Култанбаева нургул калдыгуловна
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ӨЛШЕМДЕРІ
| ِةَّصِقْلا ُةَمِتاخ
» яғни, эпилогте Маржана мен Әли-Бабаның отбасы бай да бақытты болып, ұзақ өмір сүреді. Үй күтушісі болған Маржананы ақылы мен айласының арқасында Әли- Баба ағасының ұлына қосады. Тойымсыз, сараң кейіпкерлерді жаза күтеді ( Қасым, атаман, қарақшылар ). «Әли-Баба және қырық қарақшы» ертегісінің басты идеясы – адамдармен қарым-қатынасты жақсылық, мейірімділік, адалдық заңына сай құрған адам өмірдегі кез келген қиындықты жеңіп шыға алады. Жоғарыда атап кеткен ертегі дискурсындағы ұлттық танымға байланысты араб тілінде тірек концептілердің тағы бірнешеуі кездеседі. Олар: ، ريِقَف،ٌّيِنَغ،ِلامْلا َو"ِ ِ ِةَمي ِرَكْلاِة َراج ِحْلا َرانيِد алтын ақша, асыл тастар, бай, кедей, динар , т.б. Сол сияқты ِ ريِمَح بكر ِ ريِمَح، تْي َزِ ر ِجاتَبَهَذِةَباغْلاِ ىَلِإ، – есекке мініп орманға бару, базардағы саудагерлер, зәйтүн майын сататын саудагер , т.б немесе орыс ертегілерінде кездесетін « Сим-сим, откройся » - «ِ مِسْمِس اي ِْلِفْقَأ» тіркесіндегі сим-сим сөзі араб тілінде өсімдік атауы, яғни күнжіт. Қасым үңгірге кіргенде тойымсыздығынан құпия сөзді ұмытып, барлық дәнді дақыл атаулының атын атап шақырады. ِ مِسْمِس-күнжіт, атбас бұршақ -ِ لو ف, жасымық -ِ سَدَع , бидай - ِ حْمَق , ِ مِط ْرِق- сұлы,ِ صَّم ِح- бұршақ. Бұл өсімдік атаулары арқылы шығыс халықтарының географиялық орны (орман, тау), тұрмыс-тіршілігін (базар, сауда, дәнді дақыл атаулары арқылы егін шаруашылығын кәсіп ететінін) көреміз. Содан кейінгі кейіпкерлер ِ ر ِجاَت- көпес, ِِرو طا َرِبْمِإ - император, ِ رِهام- шебер, ِ ر ِحاَّسلا - сиқыршы, ِ ِِة َريِمآ - әмір, т.б болып, араб халықтарының әлеуметтік тұрмыс-тіршілігіне сай алынады да, негізгі кейіпкер ертегі соңында өзінің әлеуметтік шығу тегін өзгертеді. Мысалы, отыншы кедей Әли-Баба бай көпеске айналса, «Аладдин» ертегісінде тігіншінің баласы Аладдин сұлтанның күйеу баласы болып, кейін таққа отырады. Мысалы, ،«ِ ء َلاَع ِِنيِ دلا » ِِهِدْعَب ِْنِم َِر َْْم ْلأا َِيِل َوَف ؛ رو طا َرِبْمِ ْلإا َِتاَم ىَّتَح ِِناَماَع ِِثِداَحْلا اَذَه ىَلَع ِ ِضَقْنَي ِْمَل َو » .[102] « ِ ِلْدَعْلاِب ِ ِساَّنلا َِنْيَب اَمَكَح َو ،« ِ ِ رْدَب ِِرو د بْلا » : ه ج ْو َز َو Араб-мұсылман қоғамында ер адам басты тұлға, сондықтан араб ертегілерінде негізгі кейіпкерлер тек ер адамдар болып беріледі. Әйел образы аз. «Мың бір түн» ертегісі Араб халифатының нағыз дамыған кезеңінде жазылған деп болжанады. Соның бір көрінісі транзитті сауда орталықтары болған қалалар (Мекке, Бағдат, Басра, т.б.) және ондағы базарлар мен теңіз порттарымен байланысты ертегіде негізгі оқиғаларды құрайды. Бұның өзі араб халқының даму дәуірінен, мәдениетінен мол ақпарат береді. 60 Ертегілерде топонимикалық атаулар сирек те болса ұшырасады. Олардың кейбірі тек ертегілерге ғана тән атаулар болып саналады. Олай дейтін себебіміз ол атауларда нақты айқындық жоқ. Мысалы, « В некотором царстве, в некотором государстве жил-был царь; у этого царя было три дочери и один сын, Иван-царевич. В некотором царстве, за тридевять земель – в тридесятом государстве, на край света» [104] («Иван царевич и Белый Полянин» ертегісі ), «Қаратаудың қойнында, Қарасудың бойында, орыс ертегілерінде қалың орман, қазақ ертегілерінде судың бойы сияқты жерлер алынады» [97] (« Керқұла атты Кендебай» ертегісі ). Қазақ елінің табиғатында қалың орман, биік таулар сирек кездесетіндіктен болар ертегі мәтінінде мұндай жер атаулары алынбайды. Оның орнына көшпенді мал шаруашылығын кәсіп еткен қазақ халқы танымындағы « жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|