Жаратылыстану-математика

1. Жеке өз организміңіз үшін, осы зерттеу жүргізілген күнге сәйкес келетін флиссов ырғақтарын есептеп шығарыңыз. Зерттеу күніне өз топтарыңда осы сарамандық сабақтың өткен күнін алыңыз.

Көрсетілген есептер бірнеше кезеңдермен орындалады:

а) Зерттеуді жүргізген күнмен қоса, сол күнге дейін өмір сүрген күніңіздің санын есептеп шығарыңыз.

Б) Шыққан санды үш ырғақтың мезгіліне (23,28,33) бөліңіз.

В) Бөлуден қалған толық күнге қарап, әрбір айналымның оң, теріс және өте қиын күндерін анықтаңыз. (1 суретке қараңыз).

Барлық есептеу мен нәтижелерді хаттамаға жазыңыз.

ЕСКЕРТУ: 1. Өмір сүрген барлық күніңіздің санын есептеу үшін, жасыңыздың санын 365-ке көбейтіп, аталған жылдардың ішіндегі кәбиса (високосный) жылдың санын және туған күніңізден кейінгі күндер санын қосыңыз.

2. Бөліп есептеуге электрондық калькуляторды пайдаланғанда, ондық бөлшекке дейінгі қалдықты алып, оны бөлгішке көбейтіп бүтін қалдық алу керек.

2. Зерттеу жүргізілген күннен бастап таяудағы жарты жылға арналған өз күндеріңіздің ырғақтылығын анықтаңыздар. Бұл мақсат үшін типографиялық күн тізбекті пайдалану ыңғайлы.

Жарты айналымды есептеуде жеткізбей дөңгелектеп алыңыз. Әрбір айналымдағы анықталған күндерді қатардан белгілеңіз.

Салыстырмалы талдау жасап қиындықтың екі есе көп күндерін (бұлар «қауіпті» күндер деп аталады), қиындық үш есе көп күндер (олар «қара» күндер) деп аталады, соларды тауып, жазып алыңыздар.

3. Екінші бөлімге қосымша әрбір айналымға келетін ең жоғарғы және ең төменгі белсенді күндерді есептеңіз. Есептеуде дөңгелектеуді түзету арқылы жүргізіңіз. Әрбір айналымдағы анықталған күндерді қатардан белгілеңіз.

4. Үйге тапсырма: Өзіңнің таяудағы жарты жылға жасаған физикалық жағдайыңның болжамын, өз физикалық жағдайың мен салыстыр, сәйкес келген күндерді дөңгелекшемен белгіле.

Биологиялық (флиссов) автоматтық ырғақтылығы өз организміңіздің өте қиын күндерін болжап білуге, қажет болған жағдайда теріс нәтижелі ырғақтылықта болғызбайтын жағдайды қарастыруға мүмкіндік береді.

1. Адамның өмір бойы өмір сүрген күндерінің санын жоғарыда айтылған жолдан басқа жолды пайдаланып та есептеуге бола ма?

2. Шындыққа жанастырып, биологиялық ырғақтылық ана құрсағындағы нәрестеде де болады деп есептеп, осы үш ырғақтылықты сәби дүниеге келген сәтте ары қарай жалғастырып қарастыра беруге болады дегенді түсіндіріңіз.

3. Жорамалданған (постулируемых) автоматтық ырғақтылықтың ішінде ең шапшаңы физикалық, ал ақыл-ой ең баяуы екенін қалай түсіндіруге болады?

4. Талданған белсенділік жағдайының неге ең қиын күндері нольдік мәні бар нүктелерге сәйкес келеді?

Әдебиеттер:

1.Агаджанян Н.А.и др.Ваша работоспособность сегодня. М.:Сов.Россия,1979.88 с.

2.Ягодинский В.Н. Ритм, ритм, ритм. М.:Знание, 1986. С.107-123.

жоспарланбаған

1.Осы заманғы жаратылыстанудың ғаламдық мәселелері.

2.Жаратылыстанудың адамзат мәдениеті үшін маңызы.

3.Араб әлемінің жаратылыстануға қосқан үлесі.

4.Менің туған өлкем.

