Жастар арасындағы қылмыс: негізгі факторлар, шешу жолдары

Адамзаттың жаһандану кезеңіндегі қоғамның өзгеруі мен дамуы қаншалықты өскелен ұрпаққа өз әсерін тигізіп жатқаны, яғни жасөспірімдер арасындағы қылмыстың көбею салдары мен факторларын толықтай анықтап , заң бұзушылықтың алдын алу шараларын осы мақалада қарастырамын. Қоғамда өзекті мәселеге айналған жастар арасындағы қылмыстың көбеюі өз шешімін талап етудегі маңызды жайтқа айналған. Мектеп қабырғасынан кәмелеттік жасқа толмағандарды заң бұзушылыққа итермелейтін негізгі факторларға жатқызамыз:

• 
  Ата-ана тәрбиесі,отбасылық жағдай;
  
• 
  Тәрбие беруші білім ордалары (мектеп,колледж,лицей);
  
• 
  Қоғам;
  
• 
  Әлеуметтік желідегі зиянды видеороликтер.
  

Осылайша, Кодекстің 127-бапқа олардың ата-аналарының немесе кәмелетке толмағандардың тәрбиелеу мен білім беру міндеттерін басқа да заңды өкілдерімен орындамағаны үшін 7 АЕК айыппұл қарастырылған. Осындай жағдайлар жасөспірімдерге қоғамның әсерінен де болады. Мысалға

наркологиялық диспансерларда тіркеуде тұрған, тәртіп сақшыларына бір емес бірнеше рет түскен жасөспірімдер, біреудің мүлкіне қол сұғып , ұрлыққа үйреніп келе жатқан ұрпақтың бұл әрекеттері қоғамда дау туғызада. Нақты тоқталып өтсек мектеп қабырғасынан шылым шегу және ішімдік ішудің өзі қалыпты жайтқа айналған. Мұнын бірден бір себебі ішімдіктердің қол жетімді болуында. Заңсыз түрде кәмелеттік жасқа жетпеген жасөспірімдерге алкогольді сусындардың сатылуы заңмен жауапкершілікке тартылады. Бірақ біл әрекет қоғам ішінде ашық таралған процесс болып табылады. Бастапқыда бұл істерін ермек көрсе, соңында тәуілділікке әкеліп соғуына қарамастан жастар арасындағы бұл тәртіп бұзушылықтың өзі соңынан заңды бұзуға алып келеді. Біреуі қылмыстық ісі үшін түзету колонияларына жіберілсе, ал көп жағдайда тәртіп сақшыларының тіркеуіне ілігеді. «Тіркеу» деген жай қарапайым сөз болғанымен, алып келер зардабы есейіп ел қатарлы жұмыс істегенде және жоғарғы оқу орнына барғанда өз қиыншылықтарын тигізеді. Әрбір бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Заңның (20,24,48 баптары және 50бапта) талаптарына сәйкес, мемлекеттік Республикасының рәміздер, мүгедектер, ата-аналар тарихи және мәдени мұраны сақтау қамқорлық, және табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты үшін, тарих және мәдениет ескерткіштерін сақтап қалуға міндетті [2].

Қазақстан Республикасында кәмелетке толмаған жасөспірімдер үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті 16 жастан жауапқа тартылады, жеке жағдайларда, қылмыстық жауапкершілікке қатысты 14 жастағы қылмыс жасаған болып есептеледі. Қазақстан Республикасының ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымовтың құқық бұзушылық бойынша берген статистикасын жариялады: «Жасөспірімдер ісі жөніндегі қызмет мамандарының бақылауында 11 мыңнан астам жасөспірім есепте тұр. Жыл сайын полиция органдарына 100 мыңнан астам жасөспірім түрлі заңбұзушылықтары үшін жеткізіледі. Олардың дені –мектеп оқушылары мен колледж студенттері» екенін атап өткен [1]. Жастар арасындағы бұл тәртіп бұзушылық ұрлық пен қорқытып алушылықтан басталса, үлен ауыр қылмыстарға дейін, тіпті адам өлтіру факторларына дейін алып келеді. Жалпы осындай заң бұзушылыққа қолданатын құқық қорғау органдарының шаралары:

• 
  Қылмыс жасаған кезде 14 жасқа толған адамдар адам өлтiргенi - 96 бап;
  
• 
  денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiрген жағдайда - 103 бап;
  
• 
  ауырлататын мән-жайлар кезiнде денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтiрсе - 104 бап, 2-ші бөлік;
  
• 
  зорлық көрсетілген жағдай - 120 бап;
  
• 
  ұрлық жасағаны - 175-бап, 2-ші, 3-ші бөліктер;
  
• 
  тонаушылық - 178-бап, 2-ші, 3-ші бөліктер;
  
• 
  қарақшылық жасағаны -179 бап;
  
• 
  қорқытып алушылық - 181-бап, 2-ші, 3-ші бөліктер;
  
• 
  ауырлататын мән-жайлар кезiнде автомобильдi немесе өзге де көлiк құралын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иеленген - 185-бап, 2-ші, 3-ші, 4-ші бөлiктер;
  
• 
  ауырлататын мән-жайлар кезiнде мүлiктi қасақана жойғаны немесе бүлдiргенi - 187-бап, 2-ші, 3-ші бөлiктер;
  
• 
  терроризм актісі - 233-бап;
  
• 
  терроризм актiсі туралы көрiнеу жалған хабарлағаны - 242-бап;
  
• 
  қаруды, оқ-дәрiнi, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын ұрлағаны не қорқытып алғаны - 255-бап;
  
• 
  есiрткi заттарды немесе психотроптық заттарды ұрлағаны не қорқытып алғаны - 260-бап;
  
• 
  көлiк құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіргені - 299-бап [3]
  

Сонымен қатар қатаң түрде кешкі 22.00-ден 6.00-ге дейін уақытта заңды өкілдерінің ертіп жүруінсіз түнгі уақытта ойын-сауық мекемелерінде кәмелетке толмағандар болып табылатын үш айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде заңды өкілдеріне айыппұл салуға әкеп соғады.

• 
  http://www.videobox.kz/watch/3UCW3jd4RJg
  
• 
  http://pravstat.prokuror.kz/rus/sub/news/nesovershennoletnie-i-ih-roditeli-kto-za-kogo-v-otvete
  
• 
  http://kazorta.org/k-meletke-tolma-andardy-ylmysty-zhauapkershiligi/