Керегіңді ал білгенінді қос, дейді. Данышпандар дариясының солмайтынын, шынайы шындықтың тозбайтынын паш етіп, ұсынады
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
| Қазақтың қазанаты бар ма?
Қазақтың кең байтақ даласындағы ұлан асыр ас пен торқалы тойлар ұлттық өнерсіз өтпеген. Әсіресе ат үстіндеғі шынығудың (спорт) қазаққа ғана тән ұлттық түрлері: бәйгі, жорға жарыс, қыз қуу, теңге алу, аударыспақ, көкпар тарту, жамбы ату т. . жарыстары әсте ұмытылмаған. Заманның қым – қуыт кезінде де қазақ дәстүрінен көз жазбаған.Елімізде кейінгі жылдары ұлттық шынығу (спорт) түрлеріне оның ішінде ат үстінде шынығып, түрлі ойындар көрсетуге көңіл бөлушілер қатары еселей көбеюде. Алыс ауылдағылар мен қатар қалалықтар да қазақтың қанасында (вена) бар ойын жарыстарға аса көңіл бөле бастады. Намысқа жанып түсетін жігіттер көкпар, бәйгі дегенде бәрін ұмытып, сырт көздің сұғынан қорғап, Күн мен Желге шалдырмай баптаған тұлпарларымен бірге тықыршып, аламандардың дүбірі мен, қиқулаған үндерге құлақ салып, діттей тыңдайтын күндер біршама қайта оралды. Сондай жарыс дүбірлерін азаматтар еске алып ай-тып отыратын болды. Мысалы 1996 жылы Венгрияда өткен шабандоздардың біршші фестивалін еске түсіреді.Алаштың сан ғасыр сақтап, әлпештеп құрметтеген,естен бір сәт ұмыт қалмаған ұлттық өнеріне төрткұл дүние бас иді емес пе? Қазақ жігіттерінің мықтылығына, жүректілігіне, ат үстінде отыру тұлғасына, ат құлағында ойнау шеберлігіне бүкіл Әлем өкілдері тәнті. Әлем шабандоздарының (жокей) тұңғыш фестивалін бас жүлдесінен дәмелі 23 мемлекет ішінен біздің қандастарымыздың айы оңынан туды. Бұрын - соңды мұндай ойын түрлерін көрмеген еуропалықтар үшін қазақтың ұлттық (колорит) бейнелік ойыны кереметтей әсер қалдырды Ендеше ағаларымыз бабадан атаға, атадан балаға мұра болып келе жаткан ұлттык, дәстүріміз атбегілікті, шабандоздықты жалғастырып, даңқын жоғарылата беру керек деп,ой түйеміз.Бұл мақсатгы орындау үшін мүдделі жеке азаматтар:Жаңаарқалық Қуат Ақметов; Ағадырлық - Б.Мақышсв, Әсет Қалыбеков; Қарағандылық - Аман Түсіпбеков; Көктіңкөлінен — Сәдуақасова Жадыра сияқты, сонымен қатар осындай малдың төресін түлететіп жылқы шаруашылығын мықтап қолға алатын шаралар әбден керек - ақ қой. Бұрын жылқы зауыты, бэйгіалаңдар (ипподромдар) болғаны анық. Әсіресе асыл қазынамыз қазақы қазанат жайлы құлақ тұшынар әңгіме жоқтың қасы. Қазанатсыз батырға қару асыну қайда? Бүкіл Жоңғар жотасынан Алтай, Атырауға, Алатаудан Арқа Ұлытау, Тибет, һан Тәңірге дейін ұшы-қиыры көзге көрінбей созылып жатқан сайын саһараны білектің күшімен,найзаның ұшымен, қазанаттың үстінде жүріп, бабаларымыздың қорғағаны бәрімізге аян. Кейбіреулер шет ел атына қызығады.