5.Литосфераны қорғау.

6.Атмосфераны қорғау.

7.БҚО аумағындағы қорықтар.

8.Қазақстан аумағындағы қорықтар.

9.БҚО өсімдіктері.

10.Экологияның негізгі мәселелері.

11.БҚО-ның «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер.

12.Жануарлар өміріндегі маусымдық өзгерістер.

13.Жер биосфера және оның эволюциясы.

14.Нобель сыйлығы және оның лауреаттары.

15.Ғылым оның мәдениетің басқа түрлерінен айырмашылығы.

16.Синергетика-жәй жүйелердің өзін-өзі құру мен хаостан үйлесімді жүйенің орнығуы.

17.Адамның тарихи дамуының биологиялықтығы мен әлеуметтілігі.

18.Тіршіліктің пайда болуы.

19.Жаратылыстанудағы уақыт және кеңістік концепциясы.

20.Тіршілік эволюциясындағы сыртқы орта мен мутацияның ролі.
10.ПӘН БОЙЫНША ОҚУ ДАЛАЛЫҚ ПРАКТИКАНЫҢ ӨТІЛУІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ

жоспарланбаған

Семестр барысында екі аралық бақылау жүргізіледі 7(8) және 15 апталарда.

Аралық бақылаулар бойынша студенттердің максималды үлгерім көрсеткіші 60 % құрайды. Семестр аяғында оқу пәні бойынша қортынды аттестациялау – емтихан өткізіледі. (максималды көрсеткіш – 40 %)

Пән бойынша қортынды емтихан бағасы 100 % болуы қажет, ал аралық бақылаулар (60 %) мен қортынды аттестациялау максималды көрсеткіші (40 %) сапасы ретінде анықталады.

Қортынды емтихан негізгі теориялық сарамандық білімін қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде өтеді.

Студенттердің білімін тақырыптар бойынша тексеру және емтихан сұрақтары.

1-7 аптадағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.

1.Жаратылыстану - бұл...

2. Жаратылыстанудың негізгі принципінің мәні неде?

3. Жаратылыстану ғылымдарының алғашқы негіздері жасалған кезең

4. Эмперикалық тәжірибелік жолмен алынған білімнің теориялық білімдерден көбірек болуы жаратылыстану дамуының қай сатысына сәйкес келеді?

5. Жаратылыстану дамуының төртінші сатысын интегралды – дифференциалдық деп аталуын қалай түсінесің?

6. Қандай ғылым дәл жаратылыстанудың - әмбебап тілі?

7. Метагалактика дегеніміз?

8. Метагалактиканың құрамына қарағанда әлем (Вселенная) неден тұрады?

9. « Планета»- «кезбе жұлдыз» деген мағана беретін грек сөзі; оны қалай түсінуге болады?

10. Космостық сәулелер дегеніміз ...

11. Күн жүйесіне кіретін планетардың оранласуындағы дұрыс нұсқаны көрсет

12. Астероидтар – ұсақ планеталар қандай үлкен планеталардың аралығында орналасқан?

13. Алып (гигант) планеталар тобын көрсет

14. Жұлдыздар түсі беткі қабаттың температурасына байланысты, ыссы жұлдыздар түстері көк, температурасы 25 000 ⁰ – 35 000 ⁰ болса, салқын жұлдыздардың температурасы мен түсі қандай?

15. Оптикалық астрономия нені зерттейді?

16. Күнге ең жақын орналасқан жұлдыз ...

17. Астрономиялық зерттеу жасауға мүмкіншілік бар жалпы Бүкіл әлемнің материалдық үлкен бір бөлігі қалай аталады?

18. Адам өмір сүріп, іс- әрекет жасайтын және өзінің сезім мүшелері арқылы танымды қабылдайтын жалпы әлемнің бөлімі қалай аталады?

19. Адам өзінің тікелей байқауы арқылы таным жасай алмайтын жалпы әлемнің бөлімі қалай аталады?

20. Темірқазық жұлдызы арқылы көкжиектің қай бағтын анықтайды?

21. Күнге ең жақын орналасқан планета?

22.Күннен ең алыс орналасқан планета?

