«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

8.3.3.6 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде құрлық суларының экологиялық проблемаларын жіктеп, шешу жолдарын ұсынады

• 
  Құрлық суларының пайда болу жолдарын түсіндіреді
  
• 
  Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу маңызын сипаттайды
  
• 
  Құрлық суларының экологиялық проблемаларын шешу жолдарын ұсынады
  

Жоғары деңгей дағдылары

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

3. _________________________________________________________________

(a) Өзен сулары _______________________________________________________________

(b) Көл сулары ________________________________________________________________

(с) Жер асты сулары ___________________________________________________________

(d) Мұздықтар ________________________________________________________________
3. Мәтінмен танысыңыз.Қазақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу себептерін анықтап, салдарын жазыңыз. Шешу жолдарын ұсыныңыз.
Қазақстандағы экологиялық проблемалар
Елімізде қазіргі кезеңде шешімі табылмай отырған мәселелердің бірі –экологиялық мәселелер. Соның бірі Арал теңізі алабымен байланысты. Ұзақ уақыт бойы шаруашылыққа Әмудария мен Сырдария өзендерін тиімсіз пайдалану нәтижесінде теңіз суы таязданып, құрғай бастады, айналасындағы жерлер өмір сүруге қолайсыз сор шөлге айналды. Арал теңізінің түбіндегі тұздар ауаға таралып, адамның тыныс жолы ауруларының пайда болуына әсер тигізді. Еліміздің батысында орналасқан мұнай кен орындары бүгінгі таңда Каспий теңізінің экологиялық жағдайын нашарлатып жіберді. Мұнай кен орындарын бұрғылау және мұнайды тасымалдау кезінде пайда болған апатты жағдайлардың салдарынан мыңдаған тоннa мұнай теңізге құйылып, суда өмір сүріп жүрген балықтардың азаюы және суда жүзіп жүрген құстардың санының азаюына әсерін тигізді. Сонымен қатар, Іле және Қаратал өзендерін шаруашылықта қолдануына байланысты Балқаш көліне де қатер төндіруде, алдағы уақытта батысы құрғап, шығысы сор жерлерге айналуы мүмкін.

Еліміздегі суға қатысты экологиялық мәселе	Экологиялық мәселенің пайда болу себебі	Экологиялық мәселенің салдары	Шешу жолдары

№

1

Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу маңызын сипаттайды.

2

3

8.3.4.3 Әр материкте орналасқан ұқсас табиғат зоналар мен биіктік белдеулерді салыстырады

8.3.4.5 Өсімдік әлемі мен жануарлар дүниесін қорғау қажеттілігін дәлелдейді, қорғау жолдарын ұсынады

• 
  Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттайды
  
• 
  Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды
  
• 
  Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдейді
  

1. 
   Мәтінмен танысып,тапсырманы орындаңыз.
   

1. 
   Табиғат зоналарын қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз. _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________
   
2. 
   Биіктік белдеуді қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз. ______________________
   

Табиғат зоналар ең негізгі сыртқы факторлар қалыптастырады. Олар көп жағдайда күн жылуының таралуына (яғни географиялық ендікке) тәуелді. Тағы бір фактор - аумақтың ылғалдылығының әртүрлілігі. Жылу мен ылғалдың арақатынасы нәтижесінде әр түрлі табиғи зоналар пайда болады. Мысалы: аумаққа күн жылуы көп түссе, оның біраз ылғалдылығы жеткіліксіз (К=0,3) болса, онда шөлді аймақтар пайда болады. Әрбір зона өзіне тән климатымен, топырағымен, өсімдік және жануарлар дүниесімен ерекшеленеді. Кейде бір зонаның ішінде басқа зоналарға ұқсас жеке үлескілер де кездеседі

Таумен жоғары көтерілген сайын белгілі биіктік (вертикаль) зоналар (белдеулер) бойынша климат жағдайларының қалыптасуы. Биіктік артқан сайын температура мен қысым азая бастайды. Белгілі бір биіктікке жеткенде ылғалдылық артады да, ең көп жауын-шашынды белдеу түзіледі, ал одан кейін ылғалдылық азая береді. Биіктік климат белдеулігімен тек климат жағдайларының ғана емес, онымен бірге су ағынының, топырақ пен өсімдік типтерінің, жануарлар дүниесінің өзгеруіне де әсерін тигізеді.

(b) Суретте Анд және Гималай тауларының биіктік белдеулері берілген.

(b) Тау етегіндегі табиғат зонасын атаңыз.____________________________________________

(c) Биіктік белдеулеріндегі ұқсастықтарды жазыңыз.____________________________________ ____________________________________________________________________

(d) Биіктік белдеулеріндегі айырмашылықтарды анықтаңыз.____________________________ ________________________________________________________________________

(a) Табиғаттағы өсімдіктердің маңызын сипаттаңыз._____________________________________

(b) Жануарлардың адам өміріндегі маңызын жазыңыз. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(c) Адам, жануар және өсімдік арасындағы байланысты анықтаңыз. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(d) Өсімдіктер мен жануарларды қорғау жолдарын ұсыныңыз. ___________________________________________________________________________________

1

Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды.

2

қиналады.

қиналады.