Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын

Зеликман А.Л.«Практикум по зоологии беспозвоночных»М., 1969 269-275 б.

Мамаев Б.М. и др.»Определитель насекомых европейской части СССР»М.1976

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 466-516 б.

№ 23 лабораториялық сабақ

1. 
   Тор қанаттылар, қатқыл қанаттылар отряд өкілдеріның морфологиясы, биологиясы, экологиясы.
   
2. 
   Жарғақ қанаттылар, олардың көптүрлілігі.
   

Зеликман А.Л.«Практикум по зоологии беспозвоночных»М., 1969 269-275 б.

Мамаев Б.М. и др.»Определитель насекомых европейской части СССР»М.1976

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 466-516 б.

№ 20 дәріс

1. Опихофора типінің ұйымдасу ерекшелігі.

2. Соңғы ауызды жануарларға сипаттама.

2. Тікентерілілер типінің ұйымдасу ерекшелігі, биологиясы, классификациясы, филогениясы.

Дәуітбаева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» А. 2005, 2 кітап 636-709 б.

Догель В.А. «Зоология беспозвоночных» М. 522-560 б.

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 539-562 б.

№ 24 лабораториялық сабақ

1.Толық түрленіп дамитын отрядтар: қосқанаттылар, қабыршақ қанаттылар, т.б. отрядтардың морфо-биологиялық ерекшеліктері, экологиялық топтары.

2. Насеком отрядтарының морфобиологиялық белгілерінің салыстырмалы кестесін құру.

Техникалық оқу құралдары: коллекциялар, сызба-кестелер.

ОЖСӨЖ мазмұны: Қосқанаттылар және қабыршақ қанаттылар отрядының көптүрлігі, олардың маңызы. Суретін салу.

СӨЖ мазмұны: Жергілікті түрлер, олардың экологиясы, табиғи биоценоздағы орны, ауылшаруашылығындағы, медицинадағы маңызы.

Әдебиет: :

Зеликман А.Л.«Практикум по зоологии беспозвоночных»М., 1969 269-275 б.

Мамаев Б.М. и др.»Определитель насекомых европейской части СССР»М.1976

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 466-516 б.

№15 лабораториялық сабақ

1.Теңіз жұлдызының сыртқы-ішкі құрылысымен танысу.

2.Теңіз кірпісі, голотурия, т.б. түрлердің морфо-экологиялық ерекшелігі.

Техникалық оқу құралдары: теңіз жұлдызы, теңіз кірпісі, голотурия т.б. өкілдерінің ылғалды препараттары, сызба-кестелер, құрал-сайман жиынтығы.

ОЖСӨЖ мазмұны: Тікентерілердің қаңқасы, көбеюі және дамуы.

СӨЖ мазмұны: Тікентерілердің таралуы, маңызы.

Әдебиет: : Байдулова Л.А., Болатова Қ.Б. «Омыртқасыздар зоологиясының практикумы» Орал-2005 146-148 б.

Зеликман А.Л.«Практикум по зоологии беспозвоночных»М., 1969 301-308 б.

Фролова Е.Н.т.б.«Практикум по зоологии беспозвоночных»М.,1985 222-226 б.

Негізгі және қосымша әдебиет тізімі.

Негізгі әдебиеттер:

1. Беклемешев В.Н. Основы сравнительной анатомии беспозвоночных Наука, М. 1964, 1-11 том

2. Байдулова Л.А.,Болатова Қ.Б. «Омыртқасыздар зоологиясының

практикумы»Орал, 2005

3.Болатова Қ.Б.,Байдулова Л.А. «Омыртқасыздар зоологиясы» электр.оқулық Орал 2007

4.Догель В.А.Зоология беспозвоночных Учебник Изд. «Высшая школа» М., 1981

5. Догель В.А.Зоология беспозвоночных Учебник Изд. «Высшая школа» М., 1975

6. Дәуітбаева Қ.Ә. Омыртқасыздар зоологиясы. (1,2 кітап) А.,2004

7. Дүйсенбаев А. Омыртқасыздар зоологиясының практикумы А., 1976

8. Зеликман А.Л. Практикум по зоологии безпозвоночных Изд. «Высшая школа» М., 1969

9. Иванов А.В. Большой практикум по зоологии беспозвоночных М., «Высшая школа» 1983.