23.Жерге ең жақын орналасқан жұлдыз

24.Радиоастрономия ғылымы дами бастаған уақыт

25. Біздің Галактика-Күн жүйесіне кіретін жұлдыздар жиынтығын қалай айтамыз?

26.Жер мен Күннің арақашықтығының орташа шамасы қалай аталады, ол қаншаға тең?

27. Жарық сәулесінің бір жылда жүретін жолы ...

28. Гелиоцентр концепциясын қолдамаған ғалым...

29. Жер планетасы қашан пайда болды?

30. Жердің радиусы ...

31. Жердің массасы ...

32. Жер беті ауданының ( 510 млн шаршы шақ) қаншасы Дүниежүзілік мұхит?

33. Геоид дегеніміз ...

34. Жер планетасы формасының географиялық басты маңызы неде?

35. Атмосфераның қандай қабатын «ауа райының фабрикасы» деп атайды, оның орташа биіктігі қанша?

36. Атмосфераның қандай қабатын «ауа-райының қоймасы» деп атаймыз? Оның ең жоғарғы шекарасы қандай?

37. Жер космостық сәулелерден не арқылы қорғалған?

38. Стратосферада озон экранының болуының адамзат үшін маңызы қандай?

39. Озон қабатының ең қалың жері қайда орналасқан?

40. Альфред Вегенердің «бүкіл жер» материгі қалай аталады және қайдәуірде болған деп болжанды?

41. Солтүстік Америка материгі Европадан қашан бөлінді?

42. Литосфералық тақталар тектоникасының тиянақталуына қандай негіз болды?

43. Аралас конструкциялы литосфералық тақталардың ішіндегі қате нұсқаны көрсет

44. Шағын литосфералық плиталар жер бетінің қанша %-ін алып жатыр?

45. Литосфералық плиталардың ажырауы ...

46. Мұхит ортасындағы жотаның ортаңғы бөлігіндегі ені бірнеше ондаған шақырым және тереңдігі 1,5 шақырым шатқалдар қалай аталады?

47. Атлант мұхитты түбі жылына қанша кеңееді?

48. Жер шарындағы жер сілкінудің 95% қай жерде болады?

49. Әлемнің геоцентрлік үлгісін бірінші рет ұсынған ерте заманғы грек данышпаны

50. Заттар мен құбылыстардың ең қарапайым да, сонымен қалтар ең ортақ жалпы қасиеттері туралы ғылым ...
8-15 аптадағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.

66. Адамзатқа табиғи заттардан мүмкіндігінше барлық қажеттіліктерді алу үшін қызмет ететін ғылым

67. Д.И. Менделеев «Химиялық элементтердің периодтық заңын» ашуда қандай қағиданы негізге алды?

68. М.В. Ломоносов химиялық периодты заңды қай жылы ашты?

69. М.В. Ломоносовтың химиялық әлеметтердің периодтық кестесін құруының негізгі принципі

70. Элементтер атомының электрон қабыңтарының құрылысының периодтылығы олардың қандай қасиеттерін көрсетеді?

71. Ғылыми химиялық білімдердің бірінші деңгейі қандай ілімнің бастамасы болды?

72. Химияны аналитикалық ғылым болудан синтетикалық ғылымға айналдырған химия ғылымы дамуының қай кезеңі?

73. Химияның ғылым ретінде дамуының үшінші кезеңі қай уақытта болды?

74. Биология ғылымдарының көптігі неге байланысты?

75. Тірі табиғатты түсінуге алғаш рет жүйелі түрде ұмтылғандардың бірі

76. Қазіргі уақытта биологтар қанша жануарларды тауып сипаттады?

77. Қазіргі уақытта биологтар қанша өсімдіктерді тауып сипатады?

78. Биологияның дамуы негізгі неше кезеңді қамтиды?

79. Микроәлем биологиясы қай ғалымның есімімен байланысты?

80. Систематикалық биологияның негізін қалаған ғалым

81. Биология қай уақытта табиғатты оның барлық көрністерімен бірге зерттейтін біртұтас ғылымның бейнесіне ие болды?

82. Натуралистік биология деп аталатын дербес ғылым қашан қалыптасты?

