторлар.
   
7. 
   Гидролиз константасы. Күшті қышқыл әлсіз негіз, күшті негіз әлсіз қышқыл және әлсіз қышқыл әлсіз негізден құралған тұздар үшін гидролиз константасының формуласын жазып көрсетіңіз.
   

1. 
   Әртүрлі тұздар ерітіндісіндегі ортаның реакциясы.
   
2. 
   Гидролиз барысында негіздік және қышқылдық тұздардың түзілуі.
   
3. 
   Тұздардың гидролиздену дәрежесіне әсер ететін факторлар.
   
4. 
   Тұздың гидролиздену дәрежесіне температураның әсері.
   
5. 
   Тұз гидролизіне ерітінді сұйытылуының әсері.
   
6. 
   Сутегі иондары концентрациясының өзгеруінің тұздар гидролизіне
   

Тұз бен су иондарының әрекеттесу процесi нәтижесiнде сутегi не болмаса гидроксид иондары концентрациясының өзгеруiн тұздар гидролизi деп атайды.

СН₃СООNa + HOH  CH₃COOH + NaOH

OH^- -иондар жиналғандықтан ортаның реакциясы негiздiк, рН7

NH₄Cl + HOH  NH₄OH + HСl

Ерiтiндiде Н⁺ - иондар жиналғандықтан орта қышқылдық болады,

СH₃COONH₄ + HOH  CH₃COOH + NH₄OH

Бұл жағдайда тұздың екi ионы да сумен әрекеттеседi.

CrCl₃ + HOH  CrOHCl₂ + HCl

Су қосу тепе-теңдiктi оңға қарай ығыстырады, ал бiрiншi реакцияда қышқыл не болмаса екiншi реакцияда негiз қосу тепе-теңдiктi солға қарай ығыстырады.

а) Әртүрлi тұздар ерiтiндiсiндегi ортаның реакциясы

Алынған нәтижелердi кестеге жинақтау:

Зерттелген тұздардың қайсысы гидролизге ұшырайды? Гидролиз реакцияларының иондық және молекулалық теңдеулерiн жазу, әрбiр тұздың гидролизiнiң түрiн (жай әлде сатылы) көрсету. Сатылы гидролиз жағдайында реакция теңдеуiн тек бiрiншi саты үшiн жазу, өйткенi iс жүзiнде келесi сатыда реакция баяу жүредi. Тұздар ерiтiндiлерiндегi ортаның реакциясы туралы жалпы қорытынды жасау:

а) күштi негiздер мен күштi қышқылдардың;

Алюминий ацетатының гидролизi

Пробиркаға 2-3 мл аммоний хлоридi ерiтiндiсi мен тап сондай көлемдi натрий ацетаты ерiтiндiсiн құйып, оны штативке бекiтiп, қайнауға дейiн ысытылған су моншасына салу. Al(OH)₂CH₃COO негiздiк тұз түзiлуiн белгiлеу. Алюминий ацетаты түзiлуiнiң молекулалық теңдеуiн және оның гидролизденуiнiң иондық теңдеуiн жазу. Түзiлген негiздiк тұз тұнбасы гидролизiнiң қай сатысында пайда болады? Қандай тұздар гидролизденгенде негiздiк тұз түзiле алады?

Натрий сульфитiнiң гидролизi

Пробиркаға оның 1/3 көлемiн алатындай етiп су құйып, одан 1-2 микрошпатель натрий сульфитiнiң кристалдарын салып, шыны таяқшамен араластыру. Индикатор қағазына осы ерiтiндiнiң 2 тамшысын тамызып, рН мөлшерiн табу. Анықталған рН мөлшерi ерiтiндiде қандай иондар бар екенiне нұсқайды? Қандай процестiң нәтижесiнде бұл иондар пайда болды? Күкiрт оксидiнiң иiсi шықпағандықтан күкiрттi қышқылдың түзiлмегенiне көз жеткiзу. Натрий сульфитiнiң гидролизi қай сатыда басымырақ жүредi? Ол гидролизденгенде қандай тұз шығады?

Екi тұздың бiрге жүретiн гидролизi

Екi пробиркаға 2-3 мл алюминий хлоридi ерiтiндiсiн құю. Бiрiншi пробиркаға тап сондай көлемдi аммоний сульфидiнiң ерiтiндiсiн, екiншiсiне - натрий карбонаты ерiтiндiсiн қосу. Бiрiншi пробиркада күкiртсутек (иiсiнен), ал екiншiсiнде көмiртегi (IV) оксидiнiң көпiршiгiнiң бөлiнгенiн белгiлеу. Екi жағдайда да тұнбаға алюминий гидроксидi түседi.

г) Тұздардың гидролиздену дәрежесiне әсер ететiн факторлар

Тұз түзетiн қышқыл мен негiз күшiнiң тұздың гидролиздену дәрежесiне әсерi.

д) Тұздың гидролиздену дәрежесiне температураның әсерi

Пробирканың жартысына айдалған су құйып, оған 2-3 микрошпатель натрий ацетатын қосу. Осы тұз гидролизiнiң иондық теңдеуiн жазу. Натрий ацетаты ерiтiндiсiнiң рН мөлшерi қандай, 7-ден аз ба, көп пе?

Пробиркаға 2-3 мл сурьма (III) хлоридi ерiтiндiсiн құйып, сурьма хлороксидi SbOCl тұнбасы түскенше тамшылап су құю. Бұл тұнба гидролиздiң екiншi сатысында Sb(OH)₂Cl - дан суды бөлiп алу нәтижесiнде түзiледi. Сурьма (III) хлоридi гидролизiнiң бiрiншi және екiншi сатысының иондық теңдеуiн және оның гидролизiнiң жалпы теңдеуiн жазу. Сурьма хлоридi гидролизiнiң бiрiншi сатысының константасын есептейтiн формуланы жазу. Осы тұздың ГД сұйытылудың қандай әсерi ететiнiн осы константа көмегiмен көрсету. Қандай реактив қосу арқылы SbCl₃ ГД азайтуға болады? Тұжырымдарыңызды тәжiрибемен тексеру. Сұйылтудың ГД әсерi туралы жалпы қорытынды жасау. Қандай тұздың ГД сұйылтқанда өзгермейдi?

ж) Cутегi иондары концентрациясының өзгеруiнiң тұздар гидролизiне әсерi

Пробиркаға 8-10 мл айдалған су мен бiр микрошпатель қалайы (II) хлоридi кристалдарын алу. Ерiтiндiнi шыны таяқшамен араластыру. Түзiлген ақ тұнба екi валенттi қалайының негiздiк тұзы SnOHCl болып табылады. Қандай процестiң нәтижесiнде осы тұз шықты? Сәйкес реакцияның иондық теңдеуiн жазу. Шыққан тұнбаны ерiту үшiн ерiтiндiдегi қай иондардың концентрациясын көбейту керек? Тұжырымды тәжiрибемен тексеру.

1. Төменде келтiрiлген тұздардың қайсысы гидролизге ұшырайды және әрбiр бөлек жағдайда гидролиздiң қандай түрi (жай, сатылы, толық) орын алады: NaClO; K₃PO₄; Fe(NO₃)₃; NaCl; Al₂S₃?