10. Натали В.Ф. Зоология беспозвоночных Учебник Изд. «Просвещение»., М., 1975.

11. Салина Р.М., Дауытбаева К.А., Смирнова В.А. Методическое руководство к выполнению малого практикума по зоологии беспозвоночных Изд «Қазақ университеті» Алма-Ата 1993.

12. Шарова И.Х. Зоология беспозвоночных М., Гуманитарный издательский центр Владос 1999.

13. Фролова Е.Н., Шербина Т.В., Михина Т.Н. Практикум по зоологии беспозвоночных Просвещение М., 1985.

Қосымша әдебиеттер:

1. Бей-Биенко Г.Я. Общая энтомология. Издательство «Высшая школа», М., 1971

2. Грин Н., Стаус У., Тейлор Д. Биология «Мир»., М., 1990

3. Домбровкий В.А. Основы сравнительной морфологии животных Алматы., 1981

4. Под редакц. Зенкеевича Л.А. Жизнь животных «Просвещение» М., 1968 т 1,2,3.

5. Иванов А.В. Происхождение многоклеточных животных. Наука М., 196

6. Салина Р.М., Дауытбаева К.А., Смирнова В.А. Терминологический словарь по зоологии беспозвоночных Издательство «Қазақ университеті» Алматы, 1990.

7. Хадорн Э., Венер Р. Общая зоология Мир, М., 1989.

8. Яхонтов В.В. Экология насекомых Изд «Высшая школа» М., 1964.

3. Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі

Глоссарий - мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде негізгі термин сөздер мен ұғымдардың жиынтығы. Сонымен қатар глоссарийде терминдер мен ұғымдардың түсініктемесін беруге болады. Төменде глоссарийдің үлгісі берілген.

Омыртқасыздар зоологиясы пәні бойынша глоссарий

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде (латын)
Жануар Жануарлар дүниесі Өмір, тіршілік Ғылым, ілім Түр Туыс Тұқымдас Отряд Класс Тип Қарапайымдылар (бір клеткалы жәндіктер) Көпклеткалы жануарлар Саркомастигофоралар Споралылар Кірпікшелілер Губкалар Ішекқуыстылар Ескектілер Жалпақ құрттар Жұмыр құрттар Буылтық құрттар Буынаяқтылар Моллюскалар (былқылдақденелілер) Тікентерілілер Сәулелі симметриялы Екі жақты симметриялы Екі қабатты Целомды (екінші ретті қуыстылар)	Животные Животный мир Жизнь Учение Вид Род Семейство Отряд Класс Тип Простейшие (одноклеточные) Многоклеточные Саркомастигофоры Споровики Ресничные Губки Кишечнополостные Гребневики Плоские черви Круглые черви Кольчатые черви Членистоногие Моллюски Иглокожие Радиальносимметричные Двусторонносиммертичные Двуслойные Вторичнополостные (целомные)	Zoon Zoa (Animalia) Lios Logos Species Genus Familia Ordo Classis Phylum Protozoa Metozoa Sarcomastigophora Spozozoa Ciliophora Spongia Coelenterata Ctenophora Plathelminthes Nemathelminthes Annelida Arthropoda Mollusca Echinodermata Radiata Bilaterata Dillastica Coelomata

5. ПӘН БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ

Кредиттік білім беру жүйесі жағдайында дәрісханалық сабақ жүргізу уақытының саны қысқарады. Студенттің білім сапасына ерекше назар аударылу қажет. Бұл үшін оқытушы пәннің мазмұнын қайта қарап, оқыту әдістері мен құралдарын өзгерту тиіс.

Ең алдымен оқытушы дәріс сабақтарын толық жоспарлап, байланыс сағаттарын күрделі, негізгі, проблемалық сұрақтарға арнауы керек. Игеруге күрделі материалдар ОЖСӨЖ-да қарастырылады, ал жеңілдеу болып табылатын сұрақтар СӨЖ-да дайындалады.