83. Жануарлар әлемін «алғаш рет тізімге алу» К. Линнейдің қандай еңбегінде берілген топтастыру болды?

84. Биологияда аса кеңірек таралған зерттеу әдісі қандай?

85. Биология мен физиканың түйісінде жаңа ғылым- биофизика қашан қайда болды?

86. Тірі организмдердің жүйке жүйесін зерттейтін ғылым...

87. Ч. Дарвин «Түрлердің табиғи сұрыптау арқылы пайда болуы» деген еңбегінде қандай теорияның негізгі принциптері берілді?

88. Түрлер арасындағы өмір сүруге деген күрес кезінде қандай процесс жүреді?

89. Қазақстанда жоғары сатыдағы өсімдіктер саны қанша?

90. Бразилияда 40 000 түрлі өсімдік өссе, Сахарада бұл көрсеткіш 300-ге тең себебі...

91. Қазір адам қолдан өсірген мәдени өсімдіктердің қанша түрі бар?

92.Дүние жүзінде алманың 78 түрі болса, Алматыда қанша түрі бар?

93. Классикалық антропогенез нені зерттейді?

94. Қазір адамның түр ретіндегі биологиялық эволюциясы қалай жүруде?

95. Биожүйе құрылымындағы күрделілік дәрежесіне қарай дұрыс орналастырылған нұсқаны көрсет

96. Биосфера қызметіндегі қате нұсқаны көрсет

97. Көп жақты трофикалық байланыстың биосфера үшін маңызы қандай?

98. Биосфера термині қай жылдан бері қолданылады?

99. Ғаламшар мен оның маңындағы кеңістіктің адамның саналы әріптерінің белгілері орын алған бөлігі қалай аталады?

100.Адамдар планетамыздың эволюциялық дамуына өздерінің тікелей жауапкершілікті екенін ұмытпауы керектігін ескерткен ғалым.

1.Жаратылыстану - бұл...

а)табиғат туралы біртұтас ғылым

ә)адам мен жануарлардың мінез – құлықтарын зерттейтін ғылым

б)материалдық денелер мен жалпы материяны зерттейді

в)тірі ағзалар құрылысын зерттейді

2. Жаратылыстанудың негізгі принципінің мәні неде?

а)білімдерді тәжірибе арқылы дәлелдеу мүмкіндігі

ә)білімдерді тәжірибесіз ақ қабылдауы

б)теориялық білімнің жеткіліктігі

в) тек физика, биологиялық білімдерді жинақтау.

3. Жаратылыстану ғылымдарының алғашқы негіздері жасалған кезең

а)VII –V ғ.ғ. б.ғ.д. – Х V ғасырға дейін

ә)V ғ. б. э. –ХV ғасырға дейін

б)Х- ХV ғасырға дейін

в)ХІІ –ХVІ ғасырларда

4. Эмперикалық тәжірибелік жолмен алынған білімнің теориялық білімдерден көбірек болуы жаратылыстану дамуының қай сатысына сәйкес келеді?

а)2

б)3

5. Жаратылыстану дамуының төртінші сатысын интегралды – дифференциалдық деп аталуын қалай түсінесің?

а)ғылымның тар салалары жасалумен қатар, ғылымның кірігуінің де жүруі

ә)ғылымның тек тар салаларының жасалуы

б)жалпы тенденция тек ғылымның кірігуіне қарай бет алуы

в)ғылымның дамуының аналитикалық – синтетикалық жолдарының тоғысуы

6. Қандай ғылым дәл жаратылыстанудың - әмбебап тілі?

а)математика

ә)физика

б)химия

7. Метагалактика дегеніміз?

а)әлемнің «көрінетін бөлігі»

ә)аспан әлеміндегі өзгеше бітімді «құйрықты жұлдыздар»

б)ол қазақтар «Қызыл жұлдыз» деп атайтын – Марс

в)мұндай астрономиялық түсінік жоқ

8. Метагалактиканың құрамына қарағанда әлем (Вселенная) неден тұрады?

