Жоспар: Кіріспе

Диалектикалық және тарихи материализмнің теориялық бастаулары

Карл Маркс пен Фридрих Энегельстің өткеннен қалған философиялық мұраны сын көзбен қайта өңдеуі және өздері жүзеге асырған философиядағы революциялық төңкерісі өзара байланысты біртұтас процесс. Оның негізгі мазмұны – дүниеге ғылыми-философиялық көзқарасты қалыптастыру, одан әрі дамыту болды.

Қорыта айтқанда, марксистік әдіс диалектикалық қана емес, сондай-ақ материалистік , ал марксистік теория – материалистік қана емес, сондай-ақ диалектикалық әдіс. Демек, марксизм философиясында материализм мен диалектика біріне – бірі тәуелсіз екі құрамдас бөлшек емес, біртұтас ілім, өйткені ол бейнелендіретін шындық дүниенің өзі – бір мезгілде әрі материалдық, әрі диалектикалық дүние.

№6 тақырып: “Қоғам: философиялық талдаудың негіздері”

Қоғамды зерттеу тек философия үшін ғана емес сонымен бірге басқа да қоғамдық ғылымдар үшін күрделі мәселе болып табылады. Қоғам мағыналы ұғым болып табылады. Философия қоғамды біртұтас, яғни адам болмысының әлеуметтік тәсілі, адамдардың бір-бірімен өзара әрекеттесуінің жемісі, адам шығармашылығының нәтижесі ретінде қарастырады. Философия үшін қоғамды қызмет арқылы, яғни әлеуметтік тұрғыдан қарастыру өте маңызды.

Қоғамға деген көзқарастардың тарихи эволюциясы натурализм, идеализм, материализм деген сияқты теориялық үлгілерде көрініс береді. Қоғам мәнін дұрыс түсіну үшін “материалдық”, “руханилық”, “практикалық” ұғымдарының ара қатынасы ең маңызды болып табылады. Қоғамдық дамудың негізінде қоғамның жүйелілігін құрайтын қоғамдық қатынастар жатыр, өйткені мұнда қызметтің экономикалық, саяси және т.б. формалары көрініс береді.

Қоғамның дамуы революциялық немесе эволюциялық сипатқа ие. Философия қоғамның дамуын әлемдік тарихтың бірлігімен алуан түрлі принципі арқылы қаратырады, өйткені мұнда жалпылық пен жекеліктің бір-бірімен өзара байланысының жалпы диалектикалық заңы көрініс береді. Қоғамдық дамудың басты мәселесіне қоғамдық прогресс (лат.: алға басу) ұғымы мен оның өлшемдері жатады.

Қоғам дамитын жүйе ретінде өзі-өзінің қозғаушысы болады. тарихи үрдістің субъектісі және қозғаушы күші әр түрлі философиялық бағыттарда қоғамды рухани және материалдық тұрғыдан негіздеуде көрініс береді. Қоғам дегеніміз – мүдделері, құндылықтары және мақсаттары әр түрлі болған адамдар қауымдастығы мен әр түрлі әлеуметтік топтардың жиынтығы. Осыған орый тарихи үрдіс күрделі және ықтималды сипатқа ие. Сондықтан тарихтағы жекелеген тұлғалардың, сонымен бірге әлеуметтік топтардың ролін зерттеу өте маңызды. Осы диалектиканың арқасында тарихи үрдіс стихиялық пен саналылықтың бірлігінде жүреді.

Негізгі әдебиеттер:

2.     Алтаев Ж., Ғабитов Т., Қасабеков А. Философия және мәдениеттану. – А., 1998.

3.     Федотов Н.Н. Неклассические мәдени модернизации и альтернативы модернизационной теории. – М., 2002.

№7 тақырып: “Таным, ғылыми таным”

Танымды жалпы түрде адамның әлемге әлеуметтік, тарихи тұрғыдан дамыған қатынасы деп анықтауға болады. Танымның деңгейі мен мәні қоғам дамуының деңгейіне байланысты. Сондықтан ол тарихи тұрғыдан өзгермелі болады. Танымдық үрдістің негізгі элементтеріне танымның объектісі мен субъектісі жатады. Осының барысында танымның объектісі табиғи объектімен сәйкестенбейді, қайта адамның субъективтік мүдделері мен мақсаттары көрініс беретін бөлігі болып табылады. Таным сезімдік және рационалдық болып табылатын екі негізгі деңгейдерде жүзеге асырылады. Танысның сезімдік деңгейі мына формаларға ие – түйсік, қабылдау, елестету. Ал, танымның рационалды деңгейіне ұғыну, пайымдау, ой қорыту жатады. Танымның осы деңгейлерінің арасында диалектикалық өзара байланыс бар. Таным үрдісіндегі негізгі мәселе ақиқат болып табылады. Ақиқат өзін абсолютті және салыстырмалы формада көрсетеді. Таным ғылыми және ғылыми емес деңгейлерде де жүзеге асырылады. Танымның ғылыми емес деңгейі – қарапайым, діни, көркемдік.

Ғылыми таным дегеніміз – жүйелілік, білімдердің негізділігі, ғылымның тілі, ғылыми зерттеулердің әдістері мен құралдары сияқты ерекше белгіге ие танымның түрі болып табылады. Ғылыми таным танымның әдістері мен формаларын екі түрлі деңгейде қолданады, олар:

1.     Эмпирикалық таным әдістері.

2.     Теориялық таным әдістері.

Мұндағы ең маңыздысы зерттелетін объектілерге объективті түрде сипаттама беріліп қана қоймай адамның құнды мәніне де көңіл бөлінеді.

Ғылым адамзат қызметінің басқа да салаларымен тығыз байланысты және қазіргі замандағы жалпы адамзаттық мәселелерді шешудегі жетістіктерді анықтайды.

Негізгі әдебиеттер:

2.     Кішібеков Д., Сыдықов Ұ. Философия. – А., 1994.

3.     Лекторский В.А. Субъект, объект, познание. – М., 1982.

№8 тақырып: “Мәдениет. Осы замандағы өркениеттің (цивилизацияның) мәселелері және келешегі”

Қоғамды дамушы жүйе ретінде талдау үшін мәдениетті философиялық талдау контекстінде де қарастыру керек. Мәдениет философиялық талдаудың пәні ретінде басқа да әлеуметтік гуманитарлық білімдердің пәнаралық байланыс тұрғысынан қарастырумен ерекшеленеді. Мәдениетті философиялық тұрғыдан талдауда өркениетті де қарастырамыз. Мәдениет пен өркениеттің арақатынасының концептуалды негіздерін О.Шпенглер, А.Тойнби, К.Ясперс, Х.Ортега-и-Гассет жасап берді. Мәдениеттің феноменалдығын анықтаудың жалпы философиялық өлшемдері мыналар: анықтылығы (сырттай және іштей), мәдениеттің әлеуметтік функциялары, типологиясы, қозғаушы күштері, мәдениет пен идеологияның диалектикасы, мәдениет пен шығармашылықтың диалектикасы, мәдениет пен демократияның диалектикасы, мәдениет пен білім берудің диалектикасы, мәдениеттегі ұлттық және интернационалдық, руханилық және интеллигенттілік, өзіндік сана мен өзіндік бағалаудың диалектикасы т.б.

Философия мәдениетті бірлікте және алуан түрлі формада қарастырады, мысалы материалдық және рухани мәдениет “бұқаралық және элитарлық мәдениет”, дәстүрлік және жаңашылдық мәдениет. Көркемдік мәдениеттегі ең маңыздысы – шығармашылық мәселесі, оның мәні және жүзеге асырылу тәсілдері.

өркениет әлеуметтік-мәдени құрылым ретінде философиялық тұрғыдан талданады. Қазіргі замандағы адамзат тіршілігінің өокениеттік негіздері мынадай мәселелермен үздіксіз байланыста, олар: адам және техника, адам және ғылыми тәжірибелік қызмет нәтижелері, адам және қоғам, дәстүрлік құндылықтар және олардың өзгеруі.

Негізгі әдебиеттер:

2.     Алтаев Ж., Ғабитов Т., Қасабеков А. Философия және мәдениеттану. – А., 1988.

Бұрын философия пәні үш салаға бөлініп қарастырылатын:

2)               Тарихи материализм;

3)               Этика, эстетика.

Бұл бөлімдер маркстік-лениндік  философияның принциптеріне сәйкес бөлінген болатын. Қазір философия пәнін тұтас қарастыру тенденциясы мына салалар бойынша жіктелінеді:

-философия және оның тарихы;

- әлемді  философиялық тұрғыда түсіну;

- адамның іскерлік әрекетінің маңызы.

Әдістемелік  оқу құралында жоғарыда көрсетілген  алғашқы мәселені, яғни философияның  тарихын негізге ала отырып,  мынадай тақырыптарды қарастыруға тырыстық:

1)               Философия-дүниетанымның тарихи типі ретінде.

2)               Ежелгі Үнді философиясы.

3)               Ежелгі Қытай философиясы.

4)               Антика философиясы.

5)               Ортағасырлық батыс Европа философиясы.

6)               Ортағасырлық Араб-мұсылмандық философиясы.

7)               Қайта өрлеу дәуірі философиясы.

8)               Жаңа заман философиясы.

9)               Неміс классикалық философиясы.

10)          19-20 ғ.ғ. философиясы.

Философия-адамзат баласының сонау ықылым заманнан басталған білімі, қоғамдық сананың формасы, болмыс пен танымның жалпы заңдылықтары туралы ілім. Кез-келген адамды  әлем, қоршаған орта, қоғам, дін, діл, білім, саясат, мәдениет секілді мәселелер бей-жай қалдырмайтыны айдан анық. Міне, осы іспеттес мәселелер философия пәнінің негізгі қарастыратын бөлімдері болып табылады.  Философия сөзі  грек тілінен аударғанда -даналыққа деген махаббат  мағынасын білдіреді.  Б.з.д. 7-6 ғ.ғ. Ежелгі Үнді, Қытай Және Грек жерлерінде бір уақытта пайда болады. Мәліметтерге сүйенсек, «философия» терминін алғаш қолданған Антика дәуірінің атақты философы және математигі Пифагор.