Жаратылыстану-математика факультеті деканы
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
| ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН
Табиғат бұл бұрышты сирек тастармен ғана емес, таудың таза бұлағымен, түрлі өсімдіктермен, сай басындағы кішкене қарағай орманымен жомарт сыйлаған. Тау баурайлары төселіп жатқан аршамен және балды спиреймен, сирек қарағанмен жамылып жатыр; кей жерде қарағай кездеседі. Бұлақ басында тал, қайың, мойыл, шәңгіш, долана, ырғай және түрлі шөптер өсіп жатыр. Табиғи тастардың әлемі тамаша! Оның тасты үңгірлеріндегі алмаздар санын есептеп болмайды... Мұнда мейірбан, мөлдір таза мұз сияқты, тау хрусталының кристаллдары және өте сирек аквамарин, турмалиннің сиқырлы көк, жасыл және алқызыл түрлері тұнық көк және ақшыл көк манган-фосфатты және өте сирек кездесетін апатиттің бозарыңқы- ақшыл көк кристалдарын шие түсті қызыл гранатты, күміс және ақшыл күрең слюдалардың жиналған жерін, нәзік көгілдір пластинкалы және аппақ қардай қант сияқты альбитті кездестіруге болады... Өлкенің асыл тастары өте ғажап. Формасы бойынша таңырқарлықтай дәл, әсем және түрлі кристаллдар! Жалындаған адырлар - оңтүстік Зайсан табиғатының Маңырақ қырқаларының стратиграфтық –палеонтологтық ескерткіштері - төбелер ашық-қызыл түсі үшін осылай аталған. Ол Тайжүзген өзенінің сол жақ бетінде, Сорқамыс бұлағының оған құяр тұсынан 2 км жоғарыда Тарбағатай ауданы аумағында. Оның ауданы – 50 га көлемі шамасында. Өзінің атауымен геологиялық тілік қызылтүсті балшық жынысына қарызды. Түсінің ашық қызыл таңбалылығы және алқызыл-қоңырдан қоңыр-жасыл түсіне дейінгі түрлі-түрлілігімен «жалындаған» бояу тілімдері әсер қалдырады. Балшық жынысының ұқсас түсі өзі туралы көп айтып тұр. Олар мезозойдың тропикалық ыстық және дымқыл климаты жағдайында, магнезиальды-темір вулканогендік жыныстардың химиялық желдетілуі нәтижесінде және олардың өзгеруімен құрылған. Шөлдегі елес тәрізді түрлі-түсті құм қабаттары мен палеогеннің балшық жыныстарынан қамалдар, күмбездер пайда болады. Жасыл-сұр және жасыл-қоңыр түстер ашық-сұр, күйік-сары және ақ түстер қайталанып келеді, төменгі жағына таман тағы да жасыл-сұр және қызыл-қоңырдан алабажақ-қызыл мен кірпіш түстес қызылға ауысады. Бұл суреттеулер Қиын –Кіріш тауына жатады. Ол судың орнына тұзға толы сирек қарлы-ақ соркөлдердің, сары шөлді кеңістіктің үстінде бой көтереді. Ландшафт бояулы да экзоткалы, бірақ бұл жерде, сірә, өлкенің өткені оның бағалысы жапырақтар мен флораның тамырларын сақтап қалған тауболуы керек. Мұнда ежелгі омыртқалылардың сүйектерінің қалдықтары бар. Қиын-Кіріш геологиялық тілімі – бұл Күршім ауданындағы ауданы 300га болатын Солтүстік –Шығыс Зайсан өңірінің бірегей, бағалы табиғат ескерткіші. Облыста қола дәуірінің ескерткіштері де бар. Басқа да көп бейіт орындары мен орналасу іздері сияқты, олар да адамзат мәдениетінің ескерткіштері болып табылады. Олардың халықтар тарихын зерттеудегі табиғат байлығы мен мәдениет дамуын зерттеудегі мәні зор. Олар мыс пен қалайының, және полиметаллдардың жатқан жерін ашуға көмектеседі. Шығыс