Жасампаздық қиырында

_ Алапат кемені мүлтіксіз басқарып, қиын жағдайдан дін-аман алып тыққан алты темір адам ғалым-ғарышкерлерге бұл дүниедегі ең ыстық жандай болып кетті. Сығылу аймағынан шыққан бойда Тәкен бастаған топ арнайы телебайланыс жүйесі арқылы үлкен ғаламшардың ел басшысымен тілдесті. Ғалым-ғарышкерлер сол сәттен бастап-ақ өздерін енді-енді ғана өсуге бет алған жас нәрестедей сезінген. Енді әрбір секунд, минут пен сағат тек қана ілгері қарай жылжымақ. Жер ғаламшарында дүниеге шыр етіп келген әрбір нәресте қалай тез өсе бастаса, бұлардың жүрек соғулары мен қан айналымдары да солай жылдамдаған. Минут сайын ғалым-ғарышкерлер өздерінің өсуге қарай бет алғандарын сезінумен болды. Бүкіл бойларын билеген, кернеген қуаныш денелерін де, бойларын да өсіре түскендей сезілген еді.

- Брар хабарласқан сәтте үлкен ғаламшардағы ел басшысы отырған үлкен үйдің кең алаңында халық көп жиналған жаңа бір жиын етіп жатыр еді. Ел басшысы сол жерде тұрып-ақ қиын да қауіпті әрекеттің осылай сәтті өтуімен Тәкен мен оның айналасындағыларын қызу құттықтады. Ол құттықтаулардың бәрі де арнайы бейнетаспаға жазылып алынған жоқ-ты. Әрине, бұл үлкен қуаныш, үлкен бақыт еді. Бірақ ғалым-ғарышкерлер де үлкен асулардан өтулері керек. Ол - ұлғаю еді. Жер бетінде жаңа ғана тәй- тәй басып жүре бастаған бала қалай қуанса, есі кіре бастағанда тезірек ер жетуге, үлкендердей болуға калай талпынса, бұлар да енді тап сондай бір күйді бастарынан кешкен. Алдарында ұзақ жұлдызаралық жол жатыр. Жер деген ғажайып та қасиетті ғаламшарға жеткенге дейін көп уақыт, көп ғүмыр қажет. Жұлдызаралық сапар тек айтуға оңай, ал кеме- мен ұшқұкан кезде оның ішіндегі әрбір секунд қана емес, әрбір секундтың бөлшегі де қатер күттіргендей болып отіп жатады. Кеме кез келген сәтте жоқ бола да алады. Ағып ұлып бара жатқан кемеге, ол кандай алапат болса да қандай да бір қаңғып ұшып жүрген бір дене келіп соқтығысса не болмақ? Ғарышкерлер Жерден ұшпай тұрғанда да ол жағын ойламай қалған емес. Басқасын былай қойғанда адам пенденің өзі де жанып тұрған бір шам сияқты. Ол дүниеге бір-ақ рет келеді. Бейнебір бір ғана рет бұраумен жүріп тұрып тоқтайтын сағат сияқты. Бірақ адамнан сол сағат та жақсы-ау. Ол бір бұрауы тарқағанда тоқтайды. Қайтадан бұрасаң, тағы да жүріп жөнеледі. Ал адам қартайып тозығына жетсе, оны қайтадан жасарту еш мүмкін емес. Әрине, адам баласының оргнаизмінің қыр-сыры бүгінде егжей-тегжейлі ашылған. Кемедегі әрбір ғалым-ғарышкер өзінің денсаулығын арнайы күрделі құралдармен алдын ала біліп отыра алалы. Қажет деп тапқан жағдайда жүрегін де, бүйрегін де, тағы басқадай органдарын да жедел ауыстыра алады арнайы күрделі құралдармен.

- Оның бәрі де оларға таныс нәрсе. Кеменің арнайы анатомиялық бөлімдегі мұздатқыштарда адам организмінің түрлі мүшелері сақталған. Тек енді ол мүшелердің бәрі де өздері қайта үлкейіп бұрынғы қалыпқа келгенше пайдасыз.

