Шала және қауіп тобына жататын нәрестелер

1.

2. Шала туылған нәрестелер.   

Жаңа туған бала (туған сәттен бір-екі айға дейін). Бала көптеген жануарлардың төліне қарағанда дәрменсіз болып туылады. Оның шартсыз рефлекстік мінез-құлық  формаларының қоры, сыртқы ортаға бейімделулері біршама шағын молшерде болады. Олар  түрлі физиологиялық функциялардың  өтуін реттеуші: сору рефлексі,  қорғану және бағдарлау рефлексі, сондай-ақ бір  қатар арнайы қозғалыс рефлекстері, жармасу және  сүйену рефлекстері, аттап басу рефлекстері жатады.  Олардың бәрі  баланың сезім мүшелері сияқты туылатын сәтке қарай тиісті мөлшерде дамып жетілетін  жұлын және  ми  қабығы  асты жүйке  орталықтарымен  реттеліп  отырады.  Сыртқы әсерлердің  көпшілігіне нәресте қолдар мен аяқтарының  жлпы жіктелмеген қимылдарымен жауап  қайырыда.

Жаңа туған  баланың дамуының айрықша ерекшеліге  сол,  оның  соматикалық іс-әрекеттері  тезірек  қалыптасады,  соның  ішінде  әсіресе қору,  есту тәрізді анализаторлардың  іс-әрекеттері қарқынды қалыптасады. Көптеген жаңа туған  балаларды алғашқы он күн ішінде тамақтану қалпына байланысты  шартты рефлекс  пайда болады. Алғашқы екі айда барлық  анализаторлардан шартты рефлекстер жасалады.

Елі үш айға қарай балада үлкендерге көңіл аударудың ерекше түрлері  көріне бастайды. Біртіндеп баланың  ересек  адамның көрінуіне бастады жадырау комплексі деп аталатын, арнайы  эмоциялы – қимыл реакциясы қалыптасады. Жадырау комплексі қол мен аяқтың екпінді қимылдарынан көрінеді. Жадырау  комплексінің пайда болуы жаңа туған кезеңнің соңы, нәрестелік кезеңнің  басы  деп  есептелінеді.

Нәрестелік шақтың шелі – бір-екі айдан бір  жылға  дейін.  

Қарым-қатынас неңберінде сөздің алғы шарттары пайда болады. Екінші айда-ақ былдырлаудың  алғашқы белгілері байқалып,  кейінірек еліктеу жолымен одан ана тілінің фонемалары көріне бастайды. Бір  жастық  аяғына қарай нәресте кейбір  сөздерді түсіне  бастайды.  Дәл  осы  кезде бала алғашқы сөздерді дауыстап айта  бастайды. 

Бала  алдымен жетіледі,  содан  кейін  барып оны бәрбиелеп,  үйретеді деп  жорамалдау дұрыс емес.  Адамға  тән  барлық  мінез-құлықта барлық психикалық қасиеттер мен қабілеттерді бала өзін  ерте. Сәбилік   шақты жүруге,  заттармен  әс-әрекет жасауға,  көруге,  естуге,  тамуға,  есте сақтауға үйрету негізінде алады. 

Бір  жас  ішінде бала  қимыл-қозғалыстарының  дамуы және  психикалық процестері мен  қасиеттерінің қалыптасуы жағынан  үлкен жетістіктерге жетеді.  Ол басын  ұстауды,  отыруды,  еңбектеуді,  тік  тұруды және  бірінше жармасу қимылдары дами  бастайды.  Бала  өзін қызықтарған  жарқырауық   затқа ұмтылады,  оған  қолын  созады,  ұстауғы тырысады.

Нәрестелік  шақтың  соңына қарай балалар  үлкендердің көптеген  іс-әрекеттерін  қайталай  отырып,  үлкен еліктеушілік көрсетеді. 

Әдейі жасалған әрекеттер  мен  еліктеу ақылдың  күшті дамып  келе жатқандығын дәлелдейді.  Сонымен,  бала  өзінің  және  басқалардың  қимылдарына  еліктей отырып ойлауды әрекет үстінде  үйренеді. 

       Бала дүниеге келген соң анасынан бөлінеді. Ол мүлдем басқа жағдайларға: жарыққа,суыққа,ортаға,тамақтаныға,тыныс алуға тәуелді болады. Бала үшін жат, жаңа осы жағдайларға үйрену үшін туа біткен механизмдер- шартсыз рефлекстер жәрдем береді.

       Ең негізгі шартсыз рефлекс- тамақтану рефлекстерінің жүйесі. Ерін немесе тілге байланысты сору қимылдары пайда болып, қалған қимылдар тежеледі. Нәресте толығымен соруға ден қоятындықтан, бұл реакция»тамақтануға ден қою» деп аталған. Басқа шартсыз рефлекстер төмендегі 1 кестеде келтірілген.