Показатели технической подготовленности и модельные ха­рактеристики соревновательной деятельности

Научный руководитель: к.п.н., профессор Шепетюк М.Н.

В научной и учебной литературе по спортивной борьбе достаточно раз­работок и методических рекомендаций к методике преподавания технической и тактической подготовки, также широко освещен вопрос индивидуального подхода в процессе становления спортивного мастерства [2]. Однако множество научных работ поднимают вопросы технико-тактического мастер­ства квалифицированных спортсменов на уровне мастеров спорта междуна­родного класса, членов сборной команды Республики [3].

Поэтому необходим поиск путей, повышающий надежность и зрелищность технико-тактических действий юных борцов, что в свою очередь обу­славливает стабильное проведение оцениваемых приемов в соревнователь­ных условиях, а в дальнейшем надежную смену высококвалифицированным борцам.

В этом плане особое значение приобретают вопросы дифференциро­ванного подхода к технико-тактической подготовке юных спортсменов, что и является темой нашего исследования.

Определить морфофункциональные свойства организма юных борцов греко-римского стиля, оказывающих влияние на технико-тактическую подготовку.

Выявить модельные характеристики технико-тактических действий в греко-римской борьбе юношей 13-14 лет на основании анализа, с уче­том изменений правил соревнований.

Разработать методику технико-тактической подготовки юных борцов греко-римского стиля в зависимости от морфофункциональных свойств и апробировать в тренировочной и соревновательной дея­тельности.

Характеристики непосредственного проведения соревнований и опре­деления победителей известны и определяются действующими правилами со­ревнований:

Соревнования для каждой весовой категории проводятся в один день, то есть определяется победитель и призёры соревнований, награждение побе­дителей.

Количество схваток до финальной - определяется количеством участни­ков, в среднем на соревнованиях городского масштаба 3-4 схватки, плюс финальная.

Длительность борцовской схватки два периода по 2 минуты, между пе­риодами 30 секундный перерыв, в каждом периоде определяется победи­тель, если борец выиграл 2 периода, он объявляется победителем поединка. Если в одном периоде борец проиграл, а в другом выиграл, то назначается третий период 2 минуты с 30 секундным перерывом и тот борец, который победит в третьем периоде объявляется победителем.

Перерыв между схватками не менее 15 минут.

Для точного определения наиболее часто применяющихся технических приёмов в соревновательной деятельности мы провели анализ соревнований по греко-римской борьбе на предмет количества проведения тех или иных приёмов.

Так как весовые категории разные для каждой из возрастных групп, мы распределили их на три - легкую, среднюю, тяжелую. В каждую из групп вхо­дят несколько официальных весовых категорий, а возрастные группы соот­ветствуют данному временному периоду. Кроме этого необходимо учитывать уровень (ранг) соревнований, т.е. принимать во внимание значимость тех или иных соревнований. Для этого был проведён анализ соревнований рангом на уровне первенства города Алматы (таблица 1).

Как видно из приведённой таблицы, количество приёмов применяемых спортсменами на соревнованиях ограничено. Если их распределить по прин­ципу, какой из них более часто проводится, то это будет выглядеть следую­щим образом:

В стойке:

Бросок через спину - 151 (28,3%)

Перевод в партер рывком за руку - 104 (19,3%)

Броски прогибом - 92 (17,5%)

Сваливание - 89 (16,3%)

Перевод в партер нырком - 71(13,5%) б. Другие-5,1%

В партере:

Переворот накатом - 178 (33,7%)

Бросок обратным захватом за туловище - 38 (8,2%)

Удержание в опасном положении - 162 (35,2%»)

Бросок захватом за туловище сзади - 25 (5,4%) 5.Другие-17,5%

Анализируя данные, представленные в таблице 6, необходимо отметить, что, у юношей 12-13 и 13-14 лет в целях сохранения здоровья и избежания травматизма, решением тренерского совета г. Алматы по греко-римской борь­бе были частично изменены правила соревнований: обязательная позиция в партер с захватом «обратный пояс» была изменена на позицию без захвата. Поэтому количество приёмов в партере бросок «обратным захватом за туло­вище» могло бы быть значительно больше, однако этот факт не повлиял на определение наиболее значимых приёмов на данный момент в греко-римской борьбе.

2. 
   Греко-римская борьба: учебник для СДЮШОР, спортивных факуль­тетов педагогических институтов, техникумов физической культуры и училищ олимпийского резерва / под общ. ред. Шулики Ю.А. - Ростов на Дону: Фе­никс, 2004. - 800 с.
   

