Тәжірибелілік және инерттілік (40-65ж)

5.Адамның әртүрлі іс-әрекеттеріне зерттеулер жүргізілудің нәтежиесінде бихевиоризм бағыты дүниеге келді. Бихевиоризмнiң бiрiншi зерттеулерi анық iс-әрекеттi анықтау,яғни бақылай алатын және объектiні өлшеуге болатын iс-әрекет.Олардың көзқарасы бойынша, бұл психологияны нағыз ғылымға айналдыратын жалғыз жол,олармен ашылған iс-әрекет заңы индивидтiң өмiр жолында қолданылады.Бiз бұл бағытты зерттелген екi ғалымның жұмысынан қарастырамыз.

Орыс физиологы И.П.Павлов (1849-1936) өзiнiң ғылыми карьерасының басында жануарлардың асқорыту процесiн зерттеумен айналысты,ол бұл еңбегi үшiн 1904ж.Нобель сыйлығымен марапатталды.Оның зерттеулерi барысында тәжiрибиедегi иттер трахеотомға айналды.

Әрбiр иттiң тамағына хирургиялық жол арқылы кiшкене трубка енгізілді.Иттi аш ұстап,Павлов және оның көмекшiлерi,иттiң сiлекейiн өлшей алды.

Бiрақ өзiнiң тәжiрибиесiнiң жүзеге асуын Павлов бақылай келе,тәжi рибиеге қатысқан иттердiң сiлекейлерiнiң бөлiнуi олардың ауызына бармас бұрын басталады,сонымен қатар Павлов және оның көмекшiлерi оларға жай жақындаған кезде сiлекейлерi бөлiндi. Павлов оны психикалық секреция деп атады. Сонымен,классикалық негiзделу кезiнде екi немесе одан көп стимулдар бiрiгедi және зерттелушiнiң миында олар бiр-бiрiмен қосыла бастайды.Павловтың зерттеулерi көрсеткендей қоңыраулардың дыбысынан иттерде сiлекей бөлiнулерi рефлекс түрiнде жауап бередi.Бұл дыбыстар сiлекей бөлiнгенше тамақ ретiнде қолданылады.Бұдан кейiн зерттеушiлер режимдi өзгерттi,олар бұл iс-әрекеттiң барысын жазып отырды,олар ассоциацияның қалыптасуын және оның қаншалықты берiк екенiн анықтады.

Э.Л.Торндайк (1874-1949) өте құрметтi педагог болды,бiрақ оған ең құрметтi атақты әкелген,оның 1911ж.ашылған эффект заңы.Бұл заң бойынша iс-әрекеттен кейiн жағымды нышандар пайда болып және де оны қайталауға деген әрекет пайда болады,ал егер жағымсыз әрекеттер немесе қанағаттанбаушылық әрекет көрсетілсе одан кейiн,с-әрекеттiң қайталануынан бас тартады.

Үйрену терминi тәжiрибе қорытындысындағы немесе қалыптасқан тәжiрибиедегi iс-әрекеттердiң өзгеруiн бiлдiредi.Бұл анықтама 3 негiзгi элементтерден тұрады:

1)жүзеге асқан өзгерiс, тұрақтылығы және ұзақтығымен ерекшеленеді.

2)өзгерiс iс-әрекетiнiң өзiн емес,оның мүмкiн болатын потенциалдарын шыңдайды.

3)үйрену бiрнеше тәжiрибиенi талап етедi.

Павлов пен Торндайктың жұмыстарын қабылдамай "үйрену" теориясының ертедегi өкiлдерi,АҚШ.-ғы психологиялық ғылымға еңбектерi сiңген өкілдер,өздерiнiң анықтаған құбылыстарын инструментальды мiнез-құлыққа бағыттады. Бұған мысал; тышқанның лабиринттен тамақ iшу үшін жол табудағы мiнез-құлқы жатады.Бұдан әр тәжiрибиеде тышқанның өз мақсатына жетудегi уақыты өлшенедi.

Үйрену теориясының өкiлдерi қатаң бихевиоризмнен басқа жолдарды қарастырды.Олар мынадай түсiнiктердi қолданды:үйрену,мотивация,қозғалмалы күштер т.б.

Үйрету зерттеушiлерi үйрету үшiн формулалар ойлап шығарды және жайлап-жайлап ортақ үйрету "заңын" анықтады.Солардың бiрi классикалық қисық үйрету,ол адамның әр түрлi мiнез-құлқына арналған.Осылай кейбiр iстерге үйтету мысалы,музыкалық аспапта ойнау,бастапқы этаптардағы тез үйрену шеберлiгiмен суреттеледi,бiрақ жақсару темпi күннен-күнге жайлайды.Бала гитарада ойнауды үйренiп жүр делiк.Алдымен ол иiлгiштiктi қалыптастырады және саусақтардың үйренгiштiгiн,бiрақ оған нағыз виртуоз болы керек болса,онда бұл аз емес жылды талап етедi.Қисық үйрету адамдардың көптеген күрделi шеберлiктерiн иллюстрациялауға болады.

Ұлы орыс психологы Л.С.Выготский ең әуелі жалпы психология саласында өте шебер маман болды. Ол диалектикалық және тарихи материализм негізіндегі психологияның ғылыми жүйесін құрды. Л. С.Выготский бала психологиясымен айналысып көп еңбектер жазды.Ол психикалық дамудың өзіндік заңдылықтарын құрды;

1. 
   бала өмірінің әрбір жылында дамудың өзіндік типі мен режимі бар.
   
2. 
   Даму –сапалық өзгерістердің тізбегі және баланың психикасы ересектердің психикасына қарасғанда өзгеше.
   
3. 
   Баланың дамуы әркелкі.
   

1. 
   баланың өзбетінше орындай алатыны
   
2. 
   ересектермен қарым-қатынаста үйренетін іс-әрекеттер, осы екінші деңгейге жақын аралық даму зонасы болып табылады.