Желілік компьютерлер (желілік адаптермен қосылған)

IP хаттамасы желілік деңгейде жатыр және жіберуші мен қабылдаушы арасында датаграммалар д.а.-н деректер блоктарын жіберілуін қамтамасыз етеді. IP хаттамасы қосылысты қамтамасыз етпейтіндіктен сенімсіз хаттама б.т.яғни IP деректердің жеткендігін растамайды,алынған деректердің бүтіндігін бақыламайды және қызметші ақпаратпен қамтылмаған. IP хаттамасы әрбір датаграмманы жекеше тәуелсіз бірлік түрінде өңдейді.

TCP (Transmission Control Protocol) – бұл транспорттық деңгейдің ең кеңінен таратылған түрі. ТСР ең маңызды функциясына бұрыннан қолданылып келе жатқан IP (Internet Protocol) хаттамасымен салыстырғанда, мәліметтерді жоғалтпай жеткізуі болып саналады. Хабарламаны жеткізу үшін процесс – жіберуші мен процесс – алушының арасын алдын – ала жалғайды. Бұл құрылған жалғау дейтаграмманың нақты түрде жетуін қамтамасыз етеді. ТСР хаттамасының бүлінген немесе жоғалған пакеттерді қайталап жіберу мүмкіндігі бар.  Хабарламаның нақты түрде жеткізілуіне белгіленген функциялар өңдеушілерді қосалқы бағдарламалардан және дейтаграмманы басқару амалдарынан босатады. Хаттама жіберуші мен алушы арасында мәліметтер жіберілуін қамтамасыз етеді. ТСР жалғауды қондыруға бағытталған болғандықтан, дейтаграмманы алған адресат жіберушіге алғаедығы туралы хабар беруі керек. Жалпы жіберуші мен алушы арасында виртуальды канал қондырылады, ол жерде олар хабарламамен алмасады және алғандығы туралы хабар жіберіледі. 

Мәліметтерді алмасу процесі машина – жіберуші және машина – алушы арасында жалғауды қондыру сұранысынан басталады. Бұл сұраныста арнайы бүтін саны болады, оны біз сокет номері деп атаймыз. Ал жауабына алушы өз сокетінің номерін жібереді. Жіберуші мен алушының сокеттерінің номері жалғауды анықтайды (былай айтқанда, жалғау жіберуші мен алушының IP-адресісіз орындалмайды, бірақ та бұл тек төменгі деңгейлі хаттамаларға қатысты). 

ТСР жалғауын қондырғаннан кейін хабарламаның сегменттері жіберіліп бастайды. Жіберушінің төменгі деңгейлі IP-адресінде сегменттер бір немесе бірнеше дейтаграммаларға бөліне бастайды. Желіні өте келе, дейтаграммалар алушыға келіп түседі, содан IP деңгейі олардан қайтадан сегмент жинақтап ТСР береді. ТСР барлық сегменттерді бір хабарламаға жинақтап отырады. ТСР – дан процесс – алушыға хаттамалардың қада жиналатыны туралы хабарлдама жіберіліп отырады. 

TCP/IP–желілерінде желілік түйіндердің үш деңгейін қарастырады

• Физикалық (немесе локальдік) түйіндер адресі (Желілік адаптердің МАС – адресі немесе маршрутизатордар порттары); Бұл адрестерді желілік құрылғыларды жасаушылар бекітеді;

• Түйіннің IP адресі (мысалы, 192.168.0.1), бұл адрестерді желіге әкімшілік етушілер немесе интернет - провайдерлер бекітеді;

• Символьдық атау (мысалы, www.microsoft.com) ; бұл атауларды да компанияның желіге әкімшілік етушілері немесе Интернет – провайдерлер бекітеді.

IP-адрестердің динамикалық тағайындалуы DHCP негізгі мақсаты болып табылады. Алайда, динамикалық, DHCP адрестердің қолмен және автоматты статикалық мақсатты қарапайым әдістерін сақтай алады.

Адрестерді қолмен тағайындау рәсіміне DHCP-серверіне IP-адрестердің жеке мекен-жайларына немесе клиенттердің басқа да идентификаторларына сәйкестігі туралы ақпарат беретін администратор белсенді қатысады. Бұл мекенжайлар клиенттерге DHCP серверіне олардың сұраныстарына жауап ретінде хабарланады.

Автоматты статикалық тәсіл кезінде DHCP-сервер оператордың араласуынсыз қолма-қол IP-адрестер пулынан IP-адресті (және, мүмкін, клиенттің конфигурациясының басқа да параметрлері) береді. Тағайындалған адрестер пулының шектерін DHCP серверін теңшеу кезінде администратор анықтайды. Клиент идентификаторы мен оның IP мекенжайы арасында, қолмен тағайындалғандай, тұрақты сәйкестік бар. Ол DHCP серверімен клиентке алғаш тағайындалған сәтте орнатылады. Барлық келесі сұрауларда сервер сол IP адресін қайтарады.

DHCP-сервер адрестерін динамикалық бөлу кезінде клиентке мекенжайды шектеулі уақытқа береді, бұл кейіннен IP-адрестерді басқа компьютерлермен қайта пайдалануға мүмкіндік береді. IP-адрестердің динамикалық бөлінуі IP-торапты құруға мүмкіндік береді, онда тораптардың саны IP-адрестердің администрациясында бар санынан әлдеқайда жоғары.

DHCP TCP/IP желісінің конфигурациясының сенімді және қарапайым тәсілін қамтамасыз етеді, олардың таралуын орталықтандырылған басқару есебінен адрестердің қақтығыстарының болмауына кепілдік береді. Администратор "жалға алу ұзақтығы" (lease duration) параметрімен адрестерді тағайындау процесін басқарады, ол тағайындалған IP-мекенжайды DHCP серверінен жалға қайта сұрамас бұрын, қанша уақыт ішінде қолдана алатынын анықтайды.

DHCP протоколы жұмысының мысалы ретінде DHCP клиенті болып табылатын компьютер желіден алынып тасталған жағдай болуы мүмкін. Бұл ретте оған тағайындалған IP-мекенжай автоматты түрде босатылады. Компьютер басқа желіге қосылған кезде, оған автоматты түрде жаңа мекенжай тағайындалады. Пайдаланушы да, желілік администратор де осы процеске араласпайды. Бұл қасиет мобильді пайдаланушылар үшін өте маңызды.

Статикалық бағыттауыш – IP-дің ішкі функциясы, жұмыс істеу үшін қосымша қызметтерді талап етпейді. Статикалық бағыттауыш кестесі әрбір бағыттауышта қолдан құрылады және қолдап отырылады. Статикалық бағыттауыш кестесі желілер мен көмейлер интерфейстері немесе бағыттауыштар арасындағы байланыстарды анықтайды. Статикалық бағыттауыш кестесі келесі бағандардан тұрады:

• 
  Желі адресі. Оның жергілікті адресі (0.0.0.0) мен кең тарататын адресін (255.255.255.255) қосқанда, әрбір белгілі желінің адресі.
  
• 
  Желі маскасы. Әрбір желі үшін қолданылатын бағыныңқы желінің маскасы.
  
• 
  Көмей адресі. Әрбір желі үшін енуші нүктенің IP –адресі (бағыттауыш интерфейсі).
  
• 
  Интерфейс. Желілік интерфейске тағайындалған IP.
  
• 
  Метрика. Желіге жету үшін қайталап орындалған трансляциялар саны.
  
• 
  Статикалық бағыттауыш өз кестесінде көрсетілген желілермен ғана әрекеттесе алады.
  

Динамикалық түрде тағайындалатын желіде қазіргі уақытта белгілі бір түйінге ие мекенжайға сенімді болуға болмайды. IP-адрестердің мұндай тұрақсыздығы кейбір мәселелерді тудырады.

Біріншіден, символдық домендік атауды IP-адресіне түрлендіру кезінде қиындықтар туындайды. Шынында да, әрбір екі сағат сайын өзгеретін жағдайда IP-адрестер символдық атауларының сәйкестік кестесін қолдайтын DNS жүйесінің қызметінде қиындықтар туындайды. Бұл жағдайды ескере отырып, пайдаланушылар символдық атау бойынша жиі жүгінетін серверлер үшін статикалық IP-адрестерді тағайындайды, динамикалық тек клиенттік компьютерлерге ғана қалдыра алады. Бірақ кейбір желілерде серверлер саны соншалықты үлкен, олардың қолмен конфигурациясы тым ауыр болады. Бұл DHCP және DNS қызметтеріндегі ақпараттық адрестік базаның келісімі негізінде DNS (DNS динамикалық жүйесі деп аталатын) жетілдірілген нұсқасының әзірленуіне әкелді.

Екіншіден, қашықтан басқару және интерфейстің Автоматты мониторингін (мысалы, статистиканы жинау) жүзеге асыру қиын, егер оның идентификаторы ретінде динамикалық өзгертілетін IP мекенжайы әрекет етсе.

Соңында, желі қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін көптеген желілік құрылғылар белгілі бір өрістер алдын ала анықталған мәндерге ие пакеттерді блоктауы мүмкін.

22. Сымсыз және сымды маршрутизаторға қосылу процесін сипаттаңыз. Маршрутизаторға анықтама беріңіз.

Маршрутизатор дегеніміз – әрбір сегменттің адресін білетін, ең тиімді бағытты анықтайтын және кең таралған хабарламаларды сүзгіден өткізетін құрылғы. Ол OSI үлгісінің Желілік деңгейінде жұмыс істейді. Олар пакеттерді көптеген желі арқылы бағыттап отырады және адрестерін анықтайды.

Бағыттауыш кестесінде желілік адрестер сақталады. Желіде қолданылатын әрбір хаттама үшін өзінің бағыттауыш кестесі құрылады. Ол келесі ақпараттан тұрады:

- барлық белгілі желілік адрестер;

- басқа желілермен байланыс тәсілдері;

- бағыттауыштар арасындағы мүмкін жолдар;

- бұл жолдар бойынша беріліс құны.

Маршрутизаторлардың екі негізгі түрі бар:

- сымды. Барлық компьютерлік терминалдар кабельдерді қосу арқылы осы құрылғы арқылы коммутацияланады;

- сымсыз. Бір желіге қосылу және ақпаратты беру Wi-Fi арқылы жүреді, бұл роутерлердің бұл түрін мобильді және одан да функционалды етеді;

Сымсыз маршрутизатор. Маршрутизатор желі пен интернет арасында деректерді жібереді. Сымсыз маршрутизаторды пайдаланған кезде сіз сымды орнына радиобайланысты пайдалана отырып, компьютерді өз желісіне қосуға болады. Сымсыз желілердің бірнеше түрлері бар, соның ішінде 802.11 a, 802.11 b, 802.11 g, 802.11 n және 802.11 ac.

Сымсыз маршрутизатор-маршрутизатор функциясын орындайтын, сондай-ақ сымсыз кіру нүктесінің функцияларын қамтитын құрылғы. Ол Интернетке немесе жеке компьютерлік желіге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Байланысты өндіруші және моделін, ол жұмыс істей алады сымды жергілікті желі, сымсыз lan немесе аралас және сымды және сымсыз желілер.

Кейбір екі диапазонды сымсыз маршрутизаторлар бір уақытта 2,4 ГГц және 5 ГГц диапазондарында жұмыс істейді.

Көптеген екі диапазонды сымсыз маршрутизаторлар 300 Мбит/с (2,4 ГГц диапазоны үшін) және 450 Мбит / с (5 ГГц диапазоны үшін) асатын деректерді беру жылдамдығы бар.[2]

Кейбір сымсыз маршрутизаторлар деректерді берудің еселік жылдамдығына мүмкіндік беретін бірнеше ағындарды қамтамасыз етеді (яғни үш ағынды сымсыз маршрутизатор 5 ГГц диапазондарында 1,3 Гбит/с дейін жіберуге мүмкіндік береді).

Wi-Fi клондау түймесі Wi-Fi конфигурациясын жеңілдетеді және бірегей Үй желісін жасайды, ол автоматты түрде SSID және маршрутизаторыңыздың паролін көшіре алады.

Кейбір сымсыз маршрутизаторлар бар бір немесе екі порт USB. Бір USB порты бар сымсыз маршрутизаторлар үшін, ол принтерге немесе үстел / ұялы сыртқы қатты дискіге арналған. Екі USB порты бар сымсыз маршрутизаторлар үшін біреуі принтерге арналған, ал екіншісі-үстел немесе мобильді сыртқы қатты дискіге арналған.

Кейбір сымсыз маршрутизаторлардың Ethernet желісіне кабельдік модем арқылы қосудан басқа мобильді кең жолақты модемді қосуға арналған USB порты бар. Мобильді кең жолақты USB адаптері сымсыз желі арқылы Интернетке мобильді кең жолақты қосылуды бірлесіп пайдалану үшін маршрутизаторға қосылуы мүмкін.

Сымды маршрутизатор екі және одан да көп құрылғыларды бірыңғай желіге біріктіре отырып қосуға мүмкіндік береді. Қосылу принципі өте қарапайым – әрбір стационарлық компьютерден немесе ноутбуктан роутер ұясына салынған арнайы кабель тартылады. Негізгі терминалдар мен перифериялық құрылғылардың сенімді қосылуын қамтамасыз ететін осы құрылғылардың көптеген үлгілері бар.

Қосылымның осы түрін пайдалану артықшылықтары:

- сигнал берудің тұрақты сапасы;

- жоғары жылдамдықты қосу;

- принтерлерді, факстерді, сканерлерді және басқа құрылғыларды қосымша қосу мүмкіндігі;

- маршрутизатордың төмен құны;

- ұзақ пайдалану мерзімі.

Мұндай қосылу үшін үй немесе кеңсе желісі қолайлы нұсқа болады, онда негізінен стационарлық құрылғылар пайдаланылады. Барлық артықшылықтарға қарамастан, сымды байланыс кейбір кемшіліктер мен ерекшеліктерге ие. Біріншіден, кәбілді сатып алуға және оны төсеуге арналған шығыстар ұлғаюда. Екіншіден, бұл байланыс белгілі бір жерге нақты байланысы жоқ ұялы құрылғылармен жұмыс істеуге жарамсыз – планшеттер, смартфондар. Қосқыш сымдары және қосымша аксессуарлары (ұстағыштар, кабель-арналар) бар роутердің қорытынды құны өте жоғары болуы мүмкін.

23. Заттар интернеті. Жан-Жақты Интернет.

Біздің қоғамда аталмыш ұғымды білмек түгілі ол туралы мүлдем естімегендер де жетерлік. Дегенмен, «Заттар интернеті» ұғымын жаңалықтарда сан мәрте кездестіретін белсенді интернет-пайдаланушылар бар, кейде тіпті солардың өзі жаңа терминнің түпкі мәнін білмей жатады.  Біреулер Заттар интернеті адамның қатысуынсыз жүзеге асады десе, басқалары керісінше пікір білдіреді.

Ақпараттық технологияларды зерттеумен айналысатын Gartner компаниясының мәліметі бойынша, 2020 жылға қарай интернетке қосылған құрылғылар саны 26 миллиардтан аспақ (кейбіреулер құрылғылар санын одан жоғары – 100 миллиардтан көп деп бағалайды). Яғни, Заттар интернеті дегеніміз – өзара байланысқан «заттардың» (соның қатарында адамдар да бар) алпауыт желісі. Бұл өзара байланыс адам және адам, адам және заттар, заттар және заттар арасында болады.

Internet дәстүрлі желілерден айырмашылығы оның ресми иесі жоқ. Бұл түрлі желілердің ерікті қауымдастығы. Желіде жаңа пайдаланушыларды тіркеуді үйлестіретін ұйымдар ғана бар. Желіні ұйымдастырудың техникалық жағын Федералдық желілік кеңес (FNC) бақылайды, ол 1995 жылдың 24 қазанында "Интернет" терминімен нені білдіреді":

жаһандық бірегей адрестердің кеңістігімен логикалық байланысқан (желіге қосылатын әрбір компьютер өзінің бірегей мекен-жайы бар);

коммуникацияны қолдауға қабілетті (ақпарат алмасу);

жоғары деңгейлі сервистердің (қызметтердің) жұмысын қамтамасыз етеді, мысалы, WWW, электрондық пошта, телеконференциялар, желіде сөйлесулер және басқалар.

Internet-бұл бір жақты желі, яғни желідегі барлық компьютерлер тең құқылы, және кез келген компьютерді кез келген басқа компьютерге қосуға болады. Т.б., желіге қосылған кез келген компьютер өз қызметтерін кез келген басқа адамға ұсына алады.
Internet-бұл тек байланыс арналары ғана емес. Бұл дүниежүзілік байланыс тораптарында қажетті ақпаратты қамтитын және әртүрлі ақпараттық және коммуникациялық қызметтерді ұсынатын компьютерлер орнатылған. Бұл компьютерлер серверлер (хост) деп аталады.
Серверлерде ақпараттық ресурстар бар. Ресурстарға кез келген деректер қоры, мысалы, заңнамалық, ғылыми-техникалық, коммерциялық, жарнамалық, газет пен журналдардан алынған ақпарат, файлдар, бағдарламалар, Web-беттер және т. б. жатады.
Компьютер сервер клиенттермен (пайдаланушылармен, абоненттермен) аталатын ақпаратты сұрайтын басқа компьютерлерге қызмет көрсетеді. Осылайша, Internet-те жұмыс істеу ақпарат таратқыштың, қабылдағыштың және олардың арасындағы байланыс арнасының болуын болжайды. Біз Internet-ке кіргенде, біздің компьютеріміз клиент ретінде әрекет етеді,ол бізге таңдалған серверде қажетті ақпаратты сұратады.

24. Толық Қамтитын Интернет Бағандары. Деректерді жіберу

Жүздеген миллионнан бірнеше триллионға дейінгі шыңдары бар үлкен бағандарды және қабырғалардың санын, шыңдардың санынан бірнеше рет асатын үлкен бағандарды талдау өте күрделі ғылыми-техникалық міндет болып табылады, оны шешу үшін ерекше технологиялар талап етіледі. Графикалық есептер өңделетін деректердің, әдетте, тұрақты емес құрылымы бар және олардың үстінен есептеу тәртібі мәліметтердің өзінен-баған топологиясымен анықталады,ал деректерге қол жеткізу операциялары есептеулерден басым болады. Сонымен қатар, нақты әлемнің көптеген бағандары — әлеуметтік желілер, Интернет, веб-бағандар, биоинформатика құрылымдары және т.б. — шыңдар дәрежелерін бөлудің далалық заңына бағынады, бұл үлкен асимметрияға алып келеді. Мысалы, wikipedia-дан алынған деректер негізінде салынған dbpedia семантикалық деректер базасында бес көршісі бар шыңдар саны 90% - ды құрайды, ал 100 мыңнан асатын көршілері бар бірнеше шыңдар бар. Мұндай бөлу есептеу жүйесінің тораптарына теңгерілмеген жүктемеге алып келуі мүмкін, бұл ретте есепті орындаудың қорытынды уақыты неғұрлым жүктелген тораптардың жұмыс уақытымен анықталатын болады.

Графикалық қосымшалар үшін есептеуіш тораптардың жадына жүгінулердің кеңістіктік-уақытша төмен орналасуы, "барлығы барлығына" жақын коммуникациялық желі бойынша қысқа хабарламалардың қарқынды ағыны және есептеулердің тепе-теңсіздігі тән. Графтарды параллель өңдеудің осы және басқа да проблемаларын шешуге бүгінгі таңда үлкен графтарды параллель өңдеудің түрлі бағдарламалық модельдерін пайдаланатын зерттеушілердің негізгі күш-жігері бағытталған, мысалы, бір шыңнан барлық қол жетімді шыңдарға дейінгі ең қысқа жолдарды іздеу міндеті (single Source Shortest Paths, SSSP міндеті). SSSP көптеген нақты қосымшаларда қолданылады — мысалы, Интернетте, автоматтандырылған жобалау жүйелерінде, робототехникада, логистикада, әлеуметтік желілерді талдау кезінде, көлік желілерінде маршруттарды құру кезінде және т. б.

Графтарды параллельді өңдеудің бес негізгі жолын атап өтуге болады: Параллель ДББЖ, MapReduce, BSP моделі, Data-Flow модельдері және жаһандық мекенжай кеңістігімен (MT/PGAS) жалпы жады бар көп ағынды есептеу модельдері. Гибридті тәсілдер де мүмкін. Айта кету керек, қарамастан қарқынды дамуы сияқты технологияларды поколоночное сақтау, өңдеу, жад және т. б. талдау үшін үлкен графтар параллель ДҚБЖ пайдаланылады өте сирек олардың төмен тиімділігі және әлсіз ауқымының.

MapReduce

MapReduce моделінің, атап айтқанда Hadoop іске асырылуының пайда болуы үлкен деректерді талдау технологияларын пайдалана отырып, үлкен бағандарды өңдеуге мүмкіндік берді. MapReduce парадигмасы аясында қолданбалы бағдарламашы тапсырманы екі кезең түрінде ұсынады: Map (еншілес тораптар бойынша есептерді бөлу) және Reduce (есепті шешу нәтижесін құрастыру және есептеу) — содан кейін оларды функциялар түрінде іске асырады. Қалған әрекеттер үшін (хабарларды жіберу, хабарларды бірдей кілтпен біріктіру, таратылған файлдық жүйеден деректерді оқу және жазу) MapReduce бағдарламалық жүзеге асыруға жауап береді. Саны процестер орындайтын Map және Reduce қойылады пайдаланушы бағдарламасын іске қосу кезіндегі, оның үстіне олардың қатынасы болуы мүмкін произвольным, іс жүзінде ұсынады 2:1.

Үлкен бағандарды өңдеу үшін MapReduce моделін пайдалану бағдарламалық модельдің қарапайымдылығына және оған абстракцияның табиғи көрінуіне байланысты жеткілікті ыңғайлы Граф: бу түрінде ұсынылады , мұнда VertexID — жоғарғы бағанның идентификаторы, Value — жоғарғы деректерінен тұратын объект (тамыр шыңынан ағымдағы қашықтық, көршілердің идентификаторларының тізімі, Шығыс доғаларының салмағы және т.б.). Екінші жағынан, графтарды өңдеу үшін MapReduce қолдану тек жоғары өнімділік қажет емес жағдайларда ғана орынды. Дегенмен, MapReduce маңызды артықшылығы алгоритмді орындау итерациялары арасындағы баған күйін сақтау есебінен жүйенің бас тарту тұрақтылығын айқын қамтамасыз ету болып табылады.

Деректерді беру (кейде — телекод байланысы), алдын ала белгіленген ережелер негізінде ұсынылған ақпаратты формальды түрде — белгілермен немесе үздіксіз функциялармен беру мақсаты бар және техникалық құралдармен (мысалы, есептеу машиналарымен) өңдеуге арналған немесе олар өңделген түрде беру мақсаты бар электр байланысы саласы; осы ақпаратты беру процесінің өзі. Мұндай ақпаратты Деректер деп атайды. P. д. телеграфтық, телефондық және басқа байланыс түрлерінен басты айырмашылығы-ақпаратты (деректерді) алушы немесе жөнелтуші адам емес, машина (т. б. кезінде) болып табылады.

Клиент және сервер Интернет желісінде немесе кез келген басқа да компьютерлік желіде бір-бірімен өзара әрекеттеседі, мысалы, IP хаттама, HTTP хаттама, FTP және басқалар. Хаттамалар шын мәнінде өте көп және әр хаттамасы көрсетуге мүмкіндік береді сол немесе өзге де қызметті. Мысалы, HTTP протоколының көмегімен браузер арнайы HTTP хабарын жібереді, онда қандай ақпарат көрсетілген және ол серверден қандай түрде алғысы келеді, сервер осындай хабарды алып, браузерге жауап ретінде қажетті ақпарат бар, әдетте HTML құжат.

Клиенттер жіберетін хабарлар HTTP сұраулар атын алды. Сұраулар серверге хабарламаны өңдеу туралы айтады арнайы әдістері бар. Ал серверді HTTP атауын жіберген хабарламалар пайдалы ақпараттан басқа, браузерге сервердің сұрауын қалай түсінгенін білуге мүмкіндік беретін арнайы күй кодтары бар.

Қазір біз OSI моделінің жетінші деңгейінде клиент пен сервердің өзара әрекеттесуін схемалық сипаттадық, бірақ іс жүзінде бұл өзара іс-қимыл барлық жеті деңгейде орын алады. Клиент сұрау жіберген кезде, хабар оралады, хабар жеті орауға бұрылатынын (олар әлдеқайда көп немесе аз болуы мүмкін болса да), ал Хабар сервер алған кезде, ол осы орауларды тарылта бастайды.

Сондай-ақ, клиент-сервер өзара іс-қимылының негізінде мұндай өзара іс-қимыл клиент бастағандығы принципі жатыр, сервер тек клиентке жауап береді және ол қызметті клиентке бере алатыны және мүмкін болса, қандай жағдайларда беретіні туралы хабарлайды. Клиенттік бағдарламалық қамтамасыз ету және серверлік бағдарламалық қамтамасыз ету әдетте әртүрлі машиналарда орнатылған, бірақ олар бір компьютерде жұмыс істей алады.

Осы өзара іс-қимыл тұжырымдамасы бірінші кезекте ақпарат алмасу процесіне қатысушылар арасындағы жүктемені бөлу үшін, сондай-ақ өнім беруші мен Тапсырыс берушінің бағдарламалық кодын бөлу үшін әзірленді. Веб-бетке сұрау жіберу және оны қарау үшін пайдаланушы веб-клиенттің бағдарламалық жасақтамасы іске қосылған құрылғыға жүгінеді. "Клиент" терминімен серверде сақталатын ақпаратқа қол жеткізу үшін қолданылатын қолданбалы бағдарламаға берілген атау түсіндіріледі. Клиенттік қосымшаның типтік мысалы-веб шолушы.

Клиент-серверлік жүйелердің басты ерекшелігі клиенттің сұранымды серверге жіберуі болып табылады, ол сұранымға жауап бере отырып, белгілі бір функцияны орындайды, мысалы, клиентке сұрау салынған ақпаратты беру. Клиент-серверлік жүйенің типтік үлгісі веб-шолушы және веб-сервер кешені болып табылады.

Клиент пен сервер — бұл бағдарламалық қамтамасыз ету болып табылады. Әдетте бұл бағдарламалар әртүрлі есептеу машиналарында орналасқан және желілік хаттамалар арқылы есептеу желісі арқылы өзара әрекеттеседі, бірақ олар бір машинада да орналасуы мүмкін. Бағдарлама-серверлер клиенттік бағдарламалардан сұраныстарды күтеді және оларға деректер түрінде (мысалы, HTTP, FTP, BitTorrent арқылы файлдарды жүктеу, ағындық мультимедиа немесе деректер базасымен жұмыс істеу) немесе сервистік функциялар түрінде (мысалы, электрондық поштамен жұмыс істеу, хабарламалармен жылдам алмасу жүйесі арқылы қарым-қатынас жасау немесе бүкіл әлемдік желіде web-беттерді көру) өз ресурстарын ұсынады. Бір бағдарлама-сервер көптеген бағдарламалардан-клиенттерден сұрауларды орындай алатындықтан, оны арнайы бөлінген есептеу машинасына орналастырады, әдетте, басқа бағдарламалармен-серверлермен бірлесе отырып, бұл машинаның өнімділігі жоғары болуы тиіс. Мұндай машинаның желідегі ерекше рөліне, оның жабдығы мен бағдарламалық қамтамасыз ету ерекшелігіне байланысты оны сервер, ал клиенттік бағдарламаларды орындайтын машиналарды тиісінше клиенттер деп атайды.

Деректерді жіберу (кейде — телекод байланысы), алдын ала белгіленген ережелер негізінде ұсынылған ақпаратты формальды түрде — белгілермен немесе үздіксіз функциялармен беру мақсаты бар және техникалық құралдармен (мысалы, есептеу машиналарымен) өңдеуге арналған немесе олар өңделген түрде беру мақсаты бар электр байланысы саласы; осы ақпаратты беру процесінің өзі. Мұндай ақпаратты Деректер деп атайды. P. д. телеграфтық, телефондық және басқа байланыс түрлерінен басты айырмашылығы-ақпаратты (деректерді) алушы немесе жөнелтуші адам емес, машина (т. б. кезінде) болып табылады.

31. Құпиялылық, тұтастық және қолжетімділік секілді ақпараттық қауіпсіздіктің негізгі компоненттерін сипаттаңыз

Ақпараттық қауіпсіздік

Ақпараттық қауіпсіздікті сақтау қазіргі таңда өте маңызды тақырыптардың бірі. Ақпарат әр түрлі болады. Белгілі бір адамға ғана қол жетімді немесе кез келген адам қол жеткізе алатын. Оған мысал ретінде интернет желісіндегі ақпараттарды жатқызуымызға болады, себебі оған интернеті бар кез келген адам өол жеткізе алады. Осымен қоса құпия ақпараттар көзіде болады. Олар мемлекттік маңызы бар құжаттар немесе жеке адамдардың өздері туралы мәліметтері болуы мүмкін.оларға тек сол адам ғана қол жеткізе алады, ал басқаларға қол жетімсіз. Егерде ол ақпаратқа бөгде адамдар қол жеткізетін болса онда ақпараттық қауіпсіздіктің бұзылғаны болады.

Ақпаратты өңдеудің автоматтандырылған жүйесі (АЖ) ретінде келесі объектер жиынтығын түсіну керек:

1. 
   есептеуіш техника құралдарын;
   
2. 
   программалық жасауды;
   
3. 
   байланыс арналарын;
   
4. 
   түрлі тасушылардағы ақпараттарды;
   
5. 
   қызметшілер мен жүйені пайдаланушыларды.
   

1. 
   жүйенің сыртқы және ішкі қауіп-қатерлердің тұрақсыздандыру әсеріне қарсы тұра алу қабілеті бар кезіндегісі;
   
2. 
   жүйенің жұмыс істеуі және жүйенің бар болуы сыртқы ортаға және оның өзінің элементтеріне қауіп келтірмеуі кезіндегісі қарастырылады.
   

• 
  конфиденциалдылық (құпияланғандық), яғни ақпаратқа тек заңды пайдаланушылар қатынай алатындығы;
  
• 
  тұтастық, біріншіден, тек заңды және сәйкесті өкілдігі бар пайдаланушылар ғана өзгерте алатын ақпараттың қорғалуын, ал екіншіден ақпараттың ішкі қайшылықсыздығын және (егер берілген қасиет қолданыла алатын болса) заттардың нақты жағдайын бейнелеуін қамтамасыз ететіндігі;
  
• 
  қатынау қолайлығы, қорғалатын ақпаратқа заңды пайдаланушыларға бөгетсіз қатынаудың кепілі болуы.
  

Қазірге кезде компьютерге зинын келтіретін бағдарламалар саны өте көп. Олар компьютерге рұқсатсыр кіріп сіздің компьютердің жұмыс жасауына кедергісін тигізіп жеке файлдардың жойылуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Олар әр түрлі мақсатта жұмыс жасайды. Мысалы бір программист бір вирусты әдейі ойлап тауып оны басқа компьютерлерге жіберіп сол компьютердегі ақпараттарға қол жеткізу деен сияқты түрлі мақсаттарда қолдануы мүмкін. Осы зиянкестерге байланысты тақырыптарды мынадац термин кездеседі ол Зиянды бағдарламалаық қамтамасыз ету.

Зиянды бағдарламалық камтамасыз ету (malware - malicious software сөздерінен қысқартылған: malicious - зиянды және software - бағдарламалық камтамасыз ету) – жеке компьютерге, серверге немесе компьютерлік желіге зиян келтіру үшін арнайы жасалған кез келген бағдарламалық қамтамасыз етуді белгілеу үшін пайдаланылатын жалпыға бірдей қабылданған термин. Зиянды бағдарламалар бағдарламалық қамтамасыз етудің күрделі санатын білдіреді. Олар Сізден рұқсат сұрамай орнатылады және компьютердің жұмысына әсер етеді.

Тарату тәсілі бойынша келесі зиянды бағдарламалық қамтамасыз етулер ерекшеленеді: эксплоиттар, логикалық бомбалар, троян және тыңшы бағдарламалар, компьютерлік вирустар мен желілік зиянкестер. Зиянды бағдарламалардың ең кең тараған түрлері трояндар, зиянкестер мен вирустар болып табылады. Троян – зиянкестер ақпаратты жинау, оны бұзу немесе түрлендіру, компьютердің жұмыс қабілетін бұзу немесе оның ресурстарын жағымсыз мақсаттарда пайдалану үшін пайдаланылатын зиянды бағдарлама. Компьютерлік вирус —көбею (репликациялану) қабілеті айрықша ерекшеленген компьютерлік бағдарламаның бір түрі. Оған қоса оның атынан зияндалған бағдарлама жіберілген пайдаланушының бақылауындағы мәліметтерді зақымдау немесе толық жою мүмкіндігі бар. Желілік зиянкес - компьютерлік бағдарламаның ұдайы өздігінен қалпына келтірілетін локалдық және жаһандық компьютерлік желілерде таралатын түрі. Компьютерлік вирустарға қарағанда зиянкес дербес бағдарлама болып табылады. Trackware – компьютерде жүргізілетін іс-қимылдарды бақылайтын және тіркейтін зиянды бағдарламаның жаңа вариациясы.

Зиянды бағдарламалар компьютерге көбіне Интернет арқылы немесе электрондық пошта бойынша енеді. Егер Сіз URL-адресте қателік жіберсеңіз немесе кездейсоқ белгісіз сілтемені бассаңыз, «агрессиялық» мазмұндағы немесе зиянды бағдарламалары бар қауіпті сайттарға түсуіңіз мүмкін. Пайдаланушылар файлдарды бір компьютерден тікелей екіншіге жібере алатын P2P (peer-to-peer) желілер компьютерді зиянды және жарнамалық БҚ зақымдауға елеулі қауіп төндіреді.

Жүйенің жұмыс қабілетінің төмендеуі, қалқып шығатын бос аралықтар немесе браузерде сұрау салуларды жағымсыз сайттарға жіберу зиянды бағдарламамен зақымдалудың белгілері болып табылады. Зиянды бағдарламалар жүйенің қалыпты қызмет етуіне әсер етеді, бұл жүйенің қызмет көрсетпей қалуына, деректердің алмастырылуына және өткізу қабілетінің төмендеуіне әкеп соғуы мүмкін. Бұдан басқа, компьютерді өшіру немесе қайта жүктеу мүмкін болмайды.

Сараптаушылардың айтуы бойынша, қарапайым пайдаланушылар дәл сондай сомада жұқтырғаны туралы ақпаратты жария етпей ақша төлеген.  Шифрлаушы вирус құралға өткен жағдайда деректер қорына рұқсатты толығымен бұғаттайды және оны ашу үшін құнын төлеуді талап етеді. Бір компьютерді бұғаттан шығару үшін алаяқтар 300 долларға дейін ақша талап етеді. Мұндай вирусты толығымен қорғалған құрал да «жұқтырып» алуы ықтимал. Мұнда да сол баяғы адами фактор орын алуда. 

