(б.з. д. VI – IV ғғ.) (XVI – XVII ғ) XIX – XX ғ Бірінші ғылыми революция Екінші ғылыми революция Үшінші ғылыми революция Төртінші ғылыми революция
Бірінші ғылыми революция
Бірінші ғылыми революция (б.з. д. VI – IV ғғ.) – ғылымның, дәлірек айтқанда ежелгі ғылымның немесе табиғи философияның – әлем туралы жалпы ғылымның, адамның объективті әлем туралы және өзі туралы білімін біріктіретін ілімнің пайда болуын білдіреді. Бұл революцияның тарихи мәні ғылымның дүниені танудың және зерттеудің басқа түрлерінен ерекшелене бастағанында, ғылыми білімді құрудың белгілі бір нормалары мен үлгілерін жасауында жатыр. Ең айқын ғылым ұлы ежелгі грек философы Аристотельдің еңбектерінде түсінікті болды, ол формальді логика немесе дәлелдеу ілімін құрды, ғылыми зерттеулерді ұйымдастырудың канонын бекітті, табиғат ғылымдарын метафизикадан (философиядан) және математикадан бөлді. Аристотель белгілеген ғылыми білім нормалары мың жылдан астам уақыт бойы сөзсіз беделге ие болды.
Аристотельдің пікірінше, заттардың негізін келесі төрт себеп құрайды:
материя (олардың негізінде жатқан физикалық субстрат);
пішіні (олардың табиғаты, сыртқы түрі немесе жоспары-мүсінді мүсінделген мәрмәрден ерекшелейтін нәрсе);
әрекет немесе қозғалыстың басталуы (олардың пайда болуына не себеп болды – немесе біздің "себеп" ұғымын түсіну);
мақсаты (ниет)
Әлемнің ежелгі ғылыми бейнесі деп аталатын әлемдік сфералар туралы геоцентрлік ілім болды, геоцентризмнің нақты тұжырымы (әлемнің геоцентрлік жүйесі немесе жер мен аспан денелерінің физикасы түбегейлі әр түрлі болатын идеалды біркелкі айналатын аспан сфералары) бірінші ғылыми революцияның ажырамас бөлігі болды.
Әлемнің геоцентрлік жүйесі идеясы дұрыс болмаса да, бұл ғылыми емес дегенді білдірмейді.
Екінші жаһандық ғылыми революция
Екінші жаһандық ғылыми революция (XVI – XVII ғасырлар) – әлемнің геоцентрлік моделінен гелиоцентрлік модельге көшумен, яғни әлемнің ғылыми бейнесінің өзгеруімен және классикалық жаратылыстанудың қалыптасуымен байланысты. Жаратылыстану классиктері: Н. Коперник, Г.Галилей, И. Кеплер, Р. Декарт, И. Ньютон.
Құрылған ғылым мен ежелгі ғылым арасындағы түбегейлі айырмашылықтар келесідей болды:
жаратылыстану математика тілінде сөйледі;
ғылым құбылыстарды эксперименттік зерттеу әдістерінде тірек тапты, ғарыш туралы ежелгі идеялар шексіз мәңгі өмір сүретін ғалам ұғымымен алмастырылды;
механика бүкіл ғылымның доминантына айналады, нәтижесінде әлемнің механикалық бейнесі жасалады;
ғылыми білім идеалы қалыптасты – эксперименттік – математикалық жаратылыстану негізінде табиғаттың шынайы бейнесі.