Санақтық зерттеулермен дәлелденген, онда авторлар техникалық-тактикалық әрекеттерді орындау арқылы қарсыласынан артықшылыққа жету есебінен жеңген жеңістер үлесі 80%-ға жуық деп көрсетеді. Сөйтіп, жоғарыда мәлімденгендер техникалық-тактикалық даярлауды спорттық күрестегі балуандардың негізгі буыны ретінде бөліп көрсетеді. Педагогикалық процесстің тиімділігі үшін жаттықтырушының процесс барысынан және соңғы нәтиженің қорытындысы жөнінде нақты байламы болуы тиіс. Оқу-педагогикалық процесті жүзеге асырудағы мақсаттылық жаттықтырушыға жекпе-жек барысында текетірестік іс-қимылды қалыптастыруға мүмкіндік беретін палуандардың техника-тактикалық дайындығының ғылыми негізделген әдістемесін меңгеруді міндеттейді.

1) Қазіргі кезеңде балуандардың жалпы және арнайы дене дайындықтың ғылыми теориялық алғы шарттарын анықтау.

2) Спорттық күреске тән негізгі тактикалық-техникалық құрылымдарды анықтау.

3) Спорттық күрестегі жасөспірім балуандардың жалпы және арнайы дене дайындығын жетілдіру әдістемесінің дәстүрлімен салыстырғанда тиімділігін анықтау.

Зерттеу проблемаларын жеке-дара қарар алдында «үйрену ғылымилығы терминдерді дәл қолдануды талап етеді» деген сияқты жұмыста одан әрі қолданылатын негізгі терминдерді белгілеу қажет. Дегенмен, қазіргі уақытта спорттық күрес теориясы мен практикасында жалпы танылған терминдер мен түсініктердің дәл жүйесі жоқ екенін атап көрсету қажет [3].

Іс жүзінде спорттық күресте өз араларында әр түрлі вариацияларды шырмалатын өте көп техникалық және тактикалық әрекеттер қолданылады. Осының негізінде ұстасудағы қозғалыс әрекеттерінің негізгі белгісі ұдайы өзгеріп отыратын жағдайларда балуанның тағайындау немесе қорғаныс жағдайында оларды қолдануы болып табылады.

Жаңа бағдарламалық материалды немесе техникалық – тактикалық

даярлық әдістерін жасау кезінде, біздің пікірімізше, мыналарға; біріншіден,

балуандардың жарыс әрекетіне, яғни, спортшылар белсенді де тиімді қолданатын техникалық және тактикалық әрекеттер көлеміне, ал екіншіден осы мәселе жөніндегі жаттықтырушылар мен мамандар пікіріне сүйену керек.

Спортық күрес тактикасына жарыстарға қатысу тактикасы, ұстасу жүргізу тактикасы және техникалық әрекеттер жүргізу тактикасы жатады [4], техникалық даярлыққа техникалық әрекеттерді зерттеу және оларды жетілдіру кіреді, техника мен тактиканың интегралдық факторы техникалық әрекеттерді орындау тактикасы болып табылады.

Авторлар ұсынатын даулы құрылым: жарыс жекпе-жектеріндегі спортшылардың өзара әрекетін оқиғалық талдау жүргізуге; таңдалынған стратегияны басшылыққа алып, басты оқиғалардағы балуандардың мінез-құлқын сипаттауға; балуандардың органикалық өзара байланысын тұтас алғанда ұстасу барысында балуандардың техникалық және тактикалық әрекеттерін көрсетуге; оны спортшыларды техникалық-тактикалық дайындау процесінде үлгісі ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Әдеби көздерді талдау процесінде алынған маңызды нәтижелердің бірі дзюдомен айналысатын ересектерді бастапқы техникалық-тактикалық даярлау әдістемесіне жоғары білікті балуандар пайдаланатын негізгі тактикалық-техникалық құрылымдар жеткіліксіз енгізілгендігі туралы қорытынды шығарылды. Ал педагогикалық бақылаулар мен сарапшылардың қорытындылары күрес тактикасын меңгеру жаттығуларда және жарыстарда саналы түрде жүргізілетінін көрсетті. Балуандар көптеген сынамалар мен қателер негізінде жеке даулы тактикалық құрылымдар алады, дегенмен, өкінішке орай, бұл құрылымдар нақты техникалық әрекеттерге таңылған және балуан арсеналында кеңінен қолданылмайды.

Бақылау және тәжірибе топтарындағы сыналатындардың дайындығының бастапқы деңгейін анықтау үшін алдын-ала тестілеу екі сатыда жүргізілді. Бұл спортшылардың техникалық-тактикалық дайындығы сабақтар басталар алдында ІІІ және ІІ дәрежеге дейінгі күресе білуі мен бастапқы дағдылары әртүрлі болуымен байланысты. Сондықтан да педтәжірибенің бірінші сатысында бір әдістемесі бойынша тестілеу жүргізілді және 5 кинограммалар бойынша ұстасудағы балуандардың әрекеттерді орындау жүйелілігін қалпына келтіре білуін анықтаудан және еркін күрес техникаларын көрсете білуі бойынша тапсырмаларды орындаудан тұрды, ал жарыс ұстасуларындағы екінші сатыда дзюдошылардың қарсыласпен жекпе-жекті жүргізе білуі тексерілді.

Қорытынды тексеру осыған ұқсас алдын-ала тексеру сызбасы бойынша жүргізілді, сонымен бірге, кинограммаларды жасаудан және техниканы көрсетуді тексеру жарыс өткізерге дейін екі күн бұрын жасалды.

Бақылау және тәжірибелік топтарды алдын-ала тексеру кезінде сыналушылардағы жекпе-жек бөліктерінің кинограммаларын қалпына келтіру кезіндегі балуандардың өзара даулы әрекетін түсінуінің бастапқы деңгейін, сондай-ақ еркін күрескүресінің тәсілдерін көрсету білуін анықтау қажет болды.

Бірінші тапсырма бойынша Х б.т. = 5,9, ал Х т.т. = 6,9; екінші тапсырма бойынша Х б.т. = 6,43, ал Х т.т. = 5,6; үшінші тапсырма бойынша Х б.т. = 5,2, ал Х т.т. = 5,13. Алынған нәтижелер екі топтағы да спортшылардың жарыс дайындығының ұқсастығын көрсетеді.

Бақылау және тәжірибелік топтарды салыстырудың қорытынды тексеру нәтижелері бойынша төмендегілерді атап көрсету қажет: ұсынылған әдістеме жарыс ұстасуларындағы жекпе-жек процесін үлгілеу қабілеті мен өзара даулы әрекетті түсінуді жақсартады, нәтижесінде бұл жарыс әрекетінің нәтижелілігін арттырады. Техникалық әрекеттерді меңгеру жоспарында бұл әдіс дәстүрлімен салыстырғанда артықшылыққа ие емес.

Қорытынды. Спорттық күрес үшін қарсылас қорғанысын жеңу құрылымының аса нәтижелісі мыналар болып табылады: бір тәсілмен басталып, басқасымен аяқталатын қарсыласты жеңу шабуылы – 54,3%; қарсылас қорғанысын бір тәсілмен жеңе отырып шабуылдау – 48,9%; оның қолданылуы аз (тиісінге:3,0% және 1,9%). Спорттық күрестегі аса нәтижелі болып табылатын бұл құрылымдар оқу және бағдарламалық әдебиеттерде берілмеген. Ал құрылымдар әдебиетте кеңінен берілген: техникалық дайындығы бар шабуыл, қауіп+шабуыл және жалған шабуыл+шабуыл (кездесу тиісінше 2,3%,5,7% және 2,2%, нәтижелігі 32,3%,6,1%14,4%) жаттығу процесінде оларды меңгерудің тиімді әдістемелерінің болмауынан нәтижелі болып табылғанмен, оларды спортшылар жарыстарда аз қолданады.
Әдебиеттер

1 Алиханов И.И. О становлении технико-тактического мастерства // Спортивная борьба: Ежегодник. – М.: 1982. – 7-10 с.

2 Әлимханов Е. Самбо күресінде үйретудің негіздері: оқу құралы. – Алматы.: ҚазМСТА, 1999. – 50 б.

3 Курбанов Х.К., Пилоян Р.А. Тактическая подготовка борцов с учетом правил соревнований // Спортивная борьба: Ежегодник. – М., 1975. – С.33-35

4 Қойшыбек К. Бірегей ұқсас спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көп жылдық дайындығы: оқу
Особенности интеграции физических и психологических средств и методов в развитии силы, быстроты, выносливости у юных самбистов
Жолдасбай А. А., магистрант

Научный руководитель: к. п. н., доцент Дайрабаев С.Е.

2. 
   Разработать и экспериментально обосновать методику интегра­ции физической и психологической подготовки в учебно-тренировочном процессе борцов - самбистов на этапе начальной спортивной специализа­ции.
   
3. 
   Определить характер влияния разработанной интегрированной методики на развитие и проявление физических качеств (силы, быстроты, выносливости), на повышение функциональных возможностей борцов - самбистов.
   
4. 
   Опытно-экспериментальным путем апробировать влияние интегративного подхода к подготовке борцов - самбистов на результативность их соревновательной деятельности и становление спортивного мастерства.
   

Оценка физической подготовленности юных самбистов. При развитии и проявлении на соревнованиях физических качеств ре­комендуется опираться на навыки, приобретенные при психологической подготовке, используя их в каждом подходе при выполнении упражнений на силу, выносливость, быстроту. Опора на психологические качества позволит реализовать накопленный физический потенциал.

Исследование проводилось в процессе тренировочных занятий, анализ которых проводился по дневниковым записям спортсменов и в беседах с участниками. В лабораторных условиях исследовались фоновые показатели испытуемых и анализировалось влияние разработанной методики интегра­ции психологической и физической подготовки на эти показатели. Педаго­гический эксперимент проводился в течение учебного года (сентябрь 2015 - май 2016 г.г.)

Участники эксперимента - учащиеся детско-юношеской спортивной школы города Алматы в составе 12 человек - были разбиты на две равнозначные по квалификациям группы - экспериментальную (6 человек) и контрольную (6 человек). Контрольная группа в течение учебного года тренировалась по традиционной для данного вида спорта и данной возрас­тной группы программе ДЮСШ. В программу занятий экспериментальной группы была включена разработанная методика интеграции психологиче­ской и физической подготовки юных спортсменов-самбистов. Психологиче­ская подготовка спортсменов в контрольной группе ограничивалась преде­лами стандартной программы по борьбе самбо. В остальном же условия проведения исследования в экспериментальной и контрольной группах бы­ли аналогичны. Физическая, технико-тактическая и соревновательная под­готовка давались в обеих группах в равном объеме.

В таблице 1 приводятся результаты антропометрического обследова­ния спортсменов экспериментальной и контрольной групп до начала экспе­римента, свидетельствующие об однородности обследованных групп.

Сформированные группы - экспериментальная и контрольная - аналогичны друг другу по всем исследованным признакам, что позволяет объективно провести сравнительное наблюдение в процессе педагогического экспери­мента.

Для оценки уровня физической подготовленности юных самбистов на­ми были выбраны четыре общепринятых теста, отражающие физическую подготовленность спортсменов: подтягивание на перекладине, прыжок в длину с места, бег на короткую (60 м) и на длинную дистанцию (1500 м). Данные
Таблица 1 - Антропометрические показатели в экспериментальной и контрольной группах спортсменов (х ±а)

Показатель		Экспериментальная	Контрольная	Р
Общее количество (чел.)		6	6
Возраст, лет		13,6 ±1,3	13,9 ±1,2	>0,05
Рост, см.		159,4 ±3,7	158,7 ±4,5	>0,05
Масса тела, кг.		49,7 ± 6,5	48,9 ±5,4	>0,05
Сила кисти, кг.	Правая	26,5 ± 4,9	25,9 ±4,5	>0,05
	Левая	21,4 ±4,5	21,2 ±4,4	>0,05

тесты позволяют оценить уровень развития таких качеств, как силу, скоростно-силовые способности, быстроту и выносливость.

Проведение годичного эксперимента позволило выявить существенные различия в конечных данных контрольной и экспериментальной групп.

В таблице 2 приводятся результаты анализа общефизической подготовленности спортсменов (физических качеств). Как видно из представлен­ных результатов исследования, в экспериментальной группе в конце экспе­римента отмечается повышение уровня развития всех измеряемых физических качеств.

ускорению восстановительных процессов организма и повышению ра­ботоспособности. У спортсменов экспериментальной группы к концу учеб­ного года утомление накапливается в меньшей степени, что позволяет повы­сить объём и качество работы, поддержать устойчивый интерес к занятиям и интенсифицировать учебно-тренировочный процесс.

Таким образом, между анализируемыми показателями эксперимен­тальной и контрольной групп, в процессе исследования выявлены достовер­ные различия по уровню физической подготовленности в сторону преобла­дания их в экспериментальной группе. В гипотезе настоящего исследования было предположено, что интегра­ция физической и психологической подготовки будет способствовать по­вышению функциональных возможностей юных спортсменов.

Внедрение в учебно-тренировочный процесс подготовки юных самби­стов разработанной методики интеграции физической и психологической под­готовки способствовало улучшению показателей внимания.