Күні: Сынып: 9 а,ә Тақырыбы

І. Ұйымдастыру кезеңі;

ІІ. Сұрақ-жауап;

ІІІ. Жаңа сабақты баяндау;

ІV. Тапсырмалар;

V. Сабақты бекіту;

VI. Үй тапсырмасын беру;

VII. Бағалау.

-Сәлеметсіңдер ме, балалар!

-Бүгін кім кезекші?

-Бүгін сабақта кім жоқ?

-Рахмет.

ІІ. Сұрақ-жауаптар

1. Элементтердің периодтық жүйесін кім және қашан ашты?

2. Аммиактың формуласы қандай?

3. Сіріңкенің басы және қорабының жанына жағылған қандай қоспа?

-Аталуы: Кремний;

-Таңбасы: Si;

-П\ж орны: ІІІ период, ІV топтың негізгі топшасында орналасқан элемент;

-Қосылыстағы тотығу дәрежелері: -4, +2, +4;

-Аллотропиялық түр өзгерісі: кристалдық және аморфты;

-Табиғатта кездесуі: оксид және силикат түрінде.

Алынуы:

1.Лабораторияда бос күйде кремний алу үшін магнийді ұнтақ ақ құммен SiO2 қосып қыздырады:

SiO2+2Mg=2MgO+Si;

2.Өнеркәсіпте құм мен көмір қоспасын қыздырып кремний алады:

SiO2+C=Si+2CO.

Химиялық қасиеттері:

1.Аморфты кремнийді қыздырғанда тотықсыздандырғыш ретінде жай заттармен әрекеттеседі:

Si+2CI2=SiCI4(кремний тетрахлорид);

Si+O2=SiO2;

Si+C=SiC.

2.Кремний металмен әрекеттескенде тотықтырғыш болады:

Si+2Mg=Mg2Si (магний силициді);

3.Кремний ұнтағы концентрлі сілтімен реакцияға түседі де тотықсыздандырғыш болады, нәтижесінде натрий силикаты мен сутек газы түзіледі:

Si+NaOH+H2O=Na2SiO3 +H2.

Физикалық қасиеттері:

Кремнезем атомдық кристарлық торлы, қиын балқитын зат.Оның балқу температурасы-1700*С. Балқыған кремнезем суығанда шыны тәрізді аморфты кварц шынысына айналады.Құрамында кремний оксиді өзі ғана болса, ақ түсті құм, ал темір қосылыстары араласса, сары немесе қызғылт қоңыр түсті болады.

Фотоэлементтер, отқа және қышқылға төзімді болат алу, оптикалық өнеркәсіпте, электроника, қыш бұйымдар алу үшін қолданылады.

Кремний қосылыстары:

Аты	Сипаты	Алынуы
SiH4-cилан	Түссіз, ауада өздігінен тұтанатын жанғыш газ SiH4+O2=SiO2+2H2O
SiO2-кремний оксиді(кремнезем, құм, кварц кристалдары деп те аталады)	Суда ерімейтін, қиын балқитын зат.Ол қышқылдық оксид болғандықтан, қыздырғанда немесе балқытқанда негіздік оксидтермен, сілтілермен әрекеттеседі.Сөйтіп, кремний қышқылының тұздары-силикаттарды түзеді: SiO2+Na2O=Na2SiO3(натрий силикаты) SiO2+2NaOH=Na2SiO3+H2O	Химиялық реакциялар көмегімен қолдан алынады
H2SiO3-кремний қышқылы	Суда ерімейтін әлсіз қышқыл.Коллоид ерітінді түрінде болады	Оны силикаттарға күшті қышқылмен(тіпті көмір қышқылымен де) әсер ету арқылы алады: K2SiO3+2HCI=H2SiO3 + 2KCI Na2SiO3+H2O+CO2=H2SiO3 +Na2CO3 Кремний қышқылын сәл қыздырса немесе бөлме температурасында біраз уақыт ашық қалдырса айырылады: H2SiO3=H2O+SiO2

Осы айтылғандардан басқа кремнийдің маңызды қосылыстарына: шыны, керамика, цементті жатқызады.Сондай-ақ кремнийдің көміртекпен қосылысы-карборунд SiC техникада бұрғы, егеу, т.б. қатты заттарды жасауға қолданылса, түрлі қоспалар қосып кремний (IV) оксидінен бағалы асыл тастар(агат, аметист, яшма) алынады.

ІV. Тапсырмалар:

1.Төмендегі айналуларды іске асыруға болатын тиісті реакция теңдеулерін жазыңдар:

SiO2--------Si-----SiO2--------Na2SiO3--------H2SiO3-------SiO2

2.Массасы 6,1 кг натрий силикатын алу үшін массалық үлесінде 0,2% қоспасы бар қанша кремний(IV) оксиді қажет болатынын есептеңдер.

1. 
   Кремнийдің аллотропиялық _______түрөзгерісі бар. Ол _________ және аморфты кремний.
   
2. 
   Кремнийдің қосылыстардағы тотығу дәрежелері ____, _____, ______ болады.
   
3. 
   Кристалдық кремнеземді ________ дейді, оның алты қырлы призма тәрізді түрі ______________ деп аталады.
   

Кремний қышқылының құрамындағы кремнийдің массалық үлесін есептеңдер.

Массасы 36,6 г натрий силикатын алу үшін қанша натрий оксиді, қанша кремний оксиді қажет болатынын есептеңдер.

1.Табиғи силикаттар мен алюмосиликаттардан қандай заттар алынады?

2.Кремнийдің қолданылуын атаңдар

3.Кремнийдің периодтық жүйедегі орны

4.Табиғатта кремний қандай түрде кездеседі?

5.Кремнийдің аллотропиялық түр-өзгерісі қандай?

$27-28, 85-89бет оқу №3,5