а)80% сутегі мен 18% гелийден

ә)70% сутегі мен 28% гелийден

б)60% сутегімен 38% гелийден

в)метагалактикада жалпы мұндай газдар жоқ.

9. « Планета»- «кезбе жұлдыз» деген мағана беретін грек сөзі; оны қалай түсінуге болады?

а)оларда жұлдыздар сияқты үнемі қозғалып, аспан әлемін кезіп жүреді?

ә) «кезбе жұлдыз»- деген атақ планетаның қозғалысына байланысты айтылмаған.

б) планеталар қозғалмайды

в) планета қозғалысы зерттелмеген

10. Космостық сәулелер дегеніміз ...

а) жұлдызаралық кеңістіктегі үлкен шапшаңдықпен қозғалыста болатын зарядталған бөлшектер

ә) аспандағы жұлдыздардың жай көзге тек жылтылдап қана көрінуі

б) газды бұлт

в) зодиак шоқжұлдызының алатын орны

11. Күн жүйесіне кіретін планетардың оранласуындағы дұрыс нұсқаны көрсет

а) Күн → Меркурий → Шолпан → Жер ...

ә) Күн → Жер→ Шолпан → Меркурий ...

б) Күн → Шолпан → Жер→ Меркурий ...

в) Күн → Меркурий → Жер→ Шолпан ...

12. Астероидтар – ұсақ планеталар қандай үлкен планеталардың аралығында орналасқан?

а) Марс пен Юпитер арасында

ә) Жер мен Марс арасында

б) Шолпан мен Жер арасында

в) Күн мен Жер арасында

13. Алып (гигант) планеталар тобын көрсет

а) Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун

ә) Юпитер, Марс,Уран ,Нептун

б) Жер, Марс, Сатурн, Нептун

в) Нептун, Шолпан, Жер, Меркурий

14. Жұлдыздар түсі беткі қабаттың температурасына байланысты, ыссы жұлдыздар түстері көк, температурасы 25 000 ⁰ – 35 000 ⁰ болса, салқын жұлдыздардың температурасы мен түсі қандай?

а) 3500-6000⁰ – түсі қызыл

ә) 2500- 3500⁰ – түсі сары

б) 20000- 25000⁰ – түсі жасты

в) 20 000- 35 000⁰ түсі сұр

15. Оптикалық астрономия нені зерттейді?

а) көзге көрінетін жұлдыздардың сәулелерін зерттейді

ә) көзге көрінбейтін жұлдыздардың сәулелерін зерттейді

б) космостық денелердің дамуын зерттейді

в) Бүкіләлемдік сәулелерді зерттейді

16. Күнге ең жақын орналасқан жұлдыз ...

а) а- Центавра

ә) Сириус

б) Процион

в) Альтаир

17. Астрономиялық зерттеу жасауға мүмкіншілік бар жалпы Бүкіл әлемнің материалдық үлкен бір бөлігі қалай аталады?

а) Мегамир

ә) Макромир

б) Микромир

в) Эпигеосфера

18. Адам өмір сүріп, іс- әрекет жасайтын және өзінің сезім мүшелері арқылы танымды қабылдайтын жалпы әлемнің бөлімі қалай аталады?

а) Макромир

ә) Микромир

б) Мегамир

в) Геосфера

19. Адам өзінің тікелей байқауы арқылы таным жасай алмайтын жалпы әлемнің бөлімі қалай аталады?

а) микромир

ә) макромир

б) мегамир

в) биосфера

20. Темірқазық жұлдызы арқылы көкжиектің қай бағтын анықтайды?

а) солтүстік

ә) оңтүстік

б) батыс

21. Күнге ең жақын орналасқан планета?

а) Меркурий

ә) Шолпан

б) Сатурн

в) Марс

а) Плутон

ә) Меркурий

б) Сатурн

в) Шолпан

23.Жерге ең жақын орналасқан жұлдыз

а) Күн

ә) Ай

в) Темірқазық

24.Радиоастрономия ғылымы дами бастаған уақыт

а) 1841-1844

ә) 1800-1850

б) 1851-1854

в) 1945-1950

25. Біздің Галактика-Күн жүйесіне кіретін жұлдыздар жиынтығын қалай айтамыз?

а) Құс жолы

ә) Кометалар

б) Астероидтар

в) Метеорлар

26.Жер мен Күннің арақашықтығының орташа шамасы қалай аталады, ол қаншаға тең?

а) Астрономиялық өлшем, ол 150 млн шақырым

ә) Сигма- 100 млн. ш.

б) Геометриялық прогрессия – 50 млн. ш.

в) Хаббла тұрақтылығы – 200 млн. ш.

27. Жарық сәулесінің бір жылда жүретін жолы ...

а) 9,46 х 10¹²

ә) 8,46 х 10¹²

б) 7,46 х 10¹²

в) 5,46 х 10¹²

28. Гелиоцентр концепциясын қолдамаған ғалым...

а) Платон

ә) Коперник

б) Бруно

29. Жер планетасы қашан пайда болды?

а) 4,6 млрд жыл бұрын

ә) 6 млрд жыл бұрын

б) 6,6 млрд жыл бұрын

в) 10 млрд жыл бұрын

30. Жердің радиусы ...

а) 6,3 мың шақырым

ә) 5,3 мың шақырым

б) 5,0 мың шақырым

в) 4,0 мың шақырым

31. Осы кезде адамзат қоғамы құрлықтың қанша пайызын пайдаланды?

а) 50%-дан астамын

ә) 55%-дан астамын

б) 60%-дан астамын

в) 65%-дан астамын

32. Осы кезде адамзат қоғамы өзен суларының қанша пайызын пайдаланды?

а) 12-13%

ә) 13-14%

б) 14-15%

в) 15-16%

33. Осы кезде адамзат қоғамы орман қорының қанша пайызын пайдаланды?

а) 50%

ә) 55%

в) 65%

а) экология

ә) антропология

б) геология

в) тектоника

35. Экологиялық жүйе деген терминін биология ғылымына енген жылы...

а) 1935ж.

ә) 1925ж.

б) 1915ж.

в) 1910ж.

36. Экологиялық жүйе терминін енгізген ғалым...

а) А.Тэнсли

ә) Р.Стэнли

б) Д.Левингстон

в) Ж.Ламарк

37. Тіршілік ету, өсіп-өну жағдайлары ортақ, эволюциялық процеспен табиғисұрыпталудың нәтижесінде үйлесім тапқан өсімдіктер мен жан-жануарлардың тобынан құралған табиғи кешен ...

а) биоценоз

ә) популяция

б) палеоценоздар

в) биоцид

38. Адаптация ...

а) бейімделемін

ә) өзгеремін

б) тұқым қуалау

в) дұрыс жауабы жоқ

39. Геология ғылымы нені зерттейді?

а) жер туралы ғылым

ә) су туралы ғылым

б) атмосфера туралы ғылым

в) биосфера туралы ғылым

40. Геология мен географияға ортақ қандай ғылым?

а) геоморфология

ә) астрономия

б) цитология

в) гистология
12.ОҚУ САБАҚТАРЫН ЖҮРГІЗУГЕ АРНАЛҒАН МУЛЬТИМЕДИЯЛЫ

ЖӘНЕ БАҒДАРЛАМАЛАР.

жоспарланбаған

жоспарланбаған

1. 
   Жаратылыстану – табиғат туралы ғылымдар жүйесі.
   
2. 
   Дәл жаратылыстану – бұл толығынан қалыптастырылып дайындалған (көбіне математикалық формалармен) Ғаламдағы бар немесе бар болуы мүмкін барлық нәрселер туралы нақты білім (ғылым).
   
3. 
   Ғылымның дифференциясы-қайсы бір ғылымның тар салаларын жасау.
   
4. 
   Ғылымның интеграциясы – күрделі ғылыми проблемалардың пайда болуына байланысты ғылымдардың жақындасуы мен байланысы.
   
5. 
   Парадигма – осы күнгі типтік немесе базалық схема, мәселелерді қоя білу мен шешу үлгісі.
   
6. 
   Астрономиялық өлшем – аспан денелерінің арасындағы қашықтықты өлшеу бірлігі. Ол Жер мен Күннің арақашықтығының орташа шамасына тең – 150 млн шақырым. Галактика- жүздеген миллиард жұлдыздардан және ондаған немесе жүздеген мың жарық жылдарына тең диаметрі үлкен жұлдызды жүйелер.
   