Осы жағдайда проблемалық дәрістерді оқу өзектілігі жоғарылайды. Проблемалық дәріс сабақ студенттердің танымдық-ой қызметін дамытуды көздейді және интерактивті оқу әдістеріне сүйенеді.

Дәрісті оқу барлық қолайлы тәсілдерді: интерактивті әдістерді, мультемедиялық технологияларды, көрнекі құралдарды, фильмдерді, техникалық оқу құралдарын (ТОҚ), демонстрациялық және қосалқы материалдарды қолдануды талап етеді. Бұл материалдар оқу мәліметтерін есте сақтап қалу қабілетін жоғарылатады.

Сабаққа дейін оқытушы дәріс конспектілерін, үлестіретін материалдарын, слайдтарын, тестілерін, есептерін т.б. дайындауға міндетті.

• 
  тақырыптың атауы,
  
• 
  дәрістің мақсаты,
  
• 
  тірек сөздер,
  
• 
  негізгі сұрақтар және қысқаша мазмұны,
  
• 
  дәріс мазмұнын көрсететін сызбалар,
  
• 
  өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар,
  
• 
  ұсынылған әдебиеттер тізімі.
  

5. 
   Дәрістік кешен (дәріс тезистері, көрнекілік, таратылу материалдары, қажетті әдебиет тізімі) -
   

№1 дәріс

1.Зоология-жануарлардың морфологиясын, физиологиясын, биологиясын, экологиясын, филогенезін, эволюциясын зерттейтін ғылым.

2. Жануарлардың алуантүрлілігі, таралуы

3. Зоологияның даму тарихы, жүйесі.

Жануарлар әлемі – Zoa немесе Animalia. « Zoon»-грек тілінде жануар деген сөз. Қазіргі кезде 2-2,5 млн.-нен астам түрі белгілі, ал қазба түрлер саны 130 мыңға жуық. Жер бетінде жануарлардың сан мөлшері мен биомассасын анықтау өте қиын, себебі 1 метр куб суда 77 млн-ға жуық ұсық планктонды жәндіктер, ал 1 м.куб топырақта бірнеше жүз мың топырақ омыртқасыздарын кездестіруге болады. Биосферада барлық биотопты, тіршілік ортаны (су, топырақ, құрлық-ауа, тірі организм) меңгерген. Әр тіршілік ортада жануарлар өздерінің тіршілік циклдерін қамтамасыз ететін трофикалық, топикалық және тағы басқа қарым-қатынастар нәтижесінда қалыптасқан бірлестіктер-биоценоздар құрамына кіреді. Биоценоз- биогеоценоз (белгілі абиотикалық жағдаймен сипатталатын және организмдер кешенінен тұратын, зат және энергия алмасу жүретін жүйе бірлігі) құрамына кіреді. Жануарлардың биогеоценоздағы белгілі ортасы-биотоп. Биоценозда әр түрге белгілі экологиялық қатар тән. Олардың экожүйеде функциональды ролі үлкен.

Түрдің экологиясы және эк-лық қатары оның морфофункциональды ерекшклігін анықтап, тіршілік формаларын қалыптастырады. . .мыс.:

Біздің планетаның жануарлар әлемі-ұзақ эволюция нәтижесі. Соңғы геологиялық мәліметтер бойынша жер планетасының жасы – 5-5,5 млрд ж. Алғашқы тіршілік ізі (бактерия, цианобактерия) – 3-3,5 млрд.,эукариот – 2 млрд. , ал көпклеткалылар – 1 млрд жж, кейінгі эволюция жануарлар дүниесінің гүлдеуіне әкелді.

Эволюция ілімінің негізін қалаған ағылшын ғалымы Ч.Дарвин (1809-1882) эволюцияның адаптивті сипатын анықтайтын қозғаушы факторы-табиғи сұрыптау екенін дәлелдеді. Соңғы жаңа концепция бойынша популяция генофондын өзгертетін факторлар тобы: мутация, комбинация, генетико-автоматты процесс, оқшаулану, табиғи сұрыптау. Түр іші популяциялардың жіктелуі-микроэволюция, ал ірі систематикалық топтар эволюциясы- макроэволюция.

Жануарлар әлемінің филогениясы макроэволюция процесінің көрінісі.

1. 
   Тарихи процесте дивергенция жолымен организмдердің белгілері ажырап, жаңа систематикалық топтар пайда болады. Дивергенция жануарлардың көптүрлілігіне әкеледі.(параллелизм, конвергенция).
   

– бір ата-тектен пайда болу. Эволюцияда будан жолымен жаңа түрлердің

пайда болуы мүмкін - полифилия .

3. Эволюция процесінде тіршілік формалар қалыптасады.

4. Эволюция адаптивті сипатты. Систематикалық топтардың адаптивті

эволюциясы гүлдеуге - биологиялық прогреске әкеледі

5. Эволюциядағы филогенетикалық өзгеріс – жануарларда гомологиялық

мүшелердің қалыптасуы.

6. Жануарлар организмі тұтастай эволюцияланады. Эволюция барысында организм, оның мүшелері және функциясы жетіледі, яғни коррелятивті дамиды (Ч.Дарвин). Бір мүшенің эволюцияда өзгерісі екінші мүшені өзгертеді. Эволюция жаңа систематикалық топтардың пайда болуына әкеледі.

7. Эволюция процесінде организмнің жеке дамуы және түрдің тіршілік циклі өзгереді.

8. Түрдің жеке және тарихи дамуы биогенетикалық заңда көрінеді (Ф.Мюллер,1864, Э. Гекель, 1866).

9. 
   Түр эволюциясы биоценоз құрамында ілесті (коадаптивті) жүреді. Коадаптивті эволюция нәтижесі түрлер арасындағы қарым – қатынаста: жыртқыш – жемтік, паразит – ие, симбонттар, квартиранттар гүлді өсімдіктер мен насеком – тозаңдатқыштар т.б. көрінеді.
   

Зоология жануарлар туралы ғылыми пәндер жүйесі. Зоологияға бір жағынан жануарлардың ірі систематикалық топтарын, ал екінші жағынан олардың құрылысын, тіршілік әрекетін, дамуын, қоршаған ортамен байланысын, эволюциясын т.с.с. зертейтін ғылымдар саласы жатады.

1-ші зоологиялық пәндер тобына: 1 – клеткалы жануарлар туралы ғылым – протозоология, паразит құрттар туралы ғылым – гельминтология, моллюскалар туралы ғылым – малакология, өрмекшітәрізділер туралы ғылым – арахнология, насекомдар туралы ғылым –энтомология, балықтар туралы ғылым – ихтиология, қосмекенділер және бауырымен жорғалаушылар туралы ғылым – герпетология, құстар туралы ғылым – орнитология, сүтқоректілер туралы ғылым - териология немесе маммология т.б. жатады. Бұл ғылымдар екі бөлімге бірігеді: хордалылар типін зерттейтін – омыртқалылар зоологиясы және қалған 23 типті зерттейтін омыртқасыздар зоологиясы.

2- ші зоологиялық пәндер тобына: жануарлардың құрылысын зерттейтін – морфология, оған цитология, гистология, анатомия, эмбриология кіреді; жануарлардың тіршілік процестерін зерттейтін – физиология; қоршаған ортамен қарым – қатынасын зерттейтін – экология; жер бетінде таралу заңдылықтарын зерттейтін – зоогеография; жануарлардың көптүрлілігі мен олардың классификациясын зерттейтін – зоологиялық систематика; жануарлардың тарихи дамуы – филогенетика жатады.

Экологиялық пәндер цикліне: жануарлардың экологиялық морфологиясы және физиологиясы, жануарлардың популяциялық экологиясы, зооценология, мінез – құлық туралы ғылым – этология жатады. Қазба жануарлар туралы ғылымдар: палеозоология, палеоэкология болады.