Бірақ, солай бола тұрса да, ғалым-ғарышкерлер оған мойыған жоқ. Мына жетістіктің өзі де бар қиындық пен қатерді кейінге қарай ысырғандай еді. Сондықтан да Тәкен бастаған топ қазір барлық мәселені кейінге ысырып, жаңа ғана телебайланыс арқылы сөйлеген үлкен ғаламшардың ел басшысына жауап қайырды. Тәкен қысқа әрі мазмұнды сөйледі Қысқа сөйлегенді Тәкеннің өзі о бастан ұнататын. Үлкен ғаламшарлықтар білдір- ген ілтипат пен қуаныш қай қайсысының да мәртебесін биікке көтерген. Мұндайда адам қатты тебіренеді. Бойындағы, күшіндегі бар жақсылығын сарқып бергісі келіп тұрады. Осыдан біраз уақыт қана бұрын өздерінің теңіндей санаған үлкен ғаламшарлықтар енді аянышты күйге тусе бастағандай да болды. Тәкен өзінің сөзінде барлық ой-пікірін сарқа айтты. Тебірене сөйлеген. Ол сөздері тек қана үлкен ғаламшардың тұрғындарына ғана емес, осы кіші әлемдегі басқа ғалмшардың тұрғындарына да телебайланыс арқылы толығымен жетіп жатты. Осындағы ғаламшарлардың ең үлкенінен сәл-ақ кіші келетін алапат кемеден берілген соң ол телехабарлар осындағы қай ғаламшарға да емін-еркін толық, анық жетіп жатқан еді. Сондықтан да бұл жұлдыз жүйесіндегі барлық ғаламшарлардың тұрғындарын құлағдар еткен. Бұл қуанышты хабарды өздеріне жаугер- шілік көрсетіп, екі рет шабуыл жасап, жеңе алмайтындарына көздері жетіп, өз елдеріне қайта қайтқан топтар да естіп-көрген.

Тәкен сөз сөйленіп, алғыс айтылып, көңіл орныққан соң кемеге үлкен ғаламшардың ел басшысын шақырды. Бірақ ол бұл шақыруды үлкен ілтипатпен қабыл алды да, артынша сығылу шекарасынан шығуға болмайтынын ескертті. Онысы дұрыс та еді. Ел басшысы алапат кемеге өтсе, осы жұлдыз жүйесіндегі күллі ғаламшарлардың тұрғындары шеруге шығады. Мұны олар дастархандық құрмет емес, ел басшысының қашқындық әрекеті деп түсінбек олар. Сол себепті де ел басшысы өзінің бap алғысын білдіріп, телебайланыс арқылы жүздесіп-тілдесумен шектелді. алым-ғарышкерлер осыдан кейін ғана барып басқару пульті бар басқы бөлімде манипулятор-қолдардың көмегімен қуаныш дастарханын жайды. Дастарханға үлкен ғаламшардан алынған түрлі дәм қойылды. Ара- ларында кіші әлемнің жалғыз ғана өкілі ұлудай адам бар. Ол о бастан Жер ғаламшарын өз көзімен бір керуді, қайта үлкеюді арман еткен, соған бет ұрған болатын. Сол себепті де үлкен ғаламшардың ел басшысы да ұлудай адамның ғалым-ғарышкерлермен бара беруіне шек қоймаған.

Дастархан үстіндегі емен-жарқын әңгіме, ән айту, күй күмбірлету сияқты қазаққа тән өнерлерін көрсетті ғалым-ғарышкерлер. Осы сәтте куанбағанда, қай кезде қуансын. Өмір, өсу мен кеңею енді тек алға қарай жылжыған. Енді уақыттың етуіне қарай қай қайсысы да тек ұлғаймақ, өсе бермек. Қуанышты дастарханды үлкен ғаламшардың тұрғындары да жайып жатты. Ел басшысы ол дастархандардың соңын үлкен тойға да ұластырып жіберген. Ол бәрін де алдын ала ұйымдастырып та қойған екен. Үлкен ғаламшардағы халықтың сонша кәп жиналып, дүрілдетіп тойлап, өздеріне осыншама құрмет пен ілтипат көрсеткендері ғалым-ғарышкерлерге үлкен бір бақыт еді. Сығылу аймағынан шыққандарына әзер-әзер сенген олар енді мына кең кеңістікке де сыймай бара жатқандарын сезінеді. Адам баласы қатты қуанғанда өзінің бұл жарық дүниеде жүрген бір уақытша пенде екенін де үмытып кетеді. Ғалым-ғарышкерлерге де тап сондай бір бақытты шақ орнаған еді. Өздері Жерде жүргенде, ұнатқан қыздарымен махаббат сезіміне бөленгенде де ғұмыр шектеулілігін ұмытатын. Одан кейінгі өздерін мәңгілік ғұмыр кешетіндей сезініп тұрғандары да осы.

Дәл қазір өздері ғана емес, дәл осындай қуанышты да бақытты сәт кіші әлемдегі бірнеше ғаламшардың тұрғындарының арасында да тойланып жатқан сияқты. Ол телебайланыс жүйелері арқылы байқалып та тұр. Енді оған қызыға қарамау да еш мүмкін емес. Өздері де олардың әрқайсысына сәлемдерін жолдап, алғыстарын білдіріп отырды. Өмірде осындай да аса бақыты сәттер болады. Тек мұндай бақытты сәттер адам мен адамның, ел мен елдің, ғаламшар тұрғындары мен ғаламшар тұрғындарының арасындағы түсіністік өз дәрежесінде бой алғанда ғана орнамақ. Адам ол дәрежеде түсініспесе, онда ол кіммен тілдесіп, кіммен сырласып, кімнен көмек сұрар еді. Ғалым-ғарышкерлер Жер мен осы кіші әлем арасындағы жұлдызаралық ұзақ жолда оңашалықтың не екенін де әбден сезінген. Тек бір бірін ғана біліп, әрқайсысының амандығын ғана тілеумен болған. Осы сапарда «Кемедегінің жаны бір» деген мақалдың түп-төркінін де терең түсінген. Содан кейін кішірейіп, мына көз алдарындағы үлкен ғаламшар деп атап кеткен кішкентай ғаламшардағы елде болған кездерінде көпшілікпен араласып, сол бір жұлдызаралық жолдағы қиындық пен оңашалықты ұмытқандай болған еді. Енді тағы да жол, жұлдызаралық жол басталмақ! Алапат деген кеменің ішіндегі шектеулі орта, оранжерея, құстар, аңдар мен үй жануарлары бөлімдері, тек солар. Қосылғаны алты алып темір адам. Өздері қашан ер жеткенше бар тағдырлары сол темір адамдардың қолдарында болмақ. Тек бір ғана үміт, бір ғана сенім

- өздерінің ми биотогымен темір адамдардың электронды миларының тікелей байланыстылығы, олардың өз айтқандарынан шыға алмайтыны тек амандық керек. Сонда ғана барлық арман-тілектеріне жете алмақ. Сығылу аймағынан дін-аман шығып, оны кеме ішінде тойлап, қуанышқа кенелгеннен кейін ғалым-ғарышкерлер жолды, Жер мен екі арадағы жағдайды да осылайша естеріне алған еді.

КІШІ ӘЛЕМДЕГІ ШАЙҚАЛЫС

Алапат кеме сығылу аймағынан шығып, жай да болса біршама жеп ұшып өткенге дейін бәрі де тып-тыныш қалғандай еді. Бірақ артынша бұл кіші кеңістікте біршама өзгерістің де бола бастағаны байқалды Үлкен ғаламшардың тұрғындары бұл жағдайға аса мән берген жоқ. Ал өзге ғаламшардың тұрғындары бұл құбылысты осы алапат кеменің сығылу аймағынан шығуынан туындаған нәрсе деп санады. Олардың пікірінше алапат кеме осы жүйе деп кез келген ғаламшардан сәл-ақ кіші. Сондықтан да бұл жүйеде ол ұйтқу туғызып отыр. Оның үстіне алапат кеменің пішіні де тап ғаламшар сияқты дөңгелек шар. Алапат кемені жақыннан көрмеген адам оны расында да бір ғаламшар ма деп те қалады. Ғаламдағы жұлдыз жүйелер деп ғаламшарлардың бәрі де шар тәрізді. Ендеше, алапат кеме міндетті түрде ұйтқу беруге тиісті. Ал ондай шар тәрізді алапат кеме қандай да бір жұлдыз жүйесіндегі тіршілікті ғаламшарға жақындағанда тап кәдімгі жаңа пайда болған жұлдыз сияқты болып қана көзге түседі. Үлкен ғаламшар тұрғындарының ой-пікірлерінен басқа пікірлердің негізгі пікірлері осындай еді.

Өкінішке орай, мына сығылу аймағында сол алапат кеме шығып кет-кеннен кейін осындай шайқалыс орын алып отыр. Ғаламшарлардың бәрінде де жанартау атқылаулары жиіледі. Жер сілкінісі көбейген. Ғаламшар етінде өсіп тұрған жасыл атаулының бәріне қиын жағдай туды. Бұрын жақсы есетін, қалың өсетін, қалың дән салатын егін де сиреген. Бейнебір ғаламшардардың бәрі де әлденелерінен айырылған адамдардай немесе жануарлардай сезінгендей. Сырттан келген алапат кеменің бұл жұлдыз жүйесіне осыншама әсер береді деп кім ойлаған. Мұндағы ғалымдардың пікірлері де екі ұшты еді. Бірі бұл алапат кеменің кіші әлемге ешқандай да әсер етпейтінін айтса, екіншісі құбылыстың тікелей сол алапат кемеге байланысты екенін айтқан. Бұл бірінші рет емес-ті. Бір кездері осы кіші әлем жүйесіндегі ғаламшарлар бір қатарға тізілгенде де мұнда талай пікір-таластар болған. Сонда да жаман пікірлер жүзеге аспай, бәрі де ойдағыдай өткен. Ондай оқиға Күн жүйесінде де болып тұрады екен. Ол жақта да «ғаламшарлардың бір қатарға тізілісінен ештеме де болмайды» деген ғалымдар жеңіске жеткен. Бірақ мына құбылыстың орны бөлек еді. «Әлде ұл алапат кеме сырттан еніп, сығылу аймағынан қайта шыққан кезде болған құбылыс па екен?» деген де пікірлер айтылды. Енді бұл мәселені жедел шешу де керек еді.

Осы себепті де үлкен ғаламшардың ел басшысы бұл мәселеге қатты толғанды. Сығылу аймағынан бостандыққа, кеңею кеңістігіне шыққан ғалым-ғарышкерлермен жиі-жиі байланыс жасап, мән-жайды түсіндірумен болған. Бірақ ел дүрліге берген. Ғаламшардың әрбір аймағында болып жатқан жер сілкіністері мен дүмпулері ел тыныштығын бұзған. Әлбетте ең бастысы ол сілкіністерден адам шығыны болған жоқ. Ғаламшардағы үйлер де мықты тұрғызылғандықтан ол дүмпулерден дін-аман қалды. Дегенмен де, жер сілкінісі кезінде өз үйлерінен безіп, қорқып, жан сауғалап басқа жаққа кетіп жатқан адамдар да көп. Тек дүмпу ме, сол дүмпудің салдарынан құлаған жерлер, үзілген электр желілері, ағылған су, құлаған ағаштар және басқадай келеңсіз көріністер адам баласын есінен тандырды.

Дәл осындай қатерлі құбылыстар басқа ғаламшарларда да өтіп жатты. Үлкен ғаламшардың ел басшысының атына өзге ғаламшардың тұрғындарынан мың-сан жеделхаттар келумен болды. Ол жеделхаттардың бәрінде де осы үлкен ғаламшардың ел басшысының қателігі айтылады. Кіші әлем жүйесіндегі шайқалысқа себепші болған ғалым-ғарышкерлерге де реніш білдіреді. Бұл жүйедегі күллі тіршілікті ғаламшардардың тұрғындарының түсініктерінше, Жерден келген ғалым-ғарышкерлер бейнебір кеңістік ішіне еніп, оны шайқап кеткендей. Үлкен ғаламшардың ел басшысы өзін қоярға жер таппады. Өзінің артынша келіп жетіп жатқан толассыз үрейлі хабарлар қалайша маза берсін.

Ел басшысы Тәкенмен де жиі-жиі хабарласып, ақыл-кеңес алумен болды. Жер ғаламшарынан келген ғалым-ғарышкерлер де қарап қалмаған. Сығылу аймағынан кұтылып шыққанмен де онан оншалықты ұзай қоймады. Жерді, елді қаншама сағынып тұрса да мына шайқалысқа ұшыраған кіші әлемді бақылауға алған еді. Өздеріне жақсылық жасап, қиын сәттен құтқарған абзал адамдарды қалай тез ұмыта қойсын. Оның үстіне енді ол адамдар өздерінен кіші бола түспек. Ол жағы да бар. Үлкен ғаламшардағы ел басшысы ғалым-ғарышкерлерге жақсылық жасаймын деп жүріп, күллі кіші әлемге шайқалыс туғызып алғанына қатты өкінді де. Екінші жағынан сонау жұлдызды әлемнің бір шетінен, Күн деп аталатын жұлдыз төңірегіндегі Жер ғаламшарынан келген ғалым-ғарышкерлерді құтқара алғанына іштей қуанды да. Енді шайқалған кеңістікті саябырсыта алса жақсы, ал саябырсыта алмаса әрбір ғаламшардың халі мүшкіл болмақ. Ел басшысын қинаған да осы мәселе еді.

Соңғы күндері ел басшысы елдегі білімді де беделді ғалымдарды жанынан тастамады. Кеткен кеменің орнын толтыру мәселесін қарастырды. Ол үшін осы кіші әлемнен тыс жерден қандай да бір шағын ғаламшарды осында сүйреп әкеліп, шығып кеткен алапат кеменің айналым жолына түсіру қажет. Енді уақыт жоғалтпастан ел басшысы ғалымдармен біріге отырып, соның қамына кіріскен. Ал бұл жоспарларды жүзеге асыра алатын бір ғана кеме бар. Ол Жерден келген ғалым-ғарышкерлердің алапат кемесі. Сол алапат жұлдызаралық кеме ғана жақын маңнан шағын бір ғаламшарды осында сүйреп алып келе алмақ.

Үлкен ғаламшардың ел басшысы осы мәселені Тәкенге айтқан кезде ол уақыттың тарлығына қарамастан бірден келісімін берді. «Жақсылыққа — жақсылық», «Әркім — сыйлағанының құлы» деген осы болса керек. Үлкен ғаламшардың ел басшысы Тәкенге де, басқа ғалым-ғарышкерлерге де өз ризашылығын білдірумен болды. Жерден келген ғалым-ғарышкерлердің мұндай қайырымдылығы мен сабырлылығы бір жағынан ел басшысының өзін де таңдандырған еді. Сығылу кеңістігінен әрең дегенде аман-есен шығып, Жерін, елін қатты сағынған адамдардың өзінің сөзін жықпай қолұшын беруге келіскендері таңданарлық еді расында да. Бұл тек қана үлкен ғаламшар емес, күллі кіші әлем жүйесіндегі ғаламшарлар тұрғындарына да әрі таңданыс әрі қуаныш еді. Жер шары ондағы қазақ халқының осыншама парасатты екені лезде кіші әлемге жайылды. Ел басшысы да мұндай қайырымды, парасатты халықты өмірінде алғаш рет кездестіріп отыр еді. Бұл кезге дейін осы кіші әлемге қаншама бөтен ғаламшарлықтар келіп-кетіп жүрді. Солардың бәрі де тек есеппен келіп, қай кезде де өз еселерін жібермеуге тырысқан. Істерін бітіріп алған соң із-түзсіз жоғалатын. Ел басшысы солардың талайына дәл осы сияқты жақсылық жасап еді-ау. Ел басшысы кім келсе де жылы қарсы алып, көмегін беріп, парасаттылығы мен кеңдігін танытқан-ды. Сондай жақсылығына алғаш рет осы қазақ елінің өкілдері жақсылық қайтарғалы отыр. Риза болмай қайтсін.

