Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
Биоиндикационные методы иследования Умкд
6,7 Дәрс
| Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы қышқылы молекулаларымен байланысқан. Екі жіп бір-бірімен сутектік байланыспен жалғанған, олар пуриндік және пиримидиндік негіздермен орналасқан. Комплементарлы жұп гуанин (пурин), ол цитозинмен байланысты (пиримидин) аденин және тимин. Үштікке біріккен жүйе генетикалық кодты құрайды: әрбір үштік белгілі бір амин қышқылын кодтайды. Үштіктің орналасуы және ақпаратпен қамтуы ақуыз бен ферменттердің функционалды синтезіне байланысты. Осындай функционалды байланысты геном деп атайды. Генетикалық ақпарат ұрпақтан-ұрпаққа екі жіптің бірігуімен және жасуша бөлінердің алдында ДНҚ-ның бірдей бөлінуімен беріледі (соматикалық жасушалалдың митозы немесе жыныс жасушалардың мейозы). Берілген фундаменталды генетикалық процесс жай жасушадан күрделі организмге дейін барлығына тән ортақ болып келеді. Эукариотты ағзаларда ДНҚ жіптері өзара ақуыздармен байланысқан және хромосомалар деп аталатын күрделі құрылымға біріккен. ДНҚ-дағы ақпараттың өзгеруі ДНҚ молекуласының өзгеруімен сипатталады, соның негізінде ұрпаққа берілетін ақпарат бұзылады, ата- анасына ұқсамайтын ұрпақтар пайда болады. Бұндай өзгерістерді мутация деп атайды, бірақ көптеген мутациялар адам денсаулығына қауіпті емес. Мутацияның бұл түрі эволюцияның қозғаушы күші болып табылады. Мутагенді химиялық заттар ДНҚ-мен әсерлесіп, оның құрылымына өзгерістер енгізеді. Бұл процестер бөлімдердің жоғалуына, көбеюіне, ДНҚ- ның орналасуына әсер етеді және генетикалық ақпараттың нақтылығына ықпал етеді. Бірнеше аптада нәтижеге қол жеткізетін қысқа уақытты әдістер ДНҚ бұзылуына, хромосома өзгерісіне, гендік мутацияға негізделген, оның ішінде in vitro тесттерін атап кетуге болады (яғни эксперименталды биологиялық жүйелерге жүргізілетін зерттеулер). Бұл тесттерде бактериядан бунақденеліге дейін, өсімдіктен сүтқоректіге дейін ағзалардың үлкен спектр қамтылған. Сондай-ақ, лабораториялық жануарлардың химиялық заттарға бірнеше сағат және бірнеше аптаға дейін зерттелетін қысқа уақытты тесттер де бар. Әдебиетте генотоксиндікті зерттейтін 100-ден аса тесттер сипатталады, олардың 20-сы мамандандырылған лабороторияларда қолданылады. Мутагенді химиялық заттарды анықтау үшін тест ағзалар ретінде бактериялар жиі қолданылады. Олардың эукариотты организмдерден ерекшелігі, ДНҚ-сы күрделі хромосомалық құрылымдардан құралған, бактериялар химиялық заттарға қол жетімді, клетка қабырғасын тесіп өтеді, ДНҚ-сы тек бір молекулалық сақинадан тұрады. Бактериялық тест ағзалар ретінде бір рет бақылау жүргізгенде аз уақыт аралығында көбейетін, көптеген миллиондаған клеткадан тұратын популяция алынуы мүмкін. Классикалық нұсқада гендерге мутация тудыратын бактерия штаммдары қолданылады. Сыналған затпен индукцияланған мутациялар, яғни кері |