Тұздың қалыптасқан түрлері Шөрек деп бір жылғы циклдің тұнбасын айтады. Ол құрамына сай галит, гидрогалит, миробалит, эпсолит тұнбаларына жіктеледі. Жыл ішінде жауын –шашынға байланысты шөрек түгелдей, болмаса жартылай да қайтадан ерітіндіге айналуы мүмкін. Қара тікен тұз (гранатка) көл түбіндегі құмдақ саз арасында қалып тасып өскен, сорайған ,,тікен,, аты осыдан. Тіс пішіндес кристалдардан тұрады. ,,Қара,, аталуы лай қсындыларынан күрегендіктен.
Шөрек 1м -2см
Қара тұз 0,1 -3,2м
Түпкі тұз ( ас тұзы) 0,0 -2,1м
Балшық 0,0 -1,5м
Ал енді осы Кәрікен тұзды кенінде кездесетін элементтер – ас тұзы, ашутас, тазаланған сор туралы айтайық. “”
1-Беткі рапа
2-Шөрек
3-Көне тұз
4-Қара тікен тұз
5-Түпкі тұз
6-Балшық төсеніш
7-Тұз табаны
2.2.3.. Кәрікенде кездесетін элементтер ас тұзы, ашутас, тазаланған сор. Басты ем болатын аурулары және пайдалануы.
Ас тұзы ( Na, Cl).
Ақ түсті кристалл зат,суда ериді, адам денесінде қажетті мөлшерден кем болмау керек. Кеннен алынады.
Табиғатымызда сұйық түрде де кездеседі. Бірақ сұйықтық тез буға айналуы арқылы қатты денеге ауысады.қазақстанның барлық жерінен алынады. Соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданындағы Қаратау аулынан 60км жердегі Кәрікен тұзды кені алып жатыр. Бұл Кәрікен тұзының пайдасы: организмдегі сұйықтықтардың мөлшерін теңестіреді,натрий мен хлордың тепе-теңдігін сақтайды , дене мүшелерінің кілегейлі қабаттарын қуыру, көзді нұрландыру. Тұзды иодтап,калиймен өңдесе ас тұзы ретіндегі қасиеттерге ие.Табиғатта натрий хлориді галит минералы (тас тұзы) түрінде
, мұхиттар мен Мэрлердің суларында, тұзды көлдер мен жер асты тұзды ерітінділерінде кездеседі.
Натрий хлориді табиғаттан өндіріледі. шикізат. Тас тұзын өндіру жерасты сілтісіздендіруді қолдана отырып, жабық тәсілмен (сирек - ашық) жүзеге асырылады. Тұз көлдерінен өздігінен қонатын тұз өндіріледі мех. осылайша, көл тұзы рапамен жуылады, центрифугаланады және кептіріледі. Шөгінді (бaссейн) тұзы тaбиғи түрде алынады, арнайы ұйымдастырылған бассейндер жүйесінде теңіз және эзер тұзды ерітінділерінің булануы, суық климаты бар жерлерде мұздату қолданылады. Тұз (наиб. таза) вакуум ды буландыру аппараттарын да табиғи немесе жасанды түрде алынған және тазартылған тұзды ерітінділерді буландыру арқылы жүзеге асырылады. Техника үшін, мақсаттар үшін тас және өздігінен шөгілетін тұз қолданылады, жазу үшін қайнату, өздігінен шөгу және шөгу. Арнайы шығарыңыз. натрий хлоридінің сорттары: Иодталған, брикеттелген және бақыланбайтын, салмағы бойынша натрий хлориді 99.9% - дан жоғары таза. Натрий хлориді-тамақ, ср-во консервілейтін өнім, шикізат Na2СО3, С12, NaOH, ағартқыш және т. б. алу, ол 1500 ден астам өндірісте қолданылады. в-в және материалдар. Әлемдік өндіріс жылына шамамен 175 млн. т(1980). Ауадағы ШРК 1,0 мг / м3.
Ащутас. Шикідей немесе күйдіріліп жасалады. Ащутасты қазанға салып қыздырса, суы буланып шыққан соң кебеді. Бұл химиялық заттың бірі дымқылдықты құрғатып қақырықты шығарады. Қуырады, құртты өлтіреді. Қышқыл дәмді, усыз.