Қазақстан облысында табиғаттың тамаша объектісі – Марқакөл көлі және Марқакөл қорығы, сонымен қатар атақты Рахман бұлағы – «Алтай Мацестасы» бар. Асыл көгілдір аквамарин тау тізбегімен алтын-жасыл жиекті болып ашық жаздыкүні Марқакөл осылай болып көрінеді. Субальпілік шабындықтар Қазақстан Қызыл кітабына енген гүлдермен, емдік шөптермен, арасында алтын және марал тамыры, шыбықтектес тиынша, және қалыңжапырақты баданға бай. Көлдің жануар әлемі түрліше. Мұнда 200 ге жуық жануар түрі бар. Олардың арасында елік, бурыл аю, сілеусін, құну,тиін-телеут, марал, жирен түлкі, бұлғын, суыр, ақ тышқан, күзен және т.б. бар. Көлдің басты байлығы ленок-балығы немесе лосось тұқымдас ускуч. Оның салмағы 3, сирек 8 кг жетеді. Леноктың тамағы омыртқасыз, және өте уақ балықтар – хариус, теңгебалық, голец құрайды. Рахманов қайнар көздері – Оңтүстік Алтайдың ең көркем бұрыштарының бірі – ежелден өзінің Цхалтубо сулары құрамына жақын радиоактивті бұлақтарымен әйгілі. Бұл емді бұлақтарды іздеп табуға кездейсоқ жағдай көмектесті. 200 жыл бұрын Рахманов атты аңшы тауда маралды атып жаралаған. Жаралы маралды екі күн қуған ол жануардың бу бұлтының арасында тұрған жерінен тауып алады. Маралды атып құлатқан аңшы кенет, оның бірінші атқан оғының орны аңның аяғынан жоғалуға жақындағанын көрген. Сонда Рахманов ыстық бұлақтың суын өзіне қолданып көрмек болды. Күніне үш қайтара шомылған ол бір жұма ішінде көп жылдар бойы азап шеккен сарп ауруынан жазылып кетеді. Қазір бұл жерде үлкен әйгіліктегі «Рахманов бұлақтары» курорты ауруларды қабылдайды. Жылы азот-радондық ванна мен дауалы тау ауасы адамдардың денсаулығын жылдам қалпына келтіреді, перифериялық жүйке ауруларының және басқа да ауруларды емдеуге көмек етеді. Шығыс Қазақстан туристер үшін қызғылықты да тартымды. Бұл жерде бәрі де бар: жәй ғана көрінетін соқпақтар, қала арасындағы кең паркттар, көлеңкелі шатқалдар, ашық алаңдар, бұлақтар шуылы астық алқаптарының тыныштығы. Семей қамалы 1718 жылы Петр І тұсында қазіргі қаладан 18 км. Жерде тұрғызылды. Қазір оның орнында Старо-Семипалатинск ауылы тұр. 1778 жылы Семи палат қирандылары орнына орыс жауынгерлері жаңа қамал салды, және ол шапшаң қалаға айнала бастады. Семейде Абай Құнанбаев оқыды әрбір кезеңде онда тұрды. Қаламен оның өмірі мен шығармашылығының ең жақсы жақтары байланысты. Көшелердің бірінде кішкене ағаш үй – ұлы ақынның мемориалдық мұражай үйі тұр. Абайдың ескерткіші мен оның атындағы көше бар. Қалада Мұхтар Әуезов жазып үйренді. Қазіргі Семей – біріншіден жеңіл және тамақ өнеркәсібі қаласы. Туристерді сөз жоқ «Еңлік-Кебек» мавзолейі қызықтырады. Алыстан пирамида пішіндес обелиск көрініп тұр. Оның ішінде екі бейіт бар, оның үстінде құлпытаста: «Еңлік-Кебек». ХҮІІІ ғасырдың ортасы. Ру феодалдары феодализмге қарсы және қазақ әйелдерінің теңсіздігіне наразылық білдіргені үшін жазалады» деп жазылған. Құрғақ мұражай жазу жолдары астында Абай өз кезінде жазып кеткен қазақ қызы Еңлік пен Кебек атты жігіттің үлкен трагедиялық махаббаты туралы оқиға жатыр. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|