Ертегілер орта буын оқушыларының ой-өрісін жетілдіріп, Отанын сүюге, елін қорғауға, өнерді игеруге, жалпы адамгершіліктік құндылықтарды бойына сіңіруге септігін тигізеді.
Сонымен қатар баланың сөздік қорын да молайтуда қызметі өте зор. Демек, ертегілерді оқыту арқылы баланың тілін дамыту – қоғам дамыған сайын күнделікті қажеттілікке айнала беретін ең өзекті мәселелердің бірі.
Оның үстіне еліміз егемендік алғалы бері мемлекеттік тілде сөйлеу соны оқыту әдістемесін жетілдіру, соның ішінде, бала тілінің дамуы мен сөздік қорының молаю мәселесі әдіскер ғалымдардың зерттеуінен түспей, назардан тыс қалмай жүрген мәселелердің бірі.
Мақсаты мен міндеттері
Қазақ халқының ауыз әдебиеті жанрларындағы ертегілерді оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін айқындап, балалардың ой-қабілеттерін дамыту жолдарын көрсету. Осы мақсаттарға жету үшін, мынадай міндеттерді алға қойдық:
- ертегілердің түрлері мен олардың тәрбиелік мәніне шолу;
- оқушылардың ойын дамытуда ертегілердің рөлін сипаттау;
- мектеп оқушылардға ертегілерді берудің тиімділіктерін, ерекшеліктерін және әдіс-тәсілдерін айқындау.
I ТАРАУ ЕРТЕГІЛЕРДІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОЙЫН ДАМЫТУДА ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
Ертегілердің түрлері мен жіктелу арналары
Хайуанаттар туралы классикалық ертегілер саны жағынан ел арасында көп тараған. Ол қоғамдық-саяси ұғымдармен, діни нанымдармен тектік байланысын үзген. Негізгі мақсаты – ғибадат алу, тәрбие беру. Мұнда ақылмен жету мақсаты қойылған. Кейде кітаби стиль көрініс табады. Оған Ы.Алтынсариннің, Қ.Мырзалиевтің шығармалары тән.
ІІ ТАРАУ
ОҚУШЫЛАРҒА ЕРТЕГІЛЕРДІ
ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ
ЖОЛДАРЫ МЕН
ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ
ПАЙДАЛАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
2.1. Ертегілердің
тәрбиелік мәні және
оларды пайдаланудың
тиімді әдіс-тәсілдері
Жоғарырақ сыныптарда (5-6-сыныптар):
1. Оқушылардың ертегілерді дербес оқып түсіну қабілеті біршама жоғары болады. Бұл сыныптарға ертегілерді оқытуда, алдымен, оқытушы ертегінің мазмұнын ашып бере алатын сұраулар беріп, оқушылардың сол сұраулар бойынша оқып, қайталап айтып бере алатындай болуы үшін алдын-ала тапсырма беруі керек.
2. Сыныпта алдымен берілген
тапсырманың орындалу жағдайын
тексеріп көру, онан соң оқытушы
қызығарлық етіп әңгімелеп беру,
сол негізде оқушыларды қызықтыра
отырып оқуға және әңгімелеп
беруге жұмылдыру керек.
3. Талдау жасауда оқиғаға талдау жасауды басты орынға қою керек. Оқиғаны талдау негізінде ертегілердің негізгі идеясын қорытындылап беру кажет. Осы тұрғыда басты сөз, сөйлемдердің мағынасын түсіндіріп кетсе де болады.
Ертегілерді оқытуда мұғалім басты-басты мына мәселелерге көңіл бөлу керек:
Кіріспе жұмыстар:
«Ертегілер» туралы алғашқы әдеби-теориялық ұғым беру. (оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып)
Ертегілер халық арман-қиялы, оның негізінде халық қиял-арманына жататыны.
Мазмұнын меңгерту бағытындағы жұмыстар:
Жырдың сюжеттік-композициялық жоспарын жасап, оны балалардың көз алдына іліп қою. Мысалы, 5-сыныптағы «Ер Төстік» ертегісіне мынадый жоспар жасауға болады:
Төстіктің өмірге келуі.
Төстіктің ағаларын іздеп шығуы.
9 ұлды үйлендіру. (Кенжекей жасауға не алды? Енші кімге беріледі?)
Ерназардың Сорқұдықтың басына қонуы. Құба інген қандай шөпке бұйдасынан оралып қалды?
Төстіктің жер астына түсуі
1.Ертегіні күйтабақтан немесе мультимедиялық құралдардан көрсетіп, тыңдатып (басқа жырды да оқытуға да болады), ертегінің оқылу мәнерімен таныстыру.
2.Жырды мәнерлеп оқу. Басты-басты эпизодтарға бөліп оқып, өзінше мазмұндатып отыру. Мазмұндауды сұрақ-жауап әдісімен жүргізу, басты оқиғаларын айтқызу, аннотация жаздыру.
Мына үлгіде жүргізуге болады:
Басты эпизодтар
Сұрақтар
-Ер Төстіктің дүниеге келуі
- Ер Төстіктің ағаларын іздеуге атану
- Ер Төстіктің 9 ағайынын үйлендіру т.б.
3.Ертегіні оқып болған соң, мазмұнын толық айтқызу. Ол үшін үйге тапсырма бергенде, жауаптарының тезисін, жоспарын жасатқызу. Мазмұндау жүйелі болу үшін, соған қарап айтқызу.
3.Ертегіні оқып болған соң, мазмұнын толық айтқызу. Ол үшін үйге тапсырма бергенде, жауаптарының тезисін, жоспарын жасатқызу. Мазмұндау жүйелі болу үшін, соған қарап айтқызу.
1. Оқушылардың жауабын бір-біріне толықтыртып отыру.
2. Бір-біріне қоятын сұрақтарын әзірлету.
3. Ұнаған жерлерін жатқа айтқызу.
4. Жауаптарында да жырдан үзінді келтіре отырып айтқызу.
Ертегіге әдеби талдау жасау
а) Ертегі идеясы мен тақырыбын ашу. Оны мұғалім әңгімесі, сұрақ-жауап арқылы жүзеге асыру. Мынадай сұрақтар қоюға болады:
- Қалай ойлайсыңдар, ертегіде қандай мәселелер сөз болады?
- Жырдың негізгі ойы қай бейнеден көбірек көрінеді?
ә) Ертегі кейіпкерлері туралы пікір жинақтау
Қорытынды
Мектеп оқушыларының тілін дамытып, сөздік қорын молайтуда ертегілердің рөлі ерекше. Ертегілерді меңгеруде, солар арқылы дамыту жұмыстарын жүргізгенде мыналарды: мәтінді бірінші болып мұғалімнің өзі оқуын; өлеңмен жазылған мәтінді оқығанда оның әуені мен ұйқасын келістіре оқуға, интонациялық, тактикалық жақтарының бұзылмауына; мәтінді мәнерлеп оқуға; мәтіндегі дыбыс үндістігінің бұзылмауына; мәтіндегі сөздердің қатесіз дұрыс оқылуына; балалардың түсініктерін мейлінше көркем тілмен өз сөздерімен айтып беруіне баса көңіл бөлу керек.