Меніңше олар циркте билеу үшін жаралғандай. Олардың адымы да, күші де алысқа шабуға келе қоймас деп, талай азаматтар баспа беттеріне өз ой бағамдарын жазуда. Әрине ат жайлы кітаптар да бар, бірақ қолға түсе бермейді.Врангель кезінде ат туралы, ең толық еңбек жазған, ол бес томнан тұрады, «Жылқы туралы кітап»деп аталады.Мәскеудің Ленин атындағы кітапқанасында сақталған. Әр қолға тие бермейтін кітап. Ал Борис Бардин еңбегі сіңген өнертапқыш, жылқы шаруашыльны жөніндегі оқулықтарының төлиесі (авторы), жаттықтырушы. Әйтсе де оның ішінен дәл қазақы нәршырын сөздерді кездестіру мүмкін бола қоймас. Сондай-ақ, әр ру батырларының бір емес бірнеше сәйгүліктерінің соғысқа, сәнге, тойға, аңға мінген арғымақ, қазанаттарының аттары өзіне лайықты болған. 1. һазірет Әлінің дүлдүлі - пырақ (Мұһаммед пайғамбар ғ.с. Мираж түні жеті қат аспанға көтеріліп Аллаһтағаланың алдына барғанда және қасиетті Иерусалимге сапар шеккенде мінген қанатты жануар). 2. Рүстемнің тұлпары Раһыш 3. Ер - Тарғынның Тарланы 4. Алпамыстың Байшұбары 5. Қобыландының Тайбуырылы 6. Асанқайғының Шаңқанбоздары 7. Ескендір Зұлқарнайынның Буцефалы 8. Батыр, би-болыс Жазыбектің Қаракөгі 9. Қаракерей Қабанбай батырға отыз жыл серік болған Шалқұйрық пен Қубас 10. Қанжығалы қарт Бегенбайдың тұлпары Жамбыкер, қарт батырдың жорыққа мінген аты Арһаркурең 11. Бөкейлік Жәңгірқанның дүлдүлі Қарақұс 12. Тарақты Байғозы батырдың Бозы және Керторысы. 13. Жәнібек һанның Көкбуырылы 14. Керей руының қызы Жаған бикенің атышулы Киікаяқ аты 15. Керей Қарақожа батырды «бес құлаш» деп атаған. аты Құласы . 16. Қанжығалы Үйсінбай батырдың тұлпары Сарбауыр 17. Бұһарбай батырдың тұлпары Назбедеу (Кене һанның Алатаудағы бас батыры болған) 18. Он екі ата Байұлының аға биі Бөкен бидің пырағы Биегіз 19. Қуандық Тойынбек шешеннің пырағы Тайкәк 20. Исатайдың Ақтабаны 21. Бұғыбайдың Қарасеркесі 22. Бердіқожаның Көкшолағы,Абылай сұлтанға көлденең тартқан Ақбозы 23. Ақан серінің Құлагері 24. Құнанбайдың Кертөбелі 25. Райымбектің Көкойнғы 26. Қызжібектің Ақбозаты 27. Қоныштағай Сансызбай батырдың Көкжайдағы (жау қолынан алған, соңғы шағында Кәрсөн Орынбай батыр серіпне Көкжайдақтан тұқым алғызуды тапсырған) 28. Ақжүністің Ақмоншағы («Ер Тарғыннан») 29. Әнші Майраның Акжалкүреңі (сыйға алған, Бекең ағадан) 30. Бағаналы Ерден Сандыбайұлның Сағымсарысы . 31. Шұбыртпалы Ақжолтай Ағыбай батырдың пырағы Ақлақ, тұлпары Көкбесті (басы Шешенқараның басына қойылған) 32. Абылай қанның тұлпары Жалынқұйрық 33. Қаздауысты Қазбек бидің тұлпары Телқоңыр 34. Қанжығалы Жантай батырдың тұлпары Көкшеқызыл 35. Алтай Тәңірбергеннің Сапағының (он жеті мың жылқы біткен бай, бекше Байдалыға аталас) – аты Акмаржан 36. Қуандық Есқара бидің күлігі Зеңбірек, (Қоңыр төренің асында бас бәйгіні алған) 37. Бұқар жыраудың Тарланы. Қарақасқасы 38. Керней Бексейіт бидің Құлапұшығы 39. Қыпшак Досбол бидің Саржорғасы 40. Тоқа Шоңманұлының күлігі Тайқасқа (Қырғыз Шәбден манаптың асында бірінші келген) 41. Атақты Бекше Байдалы бидің Көксұғанағы (өзінің асында аламан бәйгіге тігілген аты) 42. һан Науанның- Наурызбайдың тұлпары Нарқызыл, Қырғыз Алатауында оқ тиген Науанның тұлпары Ақауыз 43. Сырым Соқыр - «Жалаңтос» батырдың Заржорғасы 44. Шеркеш Жәндірдің кұлігі Кершабақ (Ысық Алатаудың асында бірінші келген) 45. Қуандық Алашағырдың Сембегінің дүлдүлі Алашеке 46. Тобықты (Құтпан) Қараменде бидің (шоры естек,қарақалпақ) бәйгі бермес күлігі Тұрымтай 47. Қарашор Сеңкібай батырдың шалқұйрығы - Сұржебе(жекпе - жекке мінген асыл серігі) 48. Керней Бодық батырдың тұлпары Сұмсекей 49. Керней «Көкбөрі» - Жарылгап батырдың (шоры - естек, қырғыз) аттары Шағыр,Темешкері 50. «Көмбе» - Жарылғап сақидың(шөры - еетек, қалмақ)Құсқанаты 51. «Көкжарлы» - Барақ батырдың (шоры - қарақалпақ)Тойнағы мен Мойнағы 52. «Көктін» - Барақ батырдың (шоры - қалмақ) Сетері 53. «Бесқазық» - Жаңабатырдың (шоры - қалмақ) Көкқарғасы 54. «Екітін» - Тұранәлі бидің (шоры - карақалпақ) Төртшаты 55. «Батпан» - Сатай сақидың (шоры - қыргыз) Томашасы 56. Тама Тыныс батырдың тұлпары Кер 57. Арқадағы Бексейіттің Кераты, (Жарылғап батырдың досы Тама Тыныс батырдың жоңғар тұтқынынан мініп қашқан Кер тұлпары. кейін 58. Жарылғап батыр тақымына басқан. 59. Тауықтың Қарасы (осы Кердің тұқымы ҚР ньщ 40 жылдығында мәреге оқ бойы алда келген). 60. Түйтенің тұлпары Көкшағыр (Жыланкөз аттың тұқымы, бұл тұқым, көнекөздердің айтуында, Асанқайғының Албан жеріне тастап кеткен Шаңқанбоздарынан тараған деген сөз қалған) 61. Қуандық Алшағыр батырдың Жыланкөзі (қыз алысқан құдалықтан келген) 62. Ұлы жүзде Бақай сыншынның күрең Желқанаты (Үш жүздің басы қосылған сын бәйгілерде алдына қара салмаған). 63. Шет ауданынан Құсайынның Тыртықкөгі 64. Күржікбайдың Көгі, Құласы деген айтулы жүйріктер болған. 65. Талдыдан Жұмажан ақсақал баптаған Күржікбайдың Көгінің тұқымы үлкен - кіші бәйгілердің алдын бермеген 66. Апақтың Құласы. 67. Тарақты Сапақ байдың Ырғайының тұқымынан: а)Атақты Сұркөжек б)Апақтың Құласы тараған 68. Аралбай Мәменнің Алқаракөгі (1823 жылы Байдалы бидің асыда 500 аттан озып келген 69. Қостанайдан Червонец деген айғыр 1000 шақырымға 4 сағат Ілездеме 1 қасқағым уақытпен Әлемдік рекорд жасаған, әлі жаңартылған емес. 70. Қ. Абайға сыйға берген Кербесті. (Тырнақша ішінде лақап (псевдоним) есімдері берілген, және бұл деректер үштің бірі гана, деп ойлаймын) жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|