Керегіңді ал білгенінді қос, дейді. Данышпандар дариясының солмайтынын, шынайы шындықтың тозбайтынын паш етіп, ұсынады
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бірінші - нәпсі
- Төртінші - ілім
- Алтыншысы - тауһид
- Алты игілік
- «адамдағы жеті жетістік -қасиет»
- Ендігі сөзіміз киелі санның бірі -«жеті» жайлы.
- Темірқазық», «Үркер», «Шолпан
- Жеті әулие
| Алты асыл қасиет: Руһтың түп тамыры; күш-қуаты; жауһар жақұты; өмір пәрмені; арзу арманы - алты асыл қадір қасиеттің өн бойында. Бұл алты белгі әр адамның бойында да болмақ. Олардың әрқайсысы өзінше бір Әлем, бір-бір кұдірет.
Бірінші - нәпсі. Ол сезім мүшелерінен тұрады. Екіншісі - парыз. Парасат, түйсік, түсінік сезімдерінен туады. Үшінші - ақыл. Таным, түсінік, ой - сана, түп түйсікті басқаратын -осы. Төртінші - ілім. Санаға сәуле түсірер, түйсікке түйір себер,дән ризығын теруші - осы. Бесінші - қамқорлық. Бейшараға пана, қам көңілге қажыр қайрат, дертке дәрмен, ауруға ем, жанға жанашыр - осы. Алтыншысы - тауһид. Жалқыға жұп, жалғызға сеп, жекеге жетекші, бейілге бейім қасиет осы. (Негізінен өзбек тілінде басылған құжаттан алғаш тәржімалаған Исраил Сапарбай). Алты парыз: Адамдардыңбір-біріне деген міндетінен тұрады. Бір-біріне сәлем беру Шақырғанға бару Кеңес сұраса ақыл қосу. Сұрағанына жауап беру. Ауырса көңілін сұрау. Қайтыс болса көңілін қосу. (Мұһаммед пайғамбар һадисінен) Алты игілік: Денсаулық. Қазына. Әйел. Ұрпақ (бала). Білім. Дос. Жадқатүйгенімен оқып білгенінен жөнге келтіре отырып, біздің қазақ - мұсылман алты асылға қосып, «адамдағы жеті жетістік -қасиет»деп, руһты негізге кояр болар.Руһ бүкіл төрткүл дүниенің әуелгі әміршісі, һәм һалифасы. Әлем руһпен ғана абат та азат, әсем де көркем, ғажап та ғанибет дегім келеді (Б.Т.) Иә, сенімсіз күй кешіп, түсінбегенімізді жоққа шығармайық та, оған асықпайық, одан да оның себебін іздеуге құлшынайық. Бәрін білеміз деген өркөкірек мінезден аулақ болған жөн. Дүниеде жұмбағы шешілмеген, тылсым күші аңызға айналған оқиғалар баршылық, деп ұғынамын. Аңыздың да арғы-бергі түрінде бір шындық барын ескерген жөн. Ата-бабаларымыздың, судай аққан қаны қара жер топырағына сіңіп, көзге көрінбес бір үлкен қажетімізге айналғаны болар, ал сан мыңдаған жарықтық арғымақ, сәйгүлік жылқылардың тұяғының дүбірі, қылыш, найза, айбалталардың шаңқ-шұңқ даусы мен жарқылы, анау-мынау адам көтере алмас гүрзілердің гүрсілі аспан-жер қойнауы, тау-тас, жыра-шатқалдардың жадында мәңгі жазылып қалғанына сенбеске болмас. Табиғаттың жадына сене көріңіз. Табиғаттың да көзі, құлағы, есі мен иесі бар. Ол ұсақ-түйекті де елейді ал соғыс сияқты, көші-қон, керуен сияқты мың-сан тіршілік жиынтығынан шыққан руһ, сана өрісі (-биоток), қуат(- энергия), қан, жан, ой тағы басқа қасиеттерді бойында сақтап келер ұрпаққа сыйлық ретіндей, әр ғасырға бірді-екілі ғұлама беріп, «осалын» өзіне қайтарып алып» отыратын секілді. Мен үшін ғасыр үні қазағымның сансыз алмасқан ғасырлар үні секілді естіледі. Әттең, ғасырлар сырына тереңірек үңілуге мына желкедегі жетпіс жыл бөгет те болған екен. Әттең, дүние-ай, сырыңа мен ғашықпын, ұлғайғанда білуге сонша асықтым. Иә, Дала ғасырлар айнасы ғой! (БТ) Ендігі сөзіміз киелі санның бірі -«жеті» жайлы. Қай ел болмасын өмір салтында бақсылық, балгерлік болғанын білеміз. Сондай ұғымдар қазақта да болды. Қазақ құмалақ ашқанда, құмалақты үшке бөледі де «жетіскенге келетін жеті әліп»,- дейді. Мұндғы әліп - «білу», «тану» деген мағынада. (Қырғызша: «айлагер құды-қырық бір арыбы бар» дейді). Құмалақ аша білетін қариялар сөзіне қарағанда, құмалақтың «жеті әліп» боп келуі-маңдайы ашылған, бақыт қонған, қыдыр дарыған кісінің белгісі. Мұндағы «жетіскен» деген сөз «жеті әліп» боп келудің «жаман» белгі емес дегенді жетістік деп ұқтырады. Қазақ, біреуді кекете сөйлегенде, «осы сен неменеге (жеті есеп дегенге сайды) жетісіп отырсың - дейді! (неменеңе масаттанып, байып отырсың мағынасында). Бұны сәуегейлік десек те, сөздің тегін шықпайтынына сеніңіз. Тек ол сөзді түсініп, біліп айтқандар болған да, келе-келе мағынасын түсінбей, дәстүрлі сөзді білмей, түсінбей, тек, қайталаушылар барын түсіну. Қалык, жеті қабат жер, жеті қат көк(аспан),-дейді. Өзінің ойын «жеті» мен байланыстыруда бұл сан есімнің қазақ өмірінде және басқа да қалықтың атам заманғы өмірінде азды - көпті дерегі бар екенін көрсетеді. Сондықтан «Жеті қарақшы»(Большая медведица - орысша, қырғызша - «Жеті арһар») жұлдызының атауы, бұл санның аса бір қасиетін көрсетеді. Аспанның солтүстік жарты шарындағы шоқжұлдыз. Оның 1,8 керінерлік жұлдыздық шамаға дейін жалтырап көрінетін ең жарық жұлдызшасы Алиот пен Дубке деседі. Жетіқарақшының жарық жеті жүлдызының сыртқы пішіні шөміш тәрізді. Оның шеткі екі жұлдызы бойынша Темірқазық жұлдызын табуға болады. Жетіқарақшы наурыз, сәуір айларында жақсы көрінеді. "Темірқазықты айнала қозғалатын Жетіқарақшы арқылы жер тараптары мен түнгі мезгілді айыруға болады екен. Адам көзге бадырайып қарап тұрған жеті жарық жұлдызды өз атымен атаған да болар, дегенмен мұнда еш киелілік жоқ деу дұрыс болмас. Себебі, басқа жұлдыздардың бірін «Темірқазық», «Үркер», «Шолпан» десе, енді бірін «Есек қырған», «Ақбозат», «Көкбозат» деп те атаған. Ал, көзге баданадай көрініп қарап түрған жеті жұлдыз «жетіқарақшы» дегенді дұрыс деп түсінсек, мұнда діни ұғым жок, десек, онда қазақ, көзге көрінбейтін түнді неге «жеті түн», «жеті қараңғы түн» (темный мрак) дейді.Яғни: «жетітүнде неғып жүрсің?», «жеті қараңғы түнде қайда барасың?», немесе «жетіқарақшыны таныған жеті түнде адаспас» деген (фраза) сөз жүйелері жиі айтылады. Бұл жетінің «жеті – (магия) сиқыршы күш» саны болуда. «Жеті әулие» (бүзірік, мүдірік деп те келеді) мұндағы «бүзірік» - зор, ірі деген мағынада, яғни, Ісләм дінінде: «жеті шәріп» деген ұғым тұр: жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|