Кеңес дәуіріндегі Ресей мектебі мен педагогикасы
жүктеу/скачать 52,05 Kb.
|
9 СӨЖ. ПЕД. ТАРИХ
- Бұл бет үшін навигация:
- В.А.Сухомлинскийді
|
Кеңес дәуіріндегі Ресей мектебі мен педагогикасы А.С.Макаренко (1888-1939) ең алғашында педагогика ғылымына тәжірибелі педагог ретінде келді. Ол 1917-1918 ж. ж. мектеп ісін меңгеруші, 1920 жылы Полтава түбіндегі балалар колониясын (кейіннен М.Горький атындағы колония) басқарды. 1925-1935 ж. ж. Харьковтегі Дзержинский атындағы колонияда қызмет атқарды. Осы кезеңдерде оның ұстаздық тәжірибесінен туындаған «Ұстаздық дастан”, «Мұнара үстіндегі тулар”, «Ата-аналарға арналған кітап” атты еңбектері жарық көрді. А.С.Макаренко тәрбие үдерісі ең алғашында педагогикалық жобалаудан басталуы керектігін айтты. Ол жеке тұлғаның сапалық қасиеттерін қалыптастыруды екіге бөліп қарастырды. Бірінші, барлық тұлғаларға ортақ сапалар және екінші, оқушының жеке даралық сапасын қалыптастыру үшін оның қабілеттері мен бейімділіктерін ескеру керектігін көрсетті. А.С.Макаренко тәрбиенің басты мақсаты – белсенді, өмірлік ұстанымдарды жүзеге асыру деп санады. Оқушыдан өзге адамдар мен қоғам алдындағы жауапкершілігін, өз абыройын сақтай білуін, жолдастарының пікірімен санасуды, өз пікірін дәлелдей білуін, өмірдің қойған талаптарына сай сыпайы, қатал, қарапайым болуын талап етті. Сонымен бірге, оқушы белсенді ұйымдастырушылық қасиетке ие болып, қойған мақсатына жетуі, өзін ортада ұстай білуі және өзгелерге ықпал ете білу қасиеттерін меңгеруі тиіс. Оқушының көңіл-күйі көтеріңкі, сергек, күреске әзір тұратын, сүйе білетін және бақытты болуға ұмтылуы керек деп түйіндеді. А.С.Макаренко теориясының өзегі коллектив (ұжым) туралы ілім болды. Ол педагогикаға ”коллектив” деген терминді ендірді, коллективтік тәрбиені ұйымдастыру теориясының негізін қалады. Мектеп коллективінің маңызын барынша жоғары бағалап, коллективтің даму кезеңдерін үшке бөліп, оған сипаттама берді: бірінші кезең, педагог ұжым мүшелеріне талап қойып, оның орындалуын қадағалайды; екінші кезең, балалар арасынан белсенділер тобы бөлініп, өз еріктерімен түрлі жұмыстарға қатысады, педагогтың қойған талаптарына қолдау көрсетеді; үшінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқару деңгейіне жетіп, түрлі оқу-тәрбие, шаруашылық, мәдени мәселелерді шешуге қатысады, ұжым атынан әр оқушыға міндет жүктеледі. Тәрбиеші ұжымның даму кезеңін ескеруіне байланысты тәрбиеленушілерге тиімді ықпал жасау әдістерін таңдай алады. А.С.Макаренко ұжымды сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді анықтады, олар: айқын түрде мақсатқа талпынушылық, барлық ұжым мүшелерінің іс-әрекет жасауы, бірлігі, ұжым мүшелерінің өз арасында міндеттерін анықтауы, бұл міндеттерді әр қайсысының ұқыпты орындауы; қатаң түрде орнатылған тәртіптің болуы, оны ұжым мүшелерінің сөзсіз орындауы; өз мүшелері үшін ұжымның жеке адамдарының бүкіл ұжым алдындағы жауапкершілігі, өзара көмек, өзара бақылау, жолдастық сезім, өзара бағына білу. Белгілі педагог еңбектің зор пайдасы адамның психикалық, рухани дамуына әсер етуінде деп түсінді. Еңбек тәрбиесінің міндеттері: балаларды еңбекті өзімнің азаматтық борышым деп сүйе білуге үйрету, қоғамдық өнімді еңбекке қатынасуға даярлау. Бұл тәрбиені іске асырудың негізгі жолы балалардың өзін тікелей еңбекке араластыру деп санады. А.С.Макаренконың отбасы тәрбиесіне қосқан үлесі зор болды. Ол «Ата-аналар кітабы”, «Балаларды тәрбиелеу лекциялары” атты еңбектерінде ата-аналар арасында жүргізілетін педагогикалық жұмыстарға ерекше тоқталады, отбасында балалар өмірін дұрыс ұйымдастыру қажеттігіне назар аударады Кеңес үкім В.А.Сухомлинскийдің (1918-1970) өмір жолы мен гуманистік педагогикалық идеялары. В.А.Сухомлинский 1918 жылы 28 қыркүйекте Украинадағы Павлыш селосының жанындағы Кременчуг деген жердегі шаруа отбасында дүниеге келді. Рабфакты бітіргеннен кейін Полтавадағы педагогика институтына түсіп, оның күндізгі бөлімінде біраз уақыт оқығаннан кейін, сырттай оқу бөліміне ауысып, өзінің туған жеріне жақын маңдағы мектепте қызмет етті. Он жеті жасында бастауыш сыныптың мұғалімі болып қызмет атқарды. 1939 жылы украин тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша институт бітірді. 1947 жылы соғыстан оралып, Павлыш орта селолық мектебінің директоры қызметін атқарды. Василий Александрович Сухомлинский 33 жыл бойы өмірінің соңына дейін Павлыш мектебінде директорлық қызмет атқарған жылдарын “ең үлкен, ешнәрсемен салыстыруға келмейтін бақыт” деп жазды. 1958 жылы В.А.Сухомлинский кандидаттық диссертация қорғап,директорлық қызметін сол Павлыш мектебінде жалғастыра берді. 1968 жылы КСРО Педагогикалық академиясы оны өзіне ғылым корреспондент мүшесі етіп сайлады. Ол педагогикаға саласына арналған 38 кітап жазып шығарып, бірнеше басылмаған еңбектердің қолжазбасын даярлады. В.А.Сухомлинскийдің еңбектері әлемдегі халықтардың 40 тіліне аударылды. Ол – тәрбиенің теориясы мен тәжірибесіне, дидактика мен мектептануға зор үлес қосқан белгілі ұстаз. Ол тәжірибе мен теорияны ұштастырған талантты педагог болды, өмір бойы селолық мектепте ұстаздық қызмет етті. Оның қызметіндегі ең маңызды нәрсе – педагогтың өз кәсібіне шығармашылықпен қарауы әлеуметтік мәні зор мәселе болды. “Жас мектеп директорымен әңгіме” атты еңбегінде В.А.Сухомлинский былай деп жазады: “Егер сіз мұғалімнің еңбегі оған қуаныш әкелсін десеңіз, онда оны күнделікті бірқалыпты қызықсыз іс-әрекеттен бас тартқызып, әр мұғалімді ізденіс жолына түсіріңіз”. Тәрбиеші жұмысының нәтижелі болуы үшін ол әр баланың жан дүниесі мен ерекшелігін ескере отырып, педагогикалық шеберлігі мен шығармашылығын ұйымдастыру арқылы іске асыра алуы керектігін көрсетті. В.А.Сухомлинскийдің басты назары жас ұрпаққа азаматтық тәрбие беру болды. Ол тәрбие үрдісінде ұжымды қалыптастыру теориясын жетілдіріп, ұжымдағы жеке оқушымен жұмыс жасау әдістемесін жасады. Ол “Оқушылардың ұжымдық тәрбиесі” (1956) атты еңбегінде: “Балалар ұжымы – ортақ мұратты көздеген, зияттық-эмоциональдық жағынан ұйымдасқан қауым. Ұжымның бай рухани өмірін қалыптастыру өте күрделі. Ол әр оқушының рухани өмірін қалыптастырып, ұжымдық рухани байлыққа айналып, одан жеке оқушыға әсер етіп, үнемі бір-бірінің дамуына өзара ықпал жасайтын терең байланыстар орнатады,” – деп көрсетеді. В.А.Сухомлинский педагогикаға “ұжымның рухани өмірі”, “сыныптың зияттық (интеллектуалдық) қалпы” тәрізді жаңа түсініктерді енгізді. Оқушылардың түрлі қызығушылықтары мен жұмыла атқарған істері, рухани игіліктері, білімі, біліктері біріне-бірі ықпал етіп, ұжым мүшелерінің зияттық деңгейін дамытады, білуге деген құштарлығын оятып, шығармашылық ізденіске түсіріп, ұжымдық іс-әрекетке үйретеді. Ол – халық дәстүрі мен фольклорының, табиғаттың тәрбиелік ықпалын терең зерттеп, педагогикада өзіндік қолтаңбасын қалдырған педагог. В.А. Сухомлинский “Балаларға жүрек жылуы” (1969) атты еңбегінде тәрбиеші қызметінің нәтижелі болуы – балаларды жан-жақты дамытуға, олардың рухани өмірі мен әр баланың даму ерекшелігін терең білуге байланысты екенін көрсетті. Оның жоғары азаматтық парыз бен мораль туралы ойлары «Балаларға жүрек жылуы (1969), “Азаматтың қалыптасуы” (1971), “Ұлыма хат” атты еңбектерінде жалғасын тауып, жастарды тәрбиелеуге арналды. В.А.Сухомлинский өмірінің соңғы жылдары оның педагогикалық идеяларында «тапсыздық тәрбие” насихатталды деген желеумен орталық баспасөз бетінде коммунистік партияның қатаң сынына ұшырады. В.А.Сухомлинскийдің өзін үнемі аяусыз жұмысқа жегуі, негізсіз сынға ұшырауы, бұрынғы жарақатының асқынуы, 1970 жылы оның өмірінің ерте үзілуіне әкеліп соқты. еті құрылған соң Оқу-ағарту саласы бойынша мемлекеттік комиссия (1917) ұйымдастырылды. Ол бұрын қалыптасқан мектеп жүйесін таратып, Кеңес үкіметінің мүддесіне қызмет ететін жаңа мектеп жүйесін құруды көздеді. 1917-1918 жылдары Кеңес үкіметі қабылдаған 30-ға тарта мемлекеттік декреттер негізінде кеңес мектебін құру ұстанымдары қайта қаралды: Қазан төңкерісіне дейінгі барлық оқу-тәрбие мекемелерінің типтері таратылып, мектеп жүйесі өзгертілді; мектеп шіркеуден бөлініп, діни мектептер таратылып, мектепте дінді оқытуға тыйым салынды; барлық азаматтардың шыққан әлеуметтік ортасына, дініне, ұлтына және т.б. қарамастан, білім алу құқы жарияланды; Ресей құрамындағы барлық халықтарға өз ана тілінде оқуға мүмкіндік берілді; ұл балалар мен қыздарды бірге оқыту қолға алынды; тұңғыш рет мектепке дейінгі балалар мекемесі ашылатын болды; мектеп ісін басқару мемлекет қарамағына алынды. Халыққа білім беру қайраткерлері және I Жалпыресейлік халықағарту сьезі (1918). Мектеп ісін басқаруды Кеңес үкіметі большевиктік партияның көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский мен Н.К.Крупскаяға жүктеді. 1918 жылы оқу-ағарту жөніндегі мемлекеттік комиссияда А.В.Луначарскийдің және Н.К.Крупскаяның басқаруымен “Бірыңғай еңбек мектебі туралы ереже” және “Бірыңғай еңбек мектебінің негізгі ұстанымдары” атты құжатты даярлау жұмысы жүргізіліп, 16 қазанда аталған құжаттар жарияланды. Осы құжаттың екіншісі “Бірыңғай еңбек мектебі туралы декларация” деген атпен халыққа тарады. “Декларация” мектептің саясатпен байланысты болуын кеңес педагогикасының ең негізгі ұстанымы ретінде атап өтті. Анатолий Васильевич Луначарский (1875-1933), Халық ағарту комитетін 1929 жылға дейін басқарып, коммунистік тәрбие беру идеясын насихаттап, мектепті қайта құру мәселелерімен белсене айланысты. Оның негізгі ұстанған идеясы жас ұрпаққа қоғам мүддесіне сай білім беру және тәрбиелеу болды. Халықағарту комиссариатыныңбелгілі қайраткерлерінің бірі – Надежда Константиновна Крупская (1869-1939). Оның негізгі идеясы жас ұрпаққа коммунистік тәрбие беру болды. Н.К.Крупская еңбек тәрбиесіне жалпы және политехникалық білім беруге, мектепке дейінгі және мектептен тыс тәрбиеге, оқыту мен тәрбие мазмұнына арналған көптеген педагогикалық еңбектер жазды. Ол еңбек тәрбиесін политехникалық білім берумен ұштастыру қажет деп санады, политехникалық білімнің жалпы білім негізінде берілуін талап етті. Политехникалық білім беруге Н.К.Крупская тірі табиғатты, материалдардың технологиясын, өндіріс құралдарын, олардың тетігін, энергетиканы білу, сонымен қатар экономикалық қатынастардың жағрафиялық негізін білу жатады деп санады. Политехнизм жеке пән емес, – деді ол, – барлық пәндерді оқытуда сол пәндердің (физиканың, химияның, жаратылыстың, қоғамтанудың) материалдарын іріктеп алу арқылы берілетін білім: ол пәндер бірімен-бірі байланысты тәжірибемен ұштастырыла оқытылуға тиіс, әсіресе оқыту еңбекпен байланыстырылуы керек деп есептеді. 1918 жылы I Жалпыресейлік халық оқу-ағарту съезінде жаңа мектептің бағытын айқындайтын құжаттардың “Бірыңғай еңбек мектебінің ережесі” және “Бірыңғай еңбек мектебінің негізгі ұстанымдары” деп аталған құжаттардың жобалары қабылданды. Осы құжаттардың негізінде мектепті қайта құру ұстанымдары мен оқудың жаңа мазмұны қарастырылды, оларда: жергілікті басқару органдарынан мектеп ісін тікелей қолға алу талап етілді; етілді; мектепте өзін-өзі басқаратын орган (мектеп кеңестерін) құру, оныңқұрамына педагогтар, оқушылар, ата-аналардың өкілдерін қамту көзделді; жергілікті жердің жағдайын ескеретін, үлгі ретінде (міндетті емес) оқу бағдарламалары енгізілді; ғылым негіздерінен оқулықтар дайындалды, қолданыста бар оқулықтарды пайдалануды ұсынды; Алайда бұл құжаттарда балалардың білімін күнделікті тексеріп отыру, үйде орындауға тапсырма беру, емтихан тапсыру міндеттелмеді. Жаңа мектепті құрудың алғашқы жылдарында мұғалімдер мен оқушылардың тәжірибелік ізденістеріне шектеу қойылған жоқ. Оқу ісін ұйымдастыруға мұғалім мен оқушылар тең құқықпен белсенді түрде өздері қатысуы тиіс болды. Мектептегі оқытудың негізіне еңбек тәрбиесі алынды. Мектептегі еңбек тәрбиесі ең бірінші маңызы зор мәселе ретінде қаралумен бірге, оқушылардың дене және эстетикалық тәрбиесіне де ерекше назар аударылды, политехникалық білім беру мәселесін қолға алу керектігі атап көрсетілді. Балалармен гуманистік, яғни ізгілік қатынас құру мақсатында мұғалім мен оқушы арасындағы сыйластық қарым-қатынас үлгісін орнатуға көңіл бөлінді. Бірыңғай еңбек мектебінбір нұсқадағы ғана мектеп деп түсінбей, олар ұстанатын жалпы идеялар бірлігін талап етумен бірге, жергілікті аймақтың жалпы және айырықша ерекшеліктерін ескеру қажеттігі айтылды. 1920 жылы Оқу-ағарту халық комиссариаты кеңес мектебінің оқу жоспарын жариялады. Бұл оқу жоспарының ерекшелігі әр түрлі оқу пәндерін оқытуға назар аударылды. Орыс тілі мен әдебиеті, математика пәндерін оқытуға сағат көбірек бөлінді. Сонымен бірге, алғашқы оқу жоспарының басты кемшілігі – оның орындалуы міндетті болмады, ол тек үлгі ретінде ғана ұсынылды. Орыстан өзге халықтардың балалары үшін ұлттық мектептер құрыла бастады. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында оқыту мен тәрбие беру мекемелерінің төмендегідей жаңа типтері ұйымдастырылды. жүктеу/скачать 52,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|