Көшпенділер



Pdf көрінісі
бет27/316
Дата30.11.2023
өлшемі2,53 Mb.
#194198
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   316
Әдеби KZ
 
 
ақылға жеңгізе білетін адам етіп көрсетеді. Бұған «Ақсақ құлан — Жошы хан» 
аңызы куә. 
Қайткенмен де осы Жошы Жағатайдай басып алған елін құртып жіберуге 
құштар болмаған. Оның бүйтпеске амалы да жоқ еді. Қазақ жерінде қалған 
монғол басқыншылары сан жағынан жүздің біреуіндей-ақ аз-тұн. Шыңғысхан 
жаулап алған жерінде төрт басына төрт ұлыс етіп бөлгенінде монғол әскерінен 
әрқайсысына он санадан 
1
бар бергені төрт мың әскер деген ақпар бар. Монғол 
нояндары да, бір шелек суға салынған бір уыс тұздай қалың қазақтың арасына 
кіріп біржолата оның тілін, дінін алып өздері де қазақ болып кетеді. Тек Шыңғыс 
ұрпағымыз, төре тұқымымыз дегенді өздерінің үстемдігін қорғауға ғана 
пайдаланады. 
Тағы бір еске алатын жағдай: қазақ жерінде, Хорезм, Киев тәрізді үлкен 
қалалар болмағандықтан, Жошы тұқымы қан жоса етіп алатын бекіністер де аз 
еді. Дәшті Қыпшақ рулары да монғол тәрізді көшпелі жұрт, қашып жүріп, босып 
жүріп соғысып өз теңдігін оңайға бермеді. Жошы ұрпағына бұнымен де санасуға 
тура келді. Тиімді болса қазақтан қыз алып, қыз беріп кетуден де тайынбайды. 
Осындай жағдайда Бату өзінің бір қызын Маңғыт жігітіне береді. Одан Ноғай 
деген инал 
2
туады. Ноғай асқан батыр, ақылды кісі болады. Хан тағына отыруға 
хақы жоқ, әке жағынан Шыңғыс тұқымынан емес, бірақ Батухан өлген кезде оның 
әскерін басқарады. Осы Ноғай қырық жылдай бүкіл Жошы тұқымына айтқанын 
істеді. Алтын Орда хандарын өз қолымен отырғызып, өз қолымен алып тастай 
алатын әмірші болады. Ақырында Алтын Ордаға Мөңке ханның бесінші баласы 
Тоқтағу (қазақтар оны Тоқтайхан деп атаған) хан болады. Бұл кезде Ноғай 
батырдың қартайған шағы. Жас ханмен кәрі тарлан айқаса кетеді. Дәшті Қыпшақ 
елінің ру-руға бөлінген алауыздығын пайдаланып, Тоқтағу әскері Ноғайды жеңеді. 
Ноғай он жеті нөкерімен Башқұрт жеріне қашады. Жолай оны Алтын Орда 
1
Б і р с а н а д а — жүз адам. 
2
И н а л — көне түркі тілі, шешесі хан тұқымынан, әкесі қара қазақтан шыққан кісі. Бұның да хан тұқымынан 
шыққан ақсүйек адам екенін білдіріп, арнаулы «инал» деген ат берген. 


29 
Iлияс Есенберлин. «Алмас Қылыш» (Көшпендiлер – 1)
© «I. Есенберлин атындағы қор», 2004 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   316




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет