Кіріспе қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына

Ақмола облысында Ерейментау алаңында қуаты 45МВт ЖШС «Бірінші Жел Электрстанциясы» 2013жылдың І тоқсанында салыну жоспарлануда. Капиталына 100%-дық үлестік қатысу “Samruk-Green-Energy” ЖШС-не тиесілі.

Алматы облысы Еңбекші Қазақ ауданы Шелекті дәлізінде қуаты 60 МВт тан 300 МВт-қа жететін ЖШС «Энергия Семирачь» Жел Электрстанциясы жобасы қолға алынбақ және капиталының 51%-ын АҚ «СПК Жетісу» арқылы Samruk-Green-Energy” ЖШС үлесінде. Орташа желдің жылдамдығы 50 метр биіктікте 7,8 м/c, қуат күші 310Вт/м² тең болатын таңдалған георафиялық орынның қолайлығы жоғары.

Күн энергиясы. Күн энергиясын қалыптастырудың және пайдаланудың бірнеше бағыттары бар: күн сәулесі электр энергиясын және жылуды қалыптастырады; ғимараттарды жылыту үшін қолданылады; ауаны баптайды; ыстық сумен қамтамасыз етеді; әртүрлі материалдарды кептіру үшін қолданылады.

Қазақстанның географиялық орналасуының солтүстіктік кеңдігіне қарамастан, еліміздегі күн энергиясының ресурстары тұрақты және климаттық жағдайлардың қолайлылығына байланысты қол жетімді болып табылады. Кейбір зерттеу қорытындылары бойынша, елдің оңтүстік аймақтарында күн энергиясының әлеуеті жылына 2500-3000 күн сағатына жетіп жығылады, ал күн сәулесі энергиясы жылына 1300-1800 кВт/м. құрайды. Қызылорда, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облысы және Арал теңізі сияқты энергия тапшы аймақтар күн электростанцияларын салу үшін аса қолайлы аудандар болып табылады.

Жамбыл облысы өз территориясын күн энергетикасының даму орталығына айналдырмақ. 2013 жылы облыс аймағында қуаттылығы 24МВт тан басталатын, болашақта 2000 Мвт жеткізу перспективасын алға қоятын Күн Энергия Станциясын салуды жоспарлап отыр, Жобаны іске асырушы француздық компания “Fonrocheenergie” және оның жалпы құны 80 млн. долл. 15 жыл мерзім ішінде өтелуін көздеп отыр. Аймақ әкімшілігі АҚ «Казатомпром» және АҚ «KEGOG» серіктестікті қолға алуда [2].

Қапшағай қаласында қуаты 2МВт Гелиостнация салыну жоспарлануда. Болшақ оператор ретінде ЖШС “Samruk-Green-Energy” күн энергетикасын монокристалдық панель арқылы алу технологиясын меңгерген BISOL Group компаниясымен станция салу құрылысы және оны орнату жөнінде шартқа отырды.

Елде балама энергетикадан алынатын қуат 1 трлн КВт/сағ. оның ішінде жел энергиясы 920 млрд.КВт/сағ. құрап отыр. Ал, ол жалпы энергия ресурсының 0,5%-ын ғана алады. Үкімет 2020 жылы болашақ энергиясын пайдалануды 3%-ға жеткізуді алға қойып отыр. Германия мемлекеті үшін бұл көрсеткіш бүгінде 25% құрап, 2030 жылы балама энергетикаға 100% көшуді жоспарлап қойған.

Алайда, Индустрия және жаңа технологиялар Вицеминистрі Бахытжан Жаксалиев өзінің баяндамасында Мемлекеттің жел энергетикасының қондырғыларына кететін шығын көптігіне қарамастан, Электрэнергиясымен шалғай аудандарды да жеке-жеке қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие бола алатынымызды айтты. Ел үкіметі бүгінгі күні осы үлес салмақты арттырудың қажеттілігін толық түсініп отыр және энергияның балама көздеріне инвестиция салу үшін қосымша жаңа серпіндер жасаудың жұмыстарын қолға алып келеді. Cонымен қатар, еліміз Балама энергетика саласында саясатты тиімді ұйымдастыру үшін, келешете Россия, Беларусия және Қазақстан арасында жалпы электрэнергетикалық нарықты қалыптастыруды көзге алып отыр. Бұл жөнінде Энергетика және Инфраструктура ЕЭК мүшесі, Министр Даниал Ахметов осы үш елдің энергокомплексінің потенциалдық қуаттылығы бойынша тиімділік коэффиценті 60%-ды құрайтынын ескере отырып, ортақ нарық құру қажеттілігін көрсетті.

Электроэнергияның балама көздерін өндіруден Еуропалық Одақ, АҚШ, Қытай және Үндістан сияқты елдер әлемде көшбасшылар ретінде саналады. Энергияның жаңартпалы көздеріне деген әлемдік сұраныс тұрақты түрде өсіп келеді. ХХІ-ғасырдың ортасына қарай олардың үлесі 35%-ға жетеді деп болжануда. Энергияның осындай көздерінің тартымдылығы және оларға қызығушылықтың артуы осы ресурстардың сарқылмайтындығымен, энергия тасымалдағыштардың әлемдік бағаларының өзгеруіне деген тәуелсіздігінен және экологиялық тазалығымен байланысты. Соңғы аргументі ерекше өзекті болып табылады, өйткені, дәстүрлі энергетика жергілікті деңгейде де, жаһандық масштабта да қоршаған ортаға жағымсыз әсерін үнемі тигізіп отырады.

Қазақстанның энергетикалық секторындағы қазіргі кәсіпорындар атмосфераны ең ірі ластаушылар болып табылады. Жыл сайын олар атмосфераға миллион тоннадан артық зиянды қалдықтар тастайды. Халықаралық энергетикалық агенттіктің деректері бойынша, Қазақстан парниктік газдардың ЖІӨ-ге шаққанда қалдықтарын тастаудың үлесі бойынша әлемде үшінші орынға ие болған. Қазақстанда тек көмір энергетикасынан ғана келетін қоршаған ортаны ластаудың экономикалық шығыны болжам бойынша, жылына 3,4 млрд. долларға бағаланады екен. Сондықтанда, балама энергетиканы елемеу сол энергетикалық ресурстарды ұтымсыз пайдалануға, олардың үнемділігін төмендетуге және энергиямен жабдықтаудың сенімсіздігіне алып келеді, сонымен қоса, адамдардың денсаулығына және экологияға өте көп зиян тигізеді.

[Federal Reserve Economic Data мәліметтері бойынша график автормен құрастырылған]

Қорыта келгенде дәл осындай қарқынмен энергияға деген тәуелділіктің деңгейін Қазақстанда да кемітіп, энергия алудың баламалы көздеріне көшу керек. Мемлекет экономикасын балама жолдармен дамыту арқылы Қазақстан тек шикізатқа тәуелділікті ғана емес, тұрақты экономикалық-экологиялық дамуға қол жеткізеді. Болашақта бүкіл әлемдік дағдарыстың алдын алуға мүмкіндік туады. Астананың ЭКСПО-2017 бүкіләлемдік көрмесіне өз кан­дидатурасын ұсынып, әрі өткізу құрметін жеңіп алғандығымен қоса «Бо­лашақтың энергиясы» ат­ты жаһандық мүдделерді топ­тастыратын тақырыпты таң­дауы әлем на­зарын өзіне аударғаны хақ. Өйт­кені, адамзат алдындағы күр­меуі қиын мәселе – энергияға де­ген тапшылықты жойып, ба­лама қуат көздерін кеңінен іс­ке қосатын кез келді. Адамзат ба­ласына көмірді, мұнайды, газ­ды толығымен игеруге орта есеп­пен 40-50 жыл кетті, ба­лама энергетиканы игеруге де шамамен сонша уақыт ке­рек. Бұл ша­ра – біздің елімізде балама эн­ер­гетиканың қарқынды да­муына жол ашары сөзсіз.

ІІ Балама энергетикаға инвестиция салу есебінің ұйымдастырылуы
2.1. Балама энергетикага инвестиция салу есебінің ерекшеліктері
Қазірде Индустриялды-инновациялы даму жолында Қазақстанға салынған инвестициялардың басым бағыты энергетика саласында, оның ішінде балама энергетика саласына бағытталса, еліміз тұрақты экономикалық-экологиялық дамуына жол ашылады. Балама энергетикаға инвестиция салудың бірқатар артықшылығы төмендегілерге мүмкіндік береді:

• 
  Энергия сыйымды өндірістік жабдықты ауыстыру немесе модернизациялау;
  
• 
  Қазандықтарды ауыстыру немесе қалпына келтіру – отын шығыны 20-40% қысқарады;
  
• 
  Отын және электр энергиясының бірлескен өндірісі – жеке қажеттіліктер үшін энергияның сенімді жеткізілуіне және дәстүрлі отын түрлерін тұтынуды 30-40% қысқартуға мүмкіндік береді;
  
• 
  Жылдам реттелетін өткізгіштерді орнату – электр энергиясын тұтынуды 25-30% азайтады.
  

Жалпы инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты байланысты балама энергетикаға: қаржылық және нақты инвестициялар салынады.

Нақты инвестициялар – бұл баламалы энергетика алу көздерінің құрлысына, негізгі капиталын және материалдық - өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.

Қазіргі таңда энергетика саласын дамытуға және сол салаға инвестиция тарту үшін Қазақстанда «Халықтық Ipo» бағдарламасы іске қосылды. Бағдарламаға қатысушы компаниялар ішінде энергетика және мұнай газ саласында «Самұрық-Энерго»,«KEGOC», «ҚазМұнайГаз», "ҚазТрансГаз", «Қазақтеңізкөлікфлоты» сияқты ірі компаниялар бар. 2012 жылы 30 маусымда электр жабдықтау, газ саласына тартылған инвестиция көлемі жалпы 1622,0 млн.АҚШ долл. Оның ішінде нетто баланысы бойынша 616,2млн.АҚШ долл., қоржындық инвестиция 1,2млн. АҚШ долл.,1004,5млн.АҚШ долл. тікелей инвестиция тартылған. Алайда, бізге әліде болса баламалы энергетика өндіру үшін бірінші шетелдік және негізгі капиталға инвестиция тартып, компания іске қосылғаннан кейін портфельдік инвестицияны жүзеге асыра аламыз.

Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе, онда ол табыс болып танылады, ал керісінше өзгерсе, онда ол шығыс болып танылады.

Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе сатып алу құнының ең теменгі бағасымен алынса, онда оның баланстық құнын келесі негізде анықтайды:

- жалпы қоржындық жиынтығымен;

- инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;

- жеке инвестициялары (әрбір инвестициясы) бойынша.

Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан жоғары болса, онда олардың айырмашылығы шығыс ретінде танылады, ал керісінше жағдайда — табыс ретінде танылады.

Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция төмендегідей жолмен анықталады:

• 
  сатып алу құнымен;
  
• 
  қайта бағалау құны ескерілген құнмен;
  
• 
  сатып алынған құнымен және ағымдағы құнның ең кіші (төменгі) бағасымен бағаланады, яғни қоржындық бағалы қағаздар негізінде.
  

Балама энергетикада инвестицияларды мүліктік түгендеу процессі жүреді. Оның негізі балама энергеик компаниялар үшін түгелдеу басқа кәсіпорындарға берілген заемдарды, басқа кәсіпорындардың жарлық капиталына салынған салымдардың үлесін, мемлекеттік және жергілікті заемдардың пайыздық облигациясын, басқа кәсіпорындардың бағалы қағазына салынған қысқа және ұзақ мерзімді инвестицияның нақты барын анықтауғак мүмкіндік береді [20].

Құнды қағаздардың (акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер, коносаменттер және заңға сәйкес бағалы қағаздар ретінде шығарылатын басқа құжаттар) нақты барын тексергенде: құнды қағаздардың баланста есептелген құнының дұрыстығы; құнды қағаздың сақталуы (бухгалтерлік есептің мәліметтерімен оларды нақты барын салыстыру жолымен); құнды қағаздар бойынша табыстардың уақытында және олардың есепке толық алынуын анықтайды.

Құнды қағаздарды кәсіпорында сақтаған кезде кәсіпорынның басшысы белгілеген мерзімінде тиісті түгендеуден өткізіп отырады және оны кәсіпорынның кассасындағы ақша қаражаттарын түгелдеу процесімен бірге жүргізеді.

Құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу жекелеген эмитенттер бойынша актіде атауын, сериясын, нөмірін, номиналдық бағасын, өтелу мерзімдерін және жалпы сомасын көрсету және басқа да көрсеткіштері бойынша жүргізіледі. Әрбір құнды қағаздың реквизиттері кәсіпорынның бухгалтерясында сақталатын тізімдердің (реестрлердің, кітаптардың) мәліметтерімен салыстырылады.

Банкке немесе депозитарийге (құнды қағаздарды сақтайтын арнайы орын ) өткізілген құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің тиісті шоттарындағы сомасының қалдықтарын банктің немесе депозитарийдің мәліметтерімен салыстырылады. Бұл мәліметтер мүліктік түгелдеу кезінде банктен немесе депозитарийден арнайы сұраным арқылы алынған мәліметтермен салыстырылады.

Кәсіпорынға тиісті құнды қағаздарды мүліктік түгелдеу кезінде олардың құнын бағалау, акциясына кәсіпорын ие болып отырған акционерлік қоғамдардың, қор нарығының жағдайы және қор биржаларындағы акциялардың бағамы туралы мәліметтер ескеріледі.

Ел ішіндегі құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына кәсіпорынның аударған ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясының қаражаттары, сондай – ақ басқа кәсіпорындарға берілген заемдары мүліктік түгелдеу кезінде тиісті құжаттармен куәландырылады.

Қаржылық инвестицияларды мүліктік түгелдеу нәтижелері «Құндылықтар мен қатаң есеп беру құжаттарының» бланкілерінің тізбесінде көрсетіледі.

Егер мүліктік түгелдеу кезінде әр түрлі дебиторлармен және басқалармен есеп айыррысу шоотарына құны жазылған инвестициялар анықталса, онда мұндай сомалар алынып, инвестициялардың тиісті шоттарына аударылады.

Мүліктік түгелдеу кезінде банкрот болып жариялаған немесе жойылған (инвесторларға тиісті талап қоймаған) кәсіпорындарға салынған инвестициялар анықталуы мүмкін.

Мүліктік түгелдеу комиссиясы инвестиция салынған кәсіпорындағы өзгерістерді, меншік түрінің ауысуын, инвестиция салынған кәсіпорындарды шетелдік инвестордың сатып алуын және басқа да жағдайлары анықталуы мүмкін. Осы да және басқа да жағдайларда мүліктік түгелдеуді жүргізетін комиссия тиісті шешімдер қабылдауңы қажет, ал бухгалтерия оны есепте көрсетуі керек. Төменде (8-кесте) инвестицияларды мүліктік түгелдеу нәтижелері бойынша жасалған шоттар корреспноденциясы көрсетілген.

Сондай – ақ, балама энергетика үшін пайыздар, роялти, дивидендтер және ұзақ және қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардан түсетін табысты да ашып көрсетуі керек: қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың есептен шығуынан түскен табыстар мен шығындар және осындай инвестициялардың құнының төмендеуі де ашылуы тиіс. Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициялардың ағымдағы құны, сондай – ақ инвестицияларды өткізудегі айтарлықтай шектеулердің жайы, алатын табысы; олардың сатылуынан түсетін пайдасы; есеп беру кезеңде қайта бағалаудан түскен соманың қозғалысы және бұл қозғалыстың сипаты; қайта бағалауды есепке алғандағы құнымен есептеген кезіндегі ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бойынша қайта бағалаудың мерзімділігі, соңғы қайта бағалаудың күні, қайта бағалаудың негізгі есебі ашылуы тиіс.

«ЕХРО -2017. Отандық физика ғылымының өнім шығарудағы мүмкіндіктері мен өркендеуі» тақырыбы бойынша жүргізілген зерттеулер келесі қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:

1.Қазақстан әлемде энергия таратылуының ең көп шығын жұмсаудан алдыңғы ондықты иеленеді. Сондықтан еліміз тұрақты экономикалық даму болашағы мен экологиялық жағынан таза технологияларды жетілдіріп қалыптастыруда электроэнергияны өндірудің жалпы көлемінде энергияның жаңартылатын көздерінің үлесін арттыруы қажет. Ғылыми еңбектерді зерделеу негізінде 2003 жылдан бастап әлемде энергияны қолдану көрсеткіші тым артқаны анықталды. Қазақстан тәу­­лігіне 1,68 млн баррель мұнай өн­діруде. Мұндай қарқынмен өн­дірілген мұнай 50 жылда сарқылу қаупі бар. Энергия алынатын шикізат қорының таусылуы салдарынан болашақта әлемдік дағдарыстың орын алуы айғаққа айналуы мүмкін.

2.Қазақстанда өздігінен жаңарып отыратын энергетикалық ресурстардың әлеуеті өте зор. Жаңартпалы энергетикалық ресурстар гидроэнергия, жел энергетикасы мен күн энергетика көздерінен құралады. Жүргізілген зерттеулеріміздің нәтижесінде олардың географиялық қолайлы аудандары анықталды. Гидроэнергетикалық ресурстарға негізделген балама энергетика өндіру өндірістері Қазақстанның Оңтүстік-Шығыс, Шығыс және Оңтүстік аймақтарында шоғырландыру тиімді. Жел энергетикасын пайдалануға Қазақстанның Солтүстік, Орталық, Батыс және Оңтүстік-Шығыс аймақтарында мүмкіндік бар. 2013 жылдан бастап Ақмола облысындағы Ерейментау және Алматы облысындағы Еңбекшіқазақ аудандарында қуаттылығы 45МВт тан 300МВт-қа дейін бірінші жел элекростанцияларының салынуы дәлел. Күн энергетикасы Қызылорда, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары мен Арал және Қапшағай қалаларында тиімді. Бұл жоба Жамбыл облысында белсенді жүзеге аспақ. 2013жылдан бастап қуаттылығы 24МВт-тан болашақта 200МВт-қа дейін күн элекростанциясының тұрғызылуы жоспарланған. Ол біздің еліміздегі пайдаланылатын электроэнергияның 10%-ын құрамақ.

1. 
   Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» жолдауы//Егемен Қазақстан, Астана 12 желтоқсан 2012 ж.
   
2. 
   ВИЭ как предчувствие.//Kazakhstan. Ежегодное деловое обозрение «Лидеры 2012» .
   
3. 
   Қазақстан Республикасы 9 .07. 2004 ж. № 588-II «Электроэнергетика туралы» заңы /өзгерістер және толықтыруларымен/
   
4. 
   (с изменениями и дополнениями по состоянию на 10.07.2012 г.)VII Евразийский Форум KAZENERGY. Ресми сайт: www.kazenergy.com
   
5. 
   The World Bank policy research department// Social Science Electronic Publishing, March 2012
   
6. 
   Б. Есекина. Концептуальные основы модели «зеленого роста» // Евразийский экономический обзор. – 2011 - № 2, стр. 116-118
   
7. 
   Астана қаласының Ресми сайты: http://www.expo2017astana.com
   
8. 
   Альтернативная энергетика. Приоритетные сектора экономики // Справочник инвестора, 2010. – стр. 41
   
9. 
   Sophie Justice “Private financing of renewable energy: a guide for policymakers.//Laterally a Director at RBC Capital Markets heading up the Renewable Energy Team advising on the sale, acquisition and financing of low carbon companies and renewable energy projects, 2012
   
10. 
    Federal Reserve Economic Data: Link: http://research.stlouisfed.org/fred2
    
11. 
    Robert M. Ames, “National Defense, Oil Imports, and Bio-Energy Technology”,Yale University (http://ssrn.com/abstract=554664)
    
12. 
    Energy Efficiency/CO2 Indicators http://www.enerdata.net/enerdatauk/knowledge/subscriptions/database/
    
13. 
    В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» оқулық жалпы ред. Мамыров Н.К. , Алматы, Экономика 2005 жыл.
    
14. 
    «Халықтық IPO» Бағдарламасының ресми сайты: www.halyk-ipo.kz
    
15. 
    Қазақстан Республикасның «Бухгалтерлік есеп беру және қаржылық есеп беру туралы» Заңнамасы, 2007
    
16. 
    ҚР Ұлттық банкінің ресми сайты: http://www.nationalbank.kz/
    
17. 
    21-ХБЕС «Валюталардың айырбастау бағамдары өзгеруінің әсері» - www.mf.minfin.kz
    
18. 
    В.К.Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы, 2003 жыл.
    
19. 
    27-ХБЕС «Шоғырландырылған қаржы есептілігі және еншілес кәсіпорындарға салынған инвестицияларды есепке алу»- www.mf.minfin.kz
    
20. 
    28-ХБЕС «Қауымдастырылған компанияларға салынған инвестициялардың есебі»- www.mf.minfin.kz
    

21. 
    Қ.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы Экономика 2001 жыл.
    
22. 
    Корреспонденция счетов по МСФО //Библиотека бухгалтера и предпринимателя – БИКО:2006
    
23. 
    Алибекова Б.А., Нурхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. – Астана: ЕНУ им. Л.Н. Гумилева - 2007
    
24. 
    Бухгалтерлік есеп принциптері. Окулық /жалпы редакциясын басқарған Н.Ә. Байболтаева/ - Алматы, 2002, 163 – 167 б.
    
25. 
    Қазақстан Республикасы 27.12. 1994 ж № 269-XIII Азаматтық Кодексі /өзгерістер және толықтыруларымен/
    
26. 
    Қазақстан Республикасы 12.06. 2001 ж № 209-II «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы /Салық Кодексі/» /өзгерістер және толықтыруларымен
    
27. 
    http://www.chathamhouse.org/research/eedp/current-projects/renewable-energy-finance-policy
    
28. 
    http://www.wec-indicators.enerdata.eu/
    
29. 
    http://data.worldbank.org/topic/energy-and-mining
    
30. 
    http://www.worldenergy.org/publications/2717.asp
    
31. 
    http://www.csradialogue2012.org/
    
32. 
    http://www.greeneconomycoalition.org/