Көбінесе вирус электрондық поштаға енгізілген файл арқылы немесе фишингтік сайтқа арналған сілтеме арқылы құрылғыға түседі. Бұған қоса, электрондық поштаның мекенжайы ресми немесе мемлекеттік мекемелерді, ал сайт – сілтемедегі бір немесе бірнеше символды ауыстыра отырып, банктер мен онлайн-дүкендердің интерфейстерін көрсете алады. Сондықтан URL-мекенжайының жазылуына міндетті түрде назар аударыңыз. Сонымен бірге, зиянды домендерде символдардың күрделі комбинациялары немесе орфографиялық қателер жиі бол. Мемлекеттердің қызмет етуі үшін, сондай-ақ азаматтарға мемлекеттік көрсетілетін қызметтер ұсыну үшін киберкеңістіктің күннен-күнге маңызы артып келеді. Кибершабуылдар экономикалық зиян шектіреді, онлайнқызметтерге қоғамдық сенімді кетіреді және азаматтарға, олардың меншіктері мен құпиялығына залал келтіреді. Кибершабуылдар оңай құпиясөздер, жеке деректерді жариялау сынды адами немқұрайлылық пен абайсыздықтардан туындайды

34. Әртүрлі салаларда М2М өзара әрекеттесу мысалдарын келтіріңіз

IoE қосылымдарының/өзара әрекеттерінің 3 түрі: М2М, М2Р, Р2Р.

Кең көлемді Интернеттің шешімін моделдеу кезінде ең алдымен "машина-машина" (М2М), "машина-адам" (М2р) және "адам-адам" (Р2Р) типтері бойынша өзара әрекеттесудің ықтимал жағдайларын түсіну керек.

Машинааралык қатынас (М2М) - ең бірінші жүзеге асқан интернет заты болып табылады. OneM2M деп аталатын стандарттар шығаратын ең ірі ұлтаралық серіктес ұйымдарының М2М-ге анықтамасы осындай: М2М - бұл адамның аз катысуы немесе катысынсыз құрылғылардың, бағдарламалар мен қызмет көрсетулердің үйлесімі.

M2M түптұлғасы ретінде базалық жүйе телеметриясы және салалық басқару жүйесі секілді озық деректер беру технологиясын алуға болады.

1980 жылы Televerket (бұрынғы Telia Sonera) швед компаниясы, ал кейінірек Ericsson серіктесе ойлап шығарған Mobitex (пакеттік коммутациямен қысқа хаттарды аз жылдамдықты сымсыз желімен беру) ұсынылған телеметрия қызметі нарық сұранысында дамып келе жатқан тікелей М2М-ге бағытталған алғашқы технологиялардың бірі болып табылды. Жылдар өте M2M технологиясы қашықтан басқару және мониторинг бағытында қарқын ала бастады.

Соңғы кездері М2М технологиясы арқасында қозғалмалы және\немесе қозғалмайтын, сымды және\немесе сымсыз байланыс (мысалы, дербес сымсыз желі) желісі және ұялы қызметі мен спутник байланыс (сонымен қатар, мекенжайды анықтаудың ғаламық спутник жүйесі) құрылу архитектурасын біріктіруге мүмкіндік беретін платформа пайда болды. Өз сипатына сай М2М «заттың затқа» қарым қатынасын байланыстырады және «компания–компания» байланыс нарығына бағытталған. Бұл интернет заттарды жүзеге асыру үшін маңызды қозғаушы күш болып табылады.

Вино жасау мекемелерінде М2М моделіне кейбір қосымша өзара іс-қимыл қатысуы мүмкін.

* Ашыту күбінің температура датчиктері контроллерге температураны белгіленген шарап бөліміне сәйкес реттеу қажеттігі туралы хабарлайды.

* Құю желісінің датчиктері бөтелке дұрыс толтырылмағанын анықтап, бұл туралы сигналды контроллерге жібереді. Содан кейін контроллер басты конвейерден бөтелкені алып тастау үшін Орындаушы механизмге сигнал жібереді.

В модели винодельни могут участвовать некоторые дополнительные взаимодействия М2М.

• 
  Датчики температуры бродильного чана сообщают контроллеру о необходимости отрегулировать температуру в чане, в соответствие с установленной виноделом.
  
• 
  Датчики линии разлива обнаруживают неправильное заполнение бутылки и отправляют сигнал об этом контроллеру. Затем контроллер пересылает сигнал исполнительному механизму, чтобы тот снял бутылку с главного конвейера.
  

М2р моделінің қарапайым өзара әрекеттесуіне өнімді жинау кезінде пайдаланылатын жабдықтар қатысады. Центрифугалар шырын және қабығын және қажетсіз қоспаларды шығарады. Центрифугалар мөлшері өте аз және бір рет тым үлкен көлемді өңдеуге қабілетсіз болғандықтан, жүзім тиелген жүк көліктерінің егістігінен келу жиілігі маңызды фактор болып табылады. Егер жүзім жүк машинасында тым ұзақ болса, ол бұзыла бастайды. Центрифуга бір партияны өңдегенде, ол жүк көлігінің жүргізушісіне өзінің келесіні қабылдауға дайын екендігі туралы белгі жібереді. M2P түрі бойынша осындай өзара іс-қимыл жүк көліктерінің үздіксіз қозғалысын қолдауға және жүзімді Центрифугаға уақтылы жеткізуге мүмкіндік береді.

Шарап жасау процесін шарап жасау моделіне жетілдіруге мүмкіндік беретін М2Р өзара іс-қимылдарының басқа да мысалдары бар.

* Контроллерлер серверлермен өзара іс-қимыл жасайды, өз кезегінде талдау құралдарын қолданады, содан кейін шарап жасаушы іс-қимылға нұсқау алады, мысалы, жүзім ұранын кесу немесе өнім жинау.

* Азот деңгейінің, топырақтың температурасы мен ылғалдылығының датчиктері жүзімдіктің басшысына жерге қоректік заттардың жетіспейтіні туралы хабарлайды, сондықтан оны тыңайтатын уақыт. 1 суретте топырақ датчигі көрсетілген.

Орысшасы: В простом взаимодействии М2Р модели винодельни участвует оборудование, используемое во время сбора урожая. Центрифуги выжимают сок и кожуру, отбрасывая ненужные примеси. Поскольку центрифуги довольно малы в размерах и не способны обработать слишком большой объем за один раз, важнейшим фактором является частота прибытия с полей грузовиков, нагруженных виноградом. Если виноград находится в грузовике слишком долго, он начинает портиться. Когда центрифуга обработала одну партию, она посылает водителю грузовика сигнал о своей готовности принять следующую. Подобное взаимодействие по типу M2P позволяет поддерживать непрерывное движение грузовиков и своевременно доставлять виноград в центрифугу.

Есть и другие примеры взаимодействий М2Р, которые позволяют усовершенствовать процесс виноделия на модели винодельни.

• 
  Контроллеры взаимодействуют с серверами, те, в свою очередь, применяют аналитические инструменты, после чего винодел получает указание к действию, например подрезать виноградную лозу или собрать урожай.
  
• 
  Датчики уровней азота, температуры и влажности почвы сообщают руководителю виноградника о том, что земле не хватает питательных веществ, поэтому ее пора удобрить. На рисунке 1 представлен датчик почвы.
  

Вино жасау мекемелерінде P2P өзара әрекеттесу моделінің мынадай жағдайлары болуы мүмкін.