Тек ендігі бір өкініштісі, осы жүйедегі өзге ғаламшар тұрғындарының кейбір топтары бұл мәселеге де өз қарсылықтарын білдіре бастады. Үлкен ғаламшар тұрғындарының басшысының ішкі мақсат-мүддесін ә дегеннен түсше қою да қиын еді. Күгпеген жерден осындай оқиға болды. Енді шегінуге жол жоқ. Жұлдыз жүйесіндегі күллі ғаламшар шайқалысқа ұшырады. Кеибір ғаламшарлар өзінің осінен айналуын кілт тоқтатып, кейін қарай айнала бастады. Өз осінде айналуын мүлдем баяулатып қалғандары да бар. Ондай ғаламшарлардағы ауа райының күрт өзгерістері тұрғындарын біраз әбігерге де салған. Бүгінгі заманда ғарыш кемесімен ұшу деген ештеме де емес. Оны былай қойғанда, ғаламшарларда өмір сүріп жатқан адамдардың өздері де құс сияқтанып кеткен. Қажет деп тапқан әрбір адам екі қолына арнайы жасалған қанаттарды бекітіп ала алады. Мұндағы көкейкесті мәселелер де ғаламшардан тыс кеңістікке көшкен. Адамдар белгілі бір ғаламшардағы анау-мынау мәселелерді ғана қозғап қоймайды. Осы жұлдыз жүйесіндегі барлық ғаламшарлардың тағдырларын шешеді. Бұл адам күші құдіретінің нағыз алаулап тұрған кезеңі.

Ғаламшар мен ғаламшар арасындағы радиотелебайланыс та өз дәрежесінде. Ол жайлы көкейкесті мәселе де айтылмайды. Сондықтан да ондай нәрсенің бәрі де майда-шүйде іске саналған-ды. Мұндағы ең басты нәрсе — ғаламшарлардың орны. Ғаламшардардың тағдырлары да өзі айнала қозғалатын жұлдызына Жерден келген ғалым-ғарышкерлердің атауынша өз Күніне қаншалықты жақын-қашық орналасуына байланысты. Бір нәрсеге талас басталса, осы жүйедегі әрбір ғаламшардың орнына байланысты әңгіме туындайды. Жалпы, мұндағы әңгіменің кез келгені жеке ғаламшар емес, жүйе шеңберінде қозғалады. Егер мұнда дамудың осындай дәрежесі болмаса, Жерден келген ғалым-ғарышкерлер бір сәтке де қалмақ емес. Дамудың жоғары сатысы деген де осы болса керек. Ендігі көкейкесті мәселе де қай ғаламшарды қай айналым жолға орналастыруда еді. Кеңістіктегі орынға таласу ойдан шығарылған таласу емес. Жалпы, жерге таласу әрекеті сонау Жер ғаламшарында да, адам адам болып жаңа-жаңа қалыптаса бастағанда орын алған болатын. Енді міне, орынға таласу деген осындай кеңістіктік масштабқа жетіп отыр. Өйткені шайқалыстан кейін бір ғаламшар өзінің орнынан тайқып Жұлдызға қарай жақындап, ал екініш бірі керісінше Жұлдыздан алыстап кеткен еді. Соның салдарынан ол ғаламшарлардағы ауа райы да көп өзгеріске ұшыраған. Ыстық жағдайға үйренгендер тоңып, суық жағдайға үйренгендері ыстықтап ауыра бастаған.