7. 
   Мегамир – астрономиялық зерттеу жасауға мүмкіншілік бар жалпы Бүкіләлемнің материалдың үлкен бір бөлігі.
   
8. 
   Макромир-адам өмір сүріп, іс-әрекет жасайтын және өзінің сезім мүшелері арқылы танымды қабылдайтын жалпы әлемнің бөлігі.
   
9. 
   Микромир- адам өзінің тікелей байқауы арқылы таным жасай алмайтын жалпы әлемнің бөлігі.
   
10. 
    Геомоцентризм - Әлемнің ортасында Күннің тұратынын, ал жұлдыздардың оны айналып жүретінін сипаттайтын концепция.
    
11. 
    Геоцентризм - Әлемнің ортасында Жер тұрғанын, ал Күнмен жұлдыздардың оны айналып жүретінін сипаттайтын концепция.
    
12. 
    Геоид – мұхит суының тыныштық қалыптағы орта деңгейінің бетіне сәйкес келіп, құрлықтардың әр нүктеде тік сызықтық бағытын 90º пен қиып өтетіндей ойша жүргізлетін жердің математикалық фигурасының аты.
    
13. 
    Синергетика – табиғаты әр түрлі кіші жүйелерден тұратын үлкен жүйелер туралы ғылым жәй жүйелердің өзін-өзі құру мен хаостан үйлесімді жүйенің орнығуы туралы ғылым.
    
14. 
    Синергизм - өзара әсер ету, бір-біріне ықпал жасау.
    
15. 
    Өзін-өзі құру – бір текті ортада белгілі бір үйлесімділіктің, пайда болып, оның құрылымының әрі қарай дамып, күрделіне түсуі.
    
16. 
    Ашық жүйелер – қоршаған ортамен заттармен энергиямен және информациямен алмасып тұратын жүйелер.
    
17. 
    Бифуркация –(лат)-жүйе дамуының көрсететін графиктің белгілі бір нүктесіндегі екілену (жан-жаққа тарау).
    
18. 
    Адрондар – күшті әрекеттесуге қатысатын бөлшектердің жалпы аты.
    
19. 
    Атом-ядро мен электрон қабатынан тұратын микроәлемнің құрылымдық элементі.
    
20. 
    Квант – қандай да бір бөлшектің бөлінбейтін порциясы.
    
21. 
    Масса – дене инерциясы мен оның гравитациялық қасиеттерінің сипаты.
    
22. 
    Термодинамикалық әдістер – бұлар реакцияның химиялық тепе-теңдігінің ауысуына ықпал ететін әдістер.
    
23. 
    Кинетикалық әдістер – бұлар реакцияның жүру жылдамдығына ықпал жасайтын әдістер.
    
24. 
    Гендер мутациясы - өте күшті сыртқы әсердің нәтижесінен нақты хромосомадағы гендердің тікелей өзгеру механизмі
    
25. 
    Ноосфера – ғаламшарымызбен оның маңындағы кеңістіктің адамның саналы әрекетінің белгілері орын алған бөлігі.
    
26. 
    Ғылыми мектеп - өз ортасында сыйлылығы жоғары ғалым басқаратын белгілі бір ғылыми бағыты бар ғалымдар тобы.
    
27. 
    Білім – тәжірибемен дәлелденген танымның нәтижелері, ғылыми шешімдер.
    
28. 
    Табиғат – 1) өзінің көріністерінің шексіз әртүрлілігімен байқалатын бізді қоршаған орта; 2) Жаратылыстанудың зерттеу обьектісі; 3) Адамзат қоғамының табиғи өмір сүру орталығының жиынтығы; 4) Заттардың мағнасы (фил).
    
29. 
    Мәдениет – адамның іс-әрекетін, жүріс тұрысы мен қарым-қатнасын бағыттайтын және адамзаттық іс-әрекетінің әр түрлі жоғарғы жетістіктерімен көрінетін қоғамдық маңызды ақпарат.