* Жүзім шарабын жасайтын адам және жүзімдіктің басшысы-жүзімдіктің басшысы жүзім шарабын кесу немесе егін жинау үшін оңтайлы уақыт бойынша шарап жасайтын адаммен кеңеседі.

* Дала жұмысшылары мен Шарап жасаушылар — Шарап жасаушылар жүзімді қашан кесу керектігін және өнімді қашан жинау керектігін егіс жұмысшыларын көрсетеді.

* Жүзім шарабын жасайтын адам және қайта өңдеу зауытының басшысы-қайта өңдеу зауытының басшысы қысым мен ашытуға жауап беретін жүйелерді қадағалайды.

* Әлеуметтік желілердің көмегімен кең аудиториямен шарап жасау — шарап жасау кең аудиториямен байланыса алады.

* Азот деңгейінің, топырақтың температурасы мен ылғалдылығының датчиктері жүзімдіктің басшысына жерге қоректік заттардың жетіспейтіні туралы хабарлайды, сондықтан оны тыңайтатын уақыт. 1 суретте топырақ датчигі көрсетілген.

Орысшасы: В модели винодельни могут происходить следующие случаи взаимодействия P2P.

• 
  Руководитель виноградника с виноделом — руководитель виноградника совещается с виноделом по поводу оптимального времени для подрезания виноградной лозы или сбора урожая.
  
• 
  Винодел с полевыми рабочими — винодел указывает полевым рабочим, когда лучше подрезать виноград, а когда следует собирать урожай.
  
• 
  Руководитель перерабатывающего завода с виноделом — руководитель перерабатывающего завода следит за системами, отвечающими за давление и брожение.
  
• 
  Винодел с широкой аудиторией с помощью социальных сетей — винодел может связаться с широкой аудиторией, чтобы сообщить им о производимых видах вина и их особенностях.
  
• 
  Винодел с другими виноделами или руководителями других виноградников — винодел взаимодействует с другими виноделами в своем регионе, чтобы соответствовать спросу и узнать о новых сортах винограда.
  

Ақпаратты қорғаудың кешенді бағдарламалары пайдаланушының құпия ақпаратын санкцияланбаған қол жеткізу (пайдалану, жария ету, бұзу, өзгерту, тіркеу) немесе жоюдың алдын алуға қызмет етеді. Мұндай бағдарламалардың басты мақсаты - құпиялылықты, деректердің тұтастығы мен қол жетімділігін теңдестірілген қорғау, компьютердің жұмысына нұқсан келтірместен қауіпсіздік саясатын тиімді жүзеге асыруға баса назар аудару. 

Вирус — Басқа программалар мен файлдарға өз көшірмесін автоматты түрде кірістіре отырып, файлдарды «бүлдіретін» компьютерлік шағын бағдарлама (1—2 Кб) немесе макрос. Зақымданған мәліметтерді жедел жадқа жүктеуде онда орналасқан басқа файлдарға өтіп, оларға да зақым келтіре алады. Вирустардың мәлімет түтастығын жоятын көптеген қауіпті қосымша әсерлері бар, олар — қатқыл дискінің қүрылымдық бөлімдерін (бөлімдердің түпкі кестесін бұзу арқылы) бүлдіреді, қатқыл дискіні қайта пішімдеп жібереді, файлдарды өшіріп тастайды немесе құрамын өзгертіп жібереді және т.б.;

Компьютерлік вирус — арнайы жазылған шағын көлемді (кішігірім) программа. Ол өздігінен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да, оларды "бүлдіруге" кіріседі, сондай-ақ компьютерде тағы басқа келеңсіз әрекеттерді істеуі мүмкін. Ішінен осындай вирус табылған программа "ауру жұққан" немесе "бүлінген" деп аталады. Мұндай программаны іске қосқанда алдымен вирус жұмысқа кірісіп, оның негізгі функциясы орындалмайды немесе қате орындалады. Вирус іске қосылған программаларға да кері әсер етіп, оларға да "жұғады" және басқа да зиянды іс-әрекеттер жасай бастайды (мысалы, файлдарды немесе дискідегі файлдардың орналасу кестесін бүлдіреді, жедел жадтағы бос орынды жайлап алады және т. с. с.).

Өзінің жабысқанын жасыру мақсатында вирустың басқа программаларды бүлдіруі және оларға зиян ету әрекеттері көбінесе сырт көзге біліне бермейді. Оның кері әсері белгілі бір шарттарды орындағанда ғана іске асады. Вирус өзіне қажетті бүлдіру әрекеттерін орындаған соң, жұмысты басқаруды негізгі программаға береді, ал ол программа алғашында әдеттегідей жұмыс істей береді. Сөйтіп ол программа бұрынғы қалпынша жұмысын жалғастырып, сырт көзге "вирус жұққандығы" бастапқы кезде байқалмай қалады. Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадыда ВОВ-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады. Вирустың зиянды іс-әрекеттері алғашқы кезде жұмыс істеп отырған адамға байқалмайды, өйткені ол өте тез орындалып әсері онша білінбеуі мүмкін, сондықтан көбінесе адамдардың компъютерде әдеттегіден өзгеше жағдайлардың болып жатқанын сезуі өте қиынға соғады. Компьютерде "вирус жұққан" программалар саны көбеймей тұрғанда, онда вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен соң, компьютерде әдеттегіден тыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді, олар, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін: — кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс істемейді; - экранға әдеттегіден тыс бөтен мәліметтер, символдар, т. б. шығады; - компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды; — көптеген файлдардың бүлінгені байқалады және т. с. с. Компьютерге вирус жұққанын байқаған кезде кейбір файлдар мен каталогтар, дискідегі мәліметтер бұзылып үлгереді, оның үстіне пайдаланылған дискеттер арқылы немесе жергілікті байланыс желілері бойымен компьютердегі вирус басқа компьютерлерге таралып кеткені байқалмай да қалады. Вирустардың кейбір түрлерінің кері әсері тіпті одан да терең болады. Олар бастапқы кезде өзінің жұққанын ешбір әсерімен білдіртпей, көптеген программалар мен дискілерге үндемей таралып кетеді де, сонан соң бірден бел шешіп зиянкестік жасауға кіріседі, мысалға, компьютердегі қатгы дискіні өздігінен қайта форматтап шығады. Ал зиянкестік әсерін программаларға аз тигізіп, бірақ қатты дискідегі мәліметтердің ішіен "мүжіп", құртып жататын вирустарға не істеуге болады?! Осының бәрі вирустан дер кезінде қорғанбасақ, оның келешекгегі әсері керекті мәліметтерді жоғалтуға душар ететіні талас тудырмаса керек. Вирус программасының байқалмау себебі олардың көлемі кішігірім ғана болады да, өздері ассемблер тілінде жазылады. Кез келген жағдайда вирус программасы қай компьютерге арналып жазылса да, ол мәлімет алмасып жұмыс істейтін басқа компьютерлерге де тез тарап кетеді жөне өте көп зиянкестік әрекеттер жасауы мүмкін.

Компьютерлік вирустардың бірнеше онмыңдаған түрлері белгілі.Компьютерлік вирустарды жіктеуге болатын бірнеше қағидалар бар:

• 
  операциялық жүйелердің таралуы бойынша;
  
• 
  зақымдалған нысандар бойынша;
  
• 
  қолданылатын технологиялар бойынша;
  
• 
  жасау құралы бойынша;
  
• 
  зақымдалу амалдары бойынша.
  

• 
  Макровирустар,
  
• 
  Полиморфты,
  
• 
  Құрт секілді вирустар (червь),
  
• 
  Трояндық вирустар.
  

ТРОЯНДЫҚ ПРОГРАММАЛАР Троян немесе троян аты (Trojans) – кез-келген қолданбалы программаның ішіне жасырын салып жіберетін зиянкес программа, қолданбалыны орнатқанда ол да компьютерге жасырын орнығып алып, өзінің мынадай зымиян мақсаттарын іске асыра бастайды – компьютерге нақты зиян келтіру: құпия мәліметтерді ұрлау, бұзу немесе жою, компьютерді істен шығару немесе оны басқа зиянкестік мақсаттарда пайдалану. Міне, сондықтан да, трояндық программалар ең қауіпті зиянкес программаларға жатады, өйткені оларға небір құйтырқы да зымиян әрекеттер жасау мүмкіндіктері беріледі.

Интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.

Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп атайды.

Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе Интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.

Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.

Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.

Электронды почта немесе е-mail (electronic mail - электронды почта),адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды почтаның Интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды почтаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету жәнә әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді программалық қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды почтаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару) және EDI (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару.

Қазіргі уақытта кез келген информациялық технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.

• 
  1.Симметриялы криптожүйелер
  
• 
  2.Ашық кілтті криптожүйелер
  
• 
  3.Электронды қолтаңба жүйелері
  
• 
  4. Кілттермен басқару
  

• 
  орыс алфавитінің 32 әрпі мен бос орын ( пробел );
  
• 
  ASCII және КОU-8 стандартты кодына кіретін символдар;
  
• 
  Бинарлық алфавит;
  
• 
  Сегіз ретті немесе он алты ретті алфавит;
  

Бірінші қалқымалы жарнама 1990 жылдары Tripod.com хостинг пайда болды. Etan Tsukerman ол баннер туралы шағымдар жауап бөлек терезелерде жарнама іске код жазды дейді. Кейіннен, әзірлеуші бірнеше рет оның өнертабыс себеп болды қолайсыздық үшін кешірім сұрады.

Опера қалқымалы терезелерді блоктау құралдары енгізілген алғашқы ірі браузер болды. Mozilla браузер кейінірек Жүктер жинақталатын блок Popup-терезесін бастап, осы әзірлемелер жақсарды. 2000 жылдардың басында, Internet Explorer басқа барлық негізгі веб-браузерлер, пайдаланушылар толықтай дерлік қажетсіз қалқымалы жарнамаларды жоюға мүмкіндік береді. 2004 жылы, Microsoft шолғышта құлпын қосылған Windows XP SP2, шығарды.

Қалқымалы терезе (ағылш. Pop-up) - кез-келген операцияның нәтижесінде компьютер экранында ашылатын терезе.

Қалқымалы терезелер веб-қосымшаларда пайдаланушы интерфейсін жүзеге асыру үшін қолданылады.

Оларды жасау үшін JavaScript технологиясы дәстүрлі түрде қолданылады, бірақ оны жүзеге асырудың басқа да әдістері бар болуы мүмкін.

Қалаусыз қалқымалы терезелермен күрес

Интернет желісінде жарнаманы орналастыру үшін қалқымалы терезелерді жаппай қолдану, веб-браузерлерде қалқымалы терезелерді бұғаттау функциясының пайда болуына алып келді. Іс жүзінде әрбір қазіргі заманғы браузер ұалұымалы терезелерді қамтиды .

Бұғаттау

Opera қалқымалы терезелерді бұғаттау функциясы бар бірінші танымал браузер болды. Кейін Mozilla бастапқы әдісті жетілдірді, бет жүктелгенде ашылған қалқымалы терезелерді бұғаттады. 2000 жылдардың басында Internet Explorer-ден басқа барлық негізгі браузерлер пайдаланушыға жағымсыз қалқымалы терезелерді толығымен бұғаттауға мүмкіндік берді. Internet Explorer-де қалқымалы терезелерді бұғаттау функциясы 2004 жылы пайда болды.

Бұғаттауды айналып өту

Жарнама берушілер браузерлердің теңшелімдерінде техникалық шектеулерді айналып өту тәсілдерін іздейді. Мысалы, соңғы жылдары қалқымалы терезелерді іске асыру үшін JavaScript дәстүрлі технологиясына негізделген блоктау функциясын ұстап тұруға мүмкіндік беретін Adobe Flash технологиясы қолданыла бастады.
Сондай-ақ, бұғаттаушы тек пайдаланушы сұрамаған терезелерді бұғаттауға теңшелген кезде бұғаттауды айналып өту пайдаланылады. Танымал веб-шолғыштардың әдепкі бұғаттағыштары осылай теңшелген. Бұл жағдайда сайтта қандай да бір әрекет (мысалы, батырманы басқан кезде) бір уақытта пайдалы әсер және қалқымалы терезенің пайда болуы мүмкін. Firefox браузерінде мұндай терезелерді құлыптау Adblock Plus және Adblock Plus Pop-up Addon кеңейтімдері арқылы мүмкін.
Кейбір веб-сайттар баннерлік жарнама және қалқымалы терезе комбинациясын қолданады (ағылш. Hover ad), алдыңғы жоспарға жету үшін DHTML пайдаланады. JavaScript көмегімен жарнама веб-беттің зақымдалмайтын бөлігіне енгізілуі мүмкін,содан кейін автор қалаған жерде көрсетіледі. Мысалы, жарнама әдеттегі Flash анимация болуы мүмкін. Немесе жарнама веб-беттің бөлігі болуы мүмкін. Бұл жағдайда бұғаттау үшін басқа әдістер қажет. Мысалы, өзгертілген стиль кестелері немесе Adblock Plus сияқты сыртқы жарнама блоктары қолданылады. DHTML-жарнама процессорды, әсіресе ескі компьютерлерде айтарлықтай жүктеуі мүмкін.
Пайдалы қалқымалы терезелер

Кейбір жағдайларда қалқымалы терезелер веб-қосымшалардың функционалдығын қамтамасыз ету үшін қажет және тіпті міндетті болып табылады. Шолғышты осы қолданбаларда қалқымалы терезелерді көрсетуге тыйым салу үшін орнату оларды тұтынушылар пайдаланбауы мүмкін.

Бұлттық технология тұтынушылары өздерінің ақпараттық инфрақұрылына жұмсайтын шығындарын азайта отырып, есептегіш қажеттіліктерінің өзгеруіне иілімді есептеу (elastic computing) арқасында шапшаң жауап бере алады

Бұлттық технологияда жұмыс істеудің әдеттегі программалармен жұмыс істеуден басты айырмашылығы- тұтынушы өз компьютерінің ресурстарын емес, өзіне ғаламтор-қызметі ретінде берілген шалғайдағы мықты серверлердің ресурстарын пайдалануында. Сол арылы тұтынушы өз дереккөздерімен жұмыс істеуіне толық мүмкіндік алады, бірақ сол дереккөздер орналасқан амалдық жүйеге, программалар базасына, есептегіш серверлердің жұмысына еш кедергі келтіріп,оны өзгерте алмайды.