Бұл тұрғыдан келгенде ғаламшар тұрғындарын түсінуге де болар еді. Тұтастай бір ғаламшар түгілі бір ғана аймақтағы ауа райы күрт өзгергенде адам баласы қандай әбігерге түседі. Онымен салыстырғанда ғаламшар тұрғындарының ендігі тағдырлары тіпті де қиын еді. Үлкен ғаламшардың өзінде де аз өзгеріс болған жоқ. Жер сілкінісі, жанартау атқылаулары мен су тасулары соңғы кездері жиілеп кеткен. Соның бәрі де ел басшысына жеңіл тимеген. Онсыз да бар кінәні өзіне аударып жатқан көрші ғаламшардың ел басшылары мен тұрғындары сөздерін жиілетіп кеткен. Бүкіл кіші әлем ғаламшарларына тарап жатқан бейнехабарлардың тілге тиек еткен нәрселері де осы еді. Сондықтан да үлкен ғаламшардағы ең ірі елдің ел басшысы бұл мәселеге шындап кіріскен. Негізгі үміт те, күш те Жерден келген ғалым-ғарышкерлерде еді. Жағдай соған келіп тірелген. «Дүние-дөңгелек» деген қазақ мақалының орындалар сәті де келген сияқты. Тек қана үлкен ғаламшардың тұрғындары ғана емес, осы кіші әлемдегі күллі ғаламшарлардың тұрғындары елеңдескен. Өйтпей қайтсін, соңғы кездері табиғаттың дүмпуі жиілеп бара жатса. Күтпеген жерден бола кететін осындай оқиғалар халықтардың тып-тыныш, бейбіт жүріп жатқан тіршіліктегі әрекеттерін өзгертті. Қандай жұлдыз жүйесінде болса да ондағы аспан денелерінің қозғалыстары белгілі бір заңдылыққа бағынады. Ол денелер бірін бірі сол зандылықтарға сай айнала қозғалады. Ал оған қандай да бір кедергі жасалса, онда көп нәрсе өзгеріске ұшырамақ, шырқы бұзылмақ. Ал былайша қарағанда, ол жай бір тып-тыныш жатқан кең кеңістік қана. Ал оған еніп, қайта шыққан алапат кеменің жасағаны мынау. Енді қалай айтса да, бәрі де кеш, болар іс болған. Сондықтан да бұл жүйедегілерге тек әрекет жасау ғана қалған. Сол әрекеттің негізгі күші де үлкен ғаламшардың ел басшысының жағында еді..

БАТЫЛ ШЕШІМ

Кіші әлемдегі бұл жағдай ғалым-ғарышкерлерді қатты толқытты. Әсіресе, Тәкенде дамыл жоқ. Бәрі де осыдан шамалы уақыт бұрын ғана сығылу аймағынан, дін-аман шыққандарына қатты қуанып, алапат кеме ішінде той да тойлаған еді. Енді осы кіші әлемнен ұзап кетпей жатып-ақ мынандай құбылыстың куәгерлері болды бәрі де. Сығылу аймағының өзі бейнебір сығылған жұлдыздың төңірегіндегі ғаламат тартылысты көзге елестететін тартылыс өрісі еді. Егер осындағы тіршілікті ғаламшарлар болмаса, Тәкен бастаған топ мұнда жақындамаған да болар еді. Өйткені ғалым-ғарышкердің қай-қайсысына да Ғалам кеңістігінде кездесетін қара ойдым жақсы белгілі. Қара ойдым - сөнген жұлдыздың орны. Қара ойдым өзінің тартылыс өрісіне тап болған кез келген денені де, тіпті, жарық сәулесін де қайта шығармайды. Оған тап болған нәрсенің - біткені.

Осы кіші әлем жүйесіне алғаш жақындағанда ғалым-ғарышкерлер кішкене жарық жұлдызды айнала қозғалып жүрген шай суытқыш кішкентай түрлі-түсті шарларды көріп, оған қатты қызыққан еді. Бірақ артынша осындай күйге түсеміз деп ешқайсысы да ойламаган. Адам пенде қанша білімді бола тұрса да кейде дәл осылай болмайтын жерден қателеседі. Бұлардың бұл жағдайлары да тап сондай болатын. Алдарында сығылу аймағы бар екенін кеме ішіндегі түрлі күрделі құралдар көрсетіп, шамдар лыпылдап белгі беріп тұрса да, оған ешқайсысы да аса мән бере қоймағанды. Алғашында оған өздері ересектік, саналылық көзбен қарап қызыққан да еді. Сығылу аймағына енген соң-ақ жағдайлары белгілі бола бастады. Күтпеген жерден өздерін өздері әрең таба алатындай бір күйге түсті. Ол күйден тек өздері үлкен ғаламшар деп атаған ғаламшардың ең үлкен елінің ел басшысы ғана құтқара алды.

Енді сол жақсылыққа жақсылық қайтару өздерінің азаматтық борыштары болатын. Тәкен сол борышын өтеуге бел буды. Оның бұл батыл шешімін басқалар да қолдаған. Бірақ ендігі әрекет су иіріміне қайта барып түскендей болмақ. Енді қалай болғанда да оған бас тартудың еш жөні жоқ. «Шешінген судан тайынбас» деген сөздің кері келгендей. Тәкен, сығылу аймағынан біршама жер шығып, кеңею кеңістігін өтіп, көңілін орнықтырғаннан кейін барып қана басқаның жайын ойлай бастаған. Ол үлкен ғаламшардың ел басшысы ұсынған ұсынысты жүзеге асыру еді. Ол ұсыныс бойынша, мына шайқалысқа ұшыраған кіші әлем жүйесіндегі ғаламшарларды тыныштандыру үшін, сырттан қандай да бір шағын аспан денесін алапат кеме айналып ұшып жүрген айналымжолға сүйреп әкелу керек. Сонда ғана бұл жүйеде ғаламшарлардың әуелдегідей қалыпты қозғалыстары қалыптаспақ.

Тәкен уақыт өткізбестен үлкен ғаламшардың ел басшысымен тағы да тілдесті. Оған осы жолы өзінің батыл шешімін айтты. Ғалым-ғарышкерлердің өз Жерін қаншалықты сағынғандарын, оған қалай тезірек жеткілері келетіндерін үлкен ғаламшардың ел басшысы жақсы түсінді. Ешкімді де тындамай ғалым-ғарышкерлерге қолынан келген көмегін бергені де содан еді. Енді сол көмек берген адамдарының өзіне көмек көрсетуге дайын екенін білгенде қатты толқыды да.

- Мен бұрын-сонды мұндайды көрген емес едім, - деді ол бейнебайланыс арқылы, - жақсылықты түсініп, түйсінгендеріңізге, туып-өскен Жердеріңізді қанша сағынып тұрсаңыздар да, оған тезірек жетуді аңсап жүрсеңіздер де, бізді мынандай қиын жағдайға тастап кетпей, қайта қолұшын беруге шешім қабылдағандарыңызға көп рахмет! Сіздердің мұндай жақсылыктарыңызды біз ешқашан да ұмытпақ емеспіз.

- Біз сіздерге жақсылық жасағалы тұрмыз демейміз, - деді Тәкен бейнебайланыс экранындағы ел басшысының жүзінен көзін алмай, -жақсылық деген есеппен жасалмауы тиісті. Әрине, біз алапат кемемізбен сығылу аймағынан сытылып шықсақ болды, бұл жұлдыз жүйесіндегі барлық ғаламшарлар шайқалысқа ұшырай кетеді деп ешкім де ойлаған жоқ. Енді біз оны көзімізбен көре тұрып, сіздерді қиын жағдайға тастап кетсек, онда біздің көкейімізде көп кірбің дақ болып қалады. Ондай күйде бір Жерімізге де қуанышпен бара алмаймыз. Іс тындырдық демейміз. Біз өзімізді қиын жағдайдан құтқарған абзал жандарға көмектестік деп қана айта аламыз. Бұл біздің азаматтық парызымыз. Сондықтан да енді уақыт оздырмай іске кіріселік.

- Мына кіші әлемнен басқа әлемнің бәрі де бізге ғаламат болып көрінеді, - деді ел басшысы, - көптеген жұлдызды жүйелерге біздің ғарышкерлеріміз де барып қайтқан. Ғаламның небір ғажайып бейнелерін де алғанбыз. Тек мынандай жағдайға түскеннен кейін ғана өз тіршілігімізден шектеліп, айнала-төңірегіміздегі әлемде де не болып, не қойып жатқанын біле алмай қалдық. Тек осындағы ғаламшарлар тұрғындарының арасындағы сауда-саттық, бақталастық пен бәсеке және басқадай мәселелерді шешумен өмір кешіп келеміз. Мұның бәрін біз сіздерге мұнан да бұрын айтқанбыз. Енді істің негізгісіне келсек, кіші ғаламшарды қай жерден әкеле аласыздар, оны өздеріңіз ғана шеше аласыздар. Ондай ғаламшарды мұнда сүйреп әкелуге тек сіздердің алапат кемелеріңіздің күші ғана жетпек.

- Неге олай дейсіз?-деп жымия қарады оған Тәкен экран арқылы, -кеме алапат болса, сол алапат кемені басқарып отырғандар өздеріңіз жасатып берген темір адамдар емес пе?

- Олар бірақ сіздермен бірдей ғой? - деп қойды ел басшысы да сәл жадырап.

- Иә, ол жағы рас. Оның үстіне олар тек қана біздің ми биотогымызбен басқарылады. Оған дауым жоқ. Дегенмен де, бұл кеңістік аймағы бізден гөрі өздеріңізге жақсы таныс. Бізге сол жағынан көмек көрсетсеңіздер. Ал менің нақты шешімім мынау. Біз осы жүйеге ұшып келе жатқанда бір ғаламшарға қонып, онда шамалы аялдағанбыз. Ол онша үлкен де емес. Ғаламшарды осында сүйреп әкелуге біздің шамамыз толық жетеді.

- Онда тіпті де тамаша! Мен ол ниеттеріңізді тек қуана қарсы аламын, қуана қолдаймын! Мені бір тығырықтан шығаратын болдыңыздар-ау! Сөнген үмітім де, шырағым да қайта жанатын болды! Ал енді бұл жүйеміздің толық бейнесін осы экран арқылы жақсылап керіп, бейнетаспаларыңызға жазып алыңыздар. Біздің алғашқы кемегіміз де осы. Түсініксіз деген жерлерін сұрай жатарсыздар. Кеңістіктің бұл кеңейтілген бейнесі өзіміздің үлкен кезімізде түсірілген. Қай кезде де қажет болады деп сақтап келгенбіз.

- Жақсы. Бәрі түсінікті. Іске кіріселік. Біз енді өзіміз айтқан ғаламшарға аттанамыз. Сол ғаламшарды осында сүйреп алып келеміз.

Бұл біздің азаматтық борышымыз. Кіші әлемдегілерді шайкалтып тастап өзіміз кетіп қалсақ, ол біздің қасиетімізге жат болмақ. Бүкіл халқымызға ата-бабаларымызға таңба түспек. Біз әлемнің қай түкпірінде жүрсек те қанымызға сіңген арымызды, адамгершілік пен парызымызды ешқашан да ұмытпақ емеспіз.

- Рахмет,-деді үлкен ғаламшардағы үлкен елдің ел басшысы толқып, сіздердің бұл жақсылықтарыңызды тек қана біздің ғаламшардың тұрғындары ғана емес, осы жұлдыз жүйесіндегі күллі ғаламшарлардың тұрғындары да ұмытпайды ешқашан да.

Үлкен ғаламшардың ел басшысымен екі арадағы әңгіме осымен аяқталды. Ендігі мәселе алапат кемедегі жерліктердің қолында еді. Бір жұлдыз жүйесіндегі күллі ғаламшардың тұрғындары өздеріне үміт артып отыр. Соны ақтау қажет. Ол үшін ақыл-ой мен күш-жігер мол болуы тиісті. Жерден келгендерде ол қасиет о бастан бар еді. Тәкен қай нәрсеге де бекер уәде бермейтін. Ал уәде берді екен, оны қалай дегенде де орындауға тырысады. Жұлдызаралық жолда да, мына кіші әлемде де қандай қиындық кешсе де, не мойыған, не үмітін үзген емес. Бұл жолы да батыл шешім жасап отыр. Әрине, Тәкен бар мәселені тек өзінің ақылымен ғана жүзеге асырмайды, сапарларымен кеңесіп барып жасайды. Бұл күрделі істе де солай жасап отыр. Алапат кемедегі әртүрлі мамандықтың иелері өздерінің салаларына сай өз пікірлерін ортаға салған.

Басқа бір жүйеден ғаламшарды осында сүйреп әкелу де оңай іс емес. Сондықтан да бұл арада ақыл-кеңес мол керек. Ғалым-ғарышкерлер үлкен ғаламшардың ел басшысымен бейнебайланыс арқылы тілдеспестен бұрын да бұл мәселені егжей-тегжейлі зерттеп алған еді. Оның үстіне осылай қарай ұшып келе жатқанда сол жұлдыз жүйесіндегі ғаламшарға аялдаған. Жұлдызаралық сапарда кезіккен әрбір аспан денесі кеме аялдайтын орын болып табылады. Кеңістікте басқа табан тірейтін жер жоқ. Ерте бір кездері Жер ғаламшарының жаһанкездері шалқып жатқан мұхиттың бетінде жүзіп келе жатып, шамалы уақытқа аялдайтын, демалатын, ес жинайтын орын іздесе, мұнда аспан денесін іздейді. Кеңістік те өзінше шетсіз, шексіз жатқан мұхит тәрізді. Оның аралдары — жұлдызаралдар, сол жұлдызаралдардағы жүйелердегі ғаламшарлар. Жыпырлаған ондай жұлдыздардың арасынан ғаламшар табудың өзі де бір ғажайып іс.

Енді міне, өздері көріп-білген Егіздер шоқжұлдызы жүйесінен елге қайтпақ. Оның өзінде де мына шайқалысқа ұшыраған кіші әлемді қайта қалпына келтірген соң ғана. Үлкен ғаламшардағы ел басшысының келісімін алған соң Тәкен ми биотогы арқылы, ойлау арқылы Темірбекке бұйрық ерген. Алапат кеме соның артынша қозғала түсті. Бағыты да өзгерген. Әйтпесе, біркелкі қозғалысында, кіші әлем төңірегіндегі айналымжолда ұшып жүрген кезінде ол қозғалысы білінбеген. Алапат кеменің өзі де бей- небір Жер ғаламшарының өзі сияқтанып кеткен. Ғалым-ғарышкерлердің қаншама уақыттары өтіп келеді мұнда. Жерлері де, тұрғын үйлері де осы кеме. Кеме бұрылған бетте іштегі қозғалыс та күшейген. Әрбір ғалым-ғарышкер алдарындағы өздеріне лайықты тетіктерге қарайды. Бірақ кеме онымен басқарылмайды. Кемені басқарып отырғандар темір адамдар.

Тәкен енді Темірбекке үстін-үстін бұйрық беріп, кеме бағытын өзгерткізе берді. Азамат, Сәлмен, Сәрсенбі, Жақан мен Сейдолла да жауапты іске бел шеше кірісіп кеткен. Кішірейгеннен кейін кемені басқару да оңайға түскен жоқ. Қанша дегемнен де адам кемені өз қолымен басқарғандай ләззат ала алмайды екен мұндайда. Бірақ, амал қанша. Берген уәдені орындау керек. Ер адам екі сөйлемеуге тиісті. Жерге, елге деген сағыныш қай қайсысының көкейінде тұрса да ол сағыныштарын жеңе білді.