Кіріспе. Тау жыныстарының физикасының мақсаты мен есептері
жүктеу/скачать 260,52 Kb.
|
Лекция ФГП (копия) (копия)
| Әдістемелік нұсқау
Жыныстардың минералды құрамы мен құрылысы және көп фазалылығы, оларға әр түрлі күштер, жылу, электр өрісі әсер еткенде жыныстың түрлі физикалық қасиеттері бар екенін көрсетеді. Жыныстың физикалық қасиеті дегеніміз, жынысқа белгілі бір физикалық өрістер немесе орта әсер еткенде оның ерекше сипаты. Жыныстың әр физикалық қасиеті санды түрде, қасиеттің сандық өлшем бірлігі болып табылатын, бір немесе бірнеше параметрлермен (көрсеткіш, сипаттама) бағаланады. Жыныстың түрлі әсерлерге, нақты саймандардың (мысалы, бұрғылау), механизмдердің немесе технологиялық процестердің (мысалы, жарылыс) әсеріне кері әсерін сипаттайтын қасиеттерін кен-технологиялық параметрлер деп атайды. Жыныстардың казу процесі кезіндегі кері әсерін сипаттайтын физикалық және кен-технологиялық параметрлердің барлық жиынтығын физикалық-техникалық параметрлер деп айту қабылданған. Тау-кен жыныстары мен минералдардың түрлі физикалық техникалық параметрлерін және олардың өзгергіштігін құрайтын факторларды екі топқа бөледі. Бұл жыныспен (минералмен) байланысқан және оның атын анықтайтын (жыныстар үшін минералды құрамы мен құрылысы, минералдар үшін химиялық құрамы мен кристалдың решеткалары) ішкі факторлар, және жалпы түрде сыртқы өріс деп аталатын сыртқы факторлар (түрлі физикалық өрістер, сыртқы әсерлер, жынысқа әсер етуші сыртқы орта). Тау жыныстары физикасында "сыртқы өріс" деп, сол уақытта жынысқа әсер етуші энергия немесе заттың түрін айтады. Физикалық-техникалық параметрлерді жыныстың кері әсерін тудыратын сыртқы өрістердің түрлеріне қарай бөледі. Осыдан келіп механикалық өріс (қысым) және соған сәйкес жыныстардың механикалық қасиеттері, жылулық өріс (температура, жылу ағыны) және жылулық қасиеттері, электрлік, магниттік және радиациялық өрістер жөне соларға сәйкес жыныстың қасиеттерін бөледі. Одан басқа, тағы да заттың өріс (флюидтер) және соған сәйкес гидравликалық және газодинамикалық қасиеттері болады. Ауыспалы таңбалы күштердің жынысқа әсер етуі акустикалық қасиеттерімен, ал электромагниттік толқындардың әсері электромагниттік қасиеттерімен түсіндіріледі. Екеуі де толқынды процестермен байланысты болғандықтан, толқынды қасиеттер тобына біріктіруге болады. Анықтамадан көріп отырғанымыздай, кен-технологиялық параметрлер нақтылы жағдайларға және жынысқа әсер ету құралдарына байланысты. Технологиялық әсер ету процестерінің белгілі бір түрлеріне жатуына байланысты кен-технологиялық параметрлер бірнеше топқа бөлінеді: 1) жыныстың механикалық әдіспен жалпы бұзылғыштығын сипаттайтын, мысалы қаттылық, бекемдік, тұтқырлық жәнеұсақталғыштық; 2) жыныстың белгілі бір механизмдермен бұзылғыштығын сипаттайтын, мысалы бұрғыланғыштығы, кесуге кедергісі, жарылғыштығы және т.б.; 3) жыныстың құралға әсер етуін бағалайтын, мысалы түрпілік; 4) пайдалы қазбаның сапасын бағалайтын, мысалы көмірдің көкістілігі, құрылыс тастарының аязға беріктігі және жылуға беріктігі; тау-кен жынысына әсер етуші басқа да процестердің (бұзудан басқа) өнімділігімен тиімділігін анықтайтын, мысалы байығыштығы, сүзілгіштігі, үйінді де тұрақтылығы т.б.; пайдалы қазба кен орындарын қазу кезіндегі жыныстардың ерекше сипатын анықтайтын, мысалы құлау қаупі, метанның барлығы, өздігінен жанғыштығы және басқалары; тау-кен жыныстарына - оларды бұзу, бекемдеу, балқыту және т.б. мақсатында әр түрлі механикалық емес әдістермен әсер ету тиімділігін бағалайтын, мысалы термобұрғыланғыштық, жоғары жиіліктегі токпен қыздыру тиімділігінің белгісі, электротермомеханикалық бұзылғыштығы және басқалары. Көлемді және жинақты процестерді түсіндіретін физикалық-техникалық параметрлер скаляр шама және сыртқы өрістердің, әсер ету бағытына байланысты емес (мысалы, тығыздығы, жылусыйымдылығы). Басқа параметр минерал бөлшектерінің бағытталу дәрежесі мен әсер ету өрісінің бағытына байланысты және жалпы түрде векторлар мен тензорлар арқылы белгіленеді.. Олар тензорлы шамалар деп аталады. Жыныстардың жүзден аса физикалық-техникалық параметрлері белгілі, олардың бәрін барлық тау жыныстары үшін өлшеп білу мүмкін емес. Әр түрлі жыныстарды бірге қарастыру, анализдеу және жіктеу мақсатында, жынысты бір мезгілде физикалық және геологиялық дене ретінде, кен қазындылары объектісі ретінде қарастыратын және сипаттайтын ең керек деген және жететін параметрлердің белгілі бір шектелкен тобын бөліп қарайды. Тау-кен жыныстарының ондай параметрлері негізгі параметрлер деп аталады. (2.1 кесте). 2.1 кесте Тау-кен жыныстарының негізгі физикалық-техникалық көрсеткіштері
Негізгі параметрлерге, жыныстардың басқа параметрлерін табуға мүмкіндік беретін, 12 қарапайым, бастапқы және тәуелсіз физикалық параметрлерді жатқызады. Негізгі физикалық параметрлер барлық жыныстарды зерттеуге негіз болып табылады. Сондықтан оларды анықтау міндетті түрде керек. жүктеу/скачать 260,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||