Кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚм у бак, ж эне баспа орталығы, 2007


ПЛАУН ТӘРІЗДІЛЕР бвлімі - L ҮC O PO D IO PH Ү Т А



Pdf көрінісі
бет35/87
Дата24.01.2023
өлшемі3,47 Mb.
#166222
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   87
Байланысты:
сімдіктер систематикасы О у ралы

ПЛАУН ТӘРІЗДІЛЕР бвлімі - L ҮC O PO D IO PH Ү Т А
Плаун тәрізділердің барлык дене мүшелері болады (косалкы тамыр). 
Оларға тең жэне эртүрлі споралы формалар тэн. Ұсак жапыракты -
микрофильді тізбек бойынша дамиды. Даму циклінде спорофит басым.
Систематикалык 
тұрғыдан плаунтәрізділер келесі катарларға бөлінеді: 
Плаунтэрізділер 
-
Lycopodiales, 
Селегинеллалар 

Selaginellales, 
Лепидодендрондар - Lepidodendrales жэне Изотталар катары - Jsoetales.
Плаун тәрізділер катары - Lycopodiales
Плаун тәрізділер жер шарының барлык ылгалды, көлеңкелі аймактарында 
кең таралған көпжылдык шөптесін өсімдіктер. Олардын 
2 туысы белгілі. 
Плаун туысыны ң (Lycopodium ) 
500 түрі, ал 
филлоглесум (Phylloglossum )
туысының бір ғана түрі белгілі (филлоглесум тек кана А встралия, Ж ана 
Зеландия, Тасманияда кездеседі). Плаундардын арасы нда ең кен таралған турі
- түйреуіш тэрізді плаун (Lycopodium clavatum).
Түйреуіш тэрізді плаун 
көпжылдық, мәнгі жасыл, шөптесін өсімдіктер
жатаған, өрмелегіиі, дихотомиялы бұтактанған сабағы 
(ұзындығы 3 метрге 
дейін) жэне одан тараған қосалқы тамырлары болады. Сабағы таспа тэрізді 
жапырактармен тығыз жабылған.
Ж аз мезгілінің ортасында жоғарғы вертикальды бұтактарында споралы 
масактары (көбінесе екеуден) пайда болады, сыртқы пішіні ағылшын 
түйреуішіне ұқсас (осыдан атауы ш ыккан). Споралы масағының кұрылысы:
36


ортасында өсі бар, оған спорофильдері бекінген(пішіні жүмыртка тэрізді 
үшбұрышты, ұшы 
үшкір). Спорофильдің жоғарғы бөлігінің негізінде 
бүйрекпішінді 
спорангиялары 
дамиды. 
Оларда 
редукциялык 
бөліну 
нәтижесінде тең споралылар 
пайда болады. 
П ісіп-жетілген 
споралары 
шашылып, су ағынымен топыраққа еніп, одан өскіншелер өсіп шығады. Түссіз, 
косжынысты, жерасты микроскопиялык (2-3 мм) өскіншелері саңыраукүлак 
жіпшелерімен селбеседі (саңыраукүлак жіпшелерінсіз тірш ілік ете алмайда). 
Ө скіншеде архегония мен антеридия түзіледі, сулы-тамшылы 
орта болған 
жағдайда ұрыктанып, диплоидты зиготадан ұры қ пайда болады, ал одан жаңа 
спорофит — плаун өсіп шыгады. Спора 10-12 жыл дамып, өскінге айналады, ал 
үрықтың дамуы 12-20 ж ы лға созылады. Өзге плаундардың өскіндері жер 
бетінде дамиды.
Плаунның спораларын жинап фармакологияда пилюлаларды тасымалдау 
үшін сы ртына себеді. Балалар ұнтағы ретінде де пайдаланады. М еталлургияда 
фасон құюда, формалардың кабарғасына спораларды себеді. Көрмелерді сэндеп 
безендіруде колдаиылады. Сонымен катар, спораларды фейерверк, бенгаль 
отын жасауда пайдаланады( споралар кұрамында 50%-ға дейін тез жанғыш
түтінсіз жэне иіссіз майлар болады).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   87




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет