1.3.Үстеме шығыстарды бөліп тарату
Шығын тасымалдаушылар – шығындар деңгейіне әсер ететін себептер, олар оң және кері әсер етуі мүмкін. Шығын тасымалдаушылар шығындар көлеміне әсер етеді және олар үстеме шығыстарды ақырғы өнім арасында бөлуге бағытталған. Шығын тасымалдаушылардың көп кездесетін түрлері:
Өндірілген өнім көлемі
Жұмыс – сағат
Машина – сағат
Бастапқы шығындар
Материалдық шығындар
Еңбек шығындары
Пропорционалды, пропорционалды емес бөліп тарату.
Тарату әдістерінің барлығы дерлік үстеме шығыстардың пропорцио-налды және прпорционалды емес тарату әдістеріне бөлінеді.
Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме шығыстарды тарату коэффициенттері анықталады. Бұл коэффициент тара-туға негізделген шығындардың жалпы сомасын тасымалдаушы ретінде алынған соммалық факторға бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициент үстеме шығыстарды пропорционалды бөліп тарату үшін қолданылады.
Мысал А – Кеңсе заттары.
Компания кеңсе заттарына (қағазды қоса алғанда) айына 1 200 мың теңге шығын жұмсайды. Компанияда екі бөлімше бар, олардың компания табысындағы үлестері 30% және 70%.
Бөлімше
|
Табыс (мың тг.)
|
Табыстан алынатын %
|
Шығыстарды бөліп тарату
|
Бөлімше 1
|
70 000
|
70 %
|
1200*0,7=840
|
Бөлімше 2
|
30 000
|
30 %
|
1200*0,3=360
|
Барлығы
|
100 000
|
100 %
|
1200
|
Мысал Б. - Жал төлемі.
Жал төлемі көлемге байланысты бөліп таратылады.
Жал бойынша шығыстар (мың тг.) 6 000
1 м2 кеткен жалдау бойынша шығыстар 24
Аудан (м2) 250
Компанияның 1-ші бөлімшесі 200 м2 ауданды, ал 2-ші бөлімшесі 50 м2 ауданды алып жатыр. Жал бойынша шығыстарды тарату төмендегідей бола-ды.
Бөлімше
|
Алып жатқан аудан
