Еуропалық ағартушылық дәуірдегі саяси идеялар (Т.Гоббс, Дж.Локк

Томас Гоббс, бұрын айтылғандай, абсолютті егемендік пен күшті және орталықтандырылған үкімет идеясына сенді. Ол адамдар табиғи түрде өзімшіл және агрессивті және тек қуатты мемлекет хаос пен зорлық-зомбылықтың алдын алады деп сендірді.

Джон Локк, керісінше, жеке құқықтар мен шектеулі Үкіметтің маңыздылығына сенді. Ол адамдардың өмір сүруге, бостандыққа және меншікке табиғи құқықтары бар екенін және мемлекеттің рөлі осы құқықтарды қорғауда екенін алға тартты. Локк сонымен қатар жеке адамдар өз құқықтарының бір бөлігін қорғау мен қауіпсіздікке айырбастау үшін мемлекетке өз еркімен берген Қоғамдық келісім идеясына сенді.

Монтескье Үкіметтегі тежеу мен тепе-теңдіктің маңыздылығына сенген француз философы болды. Ол биліктің бірде-бір тармағы тым көп билікке ие болмауы керек және билікті бөлу жүйесі озбырлықтың алдын алу және бостандықты ынталандыру үшін қажет деп тұжырымдады.

Жан-Жак Руссо Қоғамдық келісім идеясына сенді, бірақ Локктан айырмашылығы, ол жеке адамдар өздерінің барлық құқықтарын мемлекетке қорғаныс пен ортақ игілік үшін беруі керек деп есептеді. Ол сондай-ақ мемлекет өз азаматтарының ұжымдық еркінің көрінісі ретінде әрекет еткен "жалпыға ортақ ерік" идеясына сенді.

Тұтастай алғанда, бұл төрт саяси ойшыл ағарту дәуіріндегі саясат пен қоғам туралы әртүрлі идеялар мен теорияларды ұсынады. Олардың идеялары бүгінгі күнге дейін саяси дискурс пен пікірталас қалыптастыруды жалғастыруда және олардың саяси теория саласына қосқан үлестері өлшеусіз болды.

Гоббс өзінің "Левиафан" жұмысымен танымал, онда ол абсолютті егемендік тұжырымдамасына негізделген күшті және орталықтандырылған басқару жүйесін жақтады. Гоббс мемлекеттің заңдар шығаруға және орындауға, әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды белгілеуге, экономика мен сыртқы саясатты реттеуге күші бар деп есептеді.

Гоббстың абсолютті егемендік теориясы адам табиғаты бойынша өзімшіл және агрессивті және күшті және орталықтандырылған басқару жүйесі болмаса, қоғам хаос пен зорлық-зомбылыққа ұшырайды деген идеяға негізделген. Ол мемлекет өз азаматтарын зияннан қорғауға міндетті және бұл үшін күшті және тиімді басқару жүйесі қажет деп есептеді.

Гоббс сонымен қатар әлеуметтік келісім теориясының маңыздылығын атап өтіп, жеке адамдар қорғаныс пен қауіпсіздік үшін өз құқықтарын мемлекетке өз еркімен береді деп сендірді. Ол мемлекет өз азаматтарының мүддесі үшін әрекет етуге және ортақ игілікке жәрдемдесуге міндетті деп есептеді.

Тұтастай алғанда, гоббстың саяси идеялары күшті және орталықтандырылған Үкіметтің маңыздылығын және әлеуметтік ұйымның тиімді жүйелерінің қажеттілігін көрсететін бұрынғы саяси ойдан айтарлықтай ауытқуды білдірді. Оның идеялары кейінгі саяси ойшылдарға, әсіресе мемлекет пен егемендік туралы заманауи идеялардың дамуына қатты әсер етті.

Локк адамдар табиғи құқықтармен, соның ішінде өмір сүру, Бостандық және меншік құқығымен туады деп сенді. Ол Үкіметтің рөлі осы құқықтарды қорғауда және оны жасай алмайтын билеушілерді заңды түрде құлатуға болады деп сендірді. Локктың жеке құқықтарға және басқарылатындардың келісімінің маңыздылығына баса назар аударуы сол кездегі үстемдік еткен саяси философиядан үлкен алшақтық болды.

Локк сонымен қатар жеке адамдар өз құқықтарының бір бөлігін Үкіметке қорғаныс пен қауіпсіздік үшін өз еркімен беретін қоғамдық келісім тұжырымдамасын жасады. Бұл идея демократиялық теорияның дамуына айтарлықтай әсер етті, өйткені ол Үкіметтің заңдылығы халықтың келісіміне байланысты екенін білдірді.

Сонымен қатар, Локктың саяси идеялары оның философиялық сенімдерімен тығыз байланысты болды. Ол білімнің дәстүрлі көзқарасын туа біткен нәрсе ретінде қабылдамады және барлық білім сенсорлық тәжірибеден келеді деп сендірді. Бұл идея адамдардың әлем туралы және ондағы орны туралы қалай ойлайтынына маңызды әсер етті және ғылыми ізденістер мен эмпирикалық зерттеулердің жаңа дәуіріне енуге көмектесті.

Қорытындылай келе, Джон Локктың саяси идеялары еуропалық ағарту дәуіріндегі саяси ойдың дамуына үлкен әсер етті деп айтуға болады. Оның жеке құқықтарға, басқарылатын келісімге және әлеуметтік келісімге баса назар аударуы қазіргі демократиялық теорияның негізін қалауға көмектесті, ал оның философиялық сенімдері білім мен билікке деген дәстүрлі көзқарастарға қарсы тұруға көмектесті.

Монтескье басқарудың ең жақсы формасы биліктің әртүрлі тармақтары арасында бөлінуіне мүмкіндік беретін форма деп санады. Ол бұл тежеу мен тепе-теңдік жүйесі кез-келген адамның немесе топтың билікті асыра пайдалануына жол бермеу үшін қажет деп тұжырымдады. Бұл идея қазіргі демократиялық теорияның дамуына және конституциялық үкіметтердің қалыптасуына айтарлықтай әсер етті.

Сонымен қатар, Монтескьенің климаттың Үкімет пен қоғамға әсері туралы идеялары жаңашыл болды. Ол климат әртүрлі қоғамдардың мәдениеті мен саяси құрылымдарын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады және қоршаған орта адамдардың мінез-құлқы мен көзқарастарына тікелей әсер етеді деп сенді. Бұл идея саяси жүйелер тек ұтымды дизайнның нәтижесі деген негізгі түсінікке қарсы тұруға көмектесті.

Монтескьенің жеке бостандық пен заң үстемдігінің маңыздылығы туралы идеялары Ағарту дәуірінің саяси ойына да қатты әсер етті. Ол үкіметтің мақсаты жеке адамның құқықтарын, соның ішінде сөз бостандығы мен діни сенім құқығын қорғау деп тұжырымдады. Ол сондай-ақ үкіметтің билігін тежеу құралы ретінде заң үстемдігінің маңыздылығын атап өтіп, барлық адамдар, соның ішінде басшылық лауазымдағылар да бірдей заңдарға бағынуы керек деп сендірді.

Жалпы, Монтескьенің биліктің бөлінуі, климаттың саяси жүйелерге әсері және жеке бостандық пен заң үстемдігінің маңыздылығы туралы идеялары қазіргі демократиялық теорияның дамуына айтарлықтай әсер етті. Оның жұмысы Үкімет пен қоғам туралы дәстүрлі идеяларға қарсы тұруға көмектесті және оның идеялары бүгінгі саяси ой мен тәжірибеге әсер етуді жалғастыруда.

Руссо адамдардың мәні жақсы, бірақ қоғам мен өркениет оларды бүлдірді деп сенді. Ол адамдардың шынымен еркін және бақытты болуының жалғыз жолы-олар қоғамның шектеулерінен және өркениеттің жасанды құрылымдарынан бос табиғи күйге оралу деп тұжырымдады.

Руссо өзінің ең танымал жұмысында "әлеуметтік келісім" қоғам мен үкіметті халықтың жалпы ерік-жігерін көрсететін етіп ұйымдастыру керек деп тұжырымдады. Ол жеке адамдар оларды қалай басқаратыны туралы дауыс беру құқығына ие болуы керек және үкімет жеке бостандық пен теңдікті қорғау үшін өмір сүруі керек деп есептеді.

Руссо сонымен қатар білім берудің маңыздылығын атап өтіп, адамдар үшін өздерінің ерекше тұлғалары мен жеке басын дамыту өте маңызды екенін алға тартты. Ол білім беру тек оған Дағдылар мен білім беруден гөрі жеке тұлғаны тұтастай дамытуға бағытталуы керек деп есептеді.

Сонымен қатар, Руссоның табиғат пен қоршаған ортаның маңыздылығы туралы идеялары ағарту дәуіріне әсер етті. Ол адамдардың жермен табиғи байланысы бар екенін және бұл байланыс қоғам мен Үкіметтің қалай ұйымдастырылғанын көрсетуі керек деп тұжырымдады. Бұл идея 20 ғасырда пайда болған экологиялық қозғалысты қалыптастыруға көмектесті.

Жалпы, Жан-Жак Руссоның жеке бас бостандығы, халықтың жалпы еркі және білім мен табиғаттың маңыздылығы туралы идеялары қазіргі демократиялық теорияның дамуына айтарлықтай әсер етті. Оның жұмысы Үкімет пен қоғам туралы дәстүрлі идеяларға қарсы тұруға көмектесті және оның идеялары бүгінгі саяси ой мен тәжірибеге әсер етуді жалғастыруда.