Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
жүктеу/скачать 3,16 Mb.
|
| 3-сұрақ. Көкірек (Thorax) -3 сегменттен: алдыңғы, ортаңғы және артқы көкіректен тұрады. Бұл локомотор бөлімі, онда 3 жұп аяқ, 2 жұп қанат орналасады. Әрбір көкітек сегментінің құрылысы күрделі: склериттерден және жарғақшадан тұрады. Арқа склерит (тергит), бауыр (стернит) және екі бүйір (плеврит). Көкіректің хитинді жабыны ішке өсіп-эндоқаңқа түзеді, оған аяқ және қанат бұлшықеттері бекінеді.
Насекомның аяқтары 5 бөлімнен тұрады: базаль буыны-жамбас (coxa), ұршық (trochanter), сан (femur), сирақ (tibia), табан (tarsus) –бірнеше буынды және 1 немесе 2 тырнақпен аяқталады. Атқаратын қызметіне қарай насеком аяқтары –жүгіргіш, жүргіш, қазғыш, ұстағыш, жүзгіш, секкіргіш, жасқақ т.б. болып келеді. Буынаяқтылар арасында насекомдардың аяқтары нағыз маманданған қозғалыс мүшесі. Оның артықшылығы 3-5 буынды табан, құрлық омыртқалы жануарлардың табанына ұқсас. Оның көмегімен жәндік тек тегіс құрлық бетімен ғана емес, сонымен қатар жоғары және төмен де қозғала алады. Алғашқы аяқ типі- жүгіргіш, жүргіш аяқтар. Қанат-ұщуға бейіиділік. Дене қыртысы, кутикуламен жабылған, арасында жіңішке қуыс болатын - екі тері қабатынан тұрады. Қанат қабаты арасынан жүйке, кеңірдек және миксоцель лакундарымен канал өтеді. Олар жүйке түзеді. Жүйке ересек формада тірек қызметін атқарады. (Түрлері –лаб.) Қанат құрылысы, жүйкелену типі-систематикалық белгі. Ең қарапайым насекомдарда қанат болмайды. Қанаттың денеге бекіну және қозғалу типіне байланысты насекомдарды ескі және жаңа қанаттылар деп бөледі. Қанат бұлшыұеттерінің қозғалысы насекомның ұшу пролцесін қамтамасықө етеді. Ұшу жылдамдығы әртүрлі: көбелектер секундына ққанатын 5-9 рет қағады, аралар-200, звонц масасы-1000. Ұшу жылдамдығы да әртүрлі: ара 3м/с, жынды көбелек-15м/с. Қанаттың шығу тегін ғалымдар ертеден талқылауда. Қанат- көкірек сегменттерінің терісінің паранотальды өсіндісі-деп тұжырымдайды. Құрсақ (аbdomen) –ішкі мүшелер орналасқан насеокмдардың 3-ші дене бөлімі. Негізінен 10-сегменттен тұрады, бірақ өте өзгергіш, олигомеризация тенденциясы байқалады. Кейбір шыбындардың құрсағы 4-6 сегменттен тұрады. Кейбір түрлерде түрлі қызмет атқаратын - аяқ рудименттері сақталған( грифельки, церки, жұмыртқа салғыштар,, т.б.). Әдебиет: Болатова Қ.Б.,Байдулова Л.А. «Омыртқасыздар зоологиясы» электр.оқулық Орал 2007 Дәуітбаева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» А.2005, 2 кітап 379-390 б. Догель В.А. «Зоология беспозвоночных» М. 1981 339-398 б. Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 1999 426-438 б. жүктеу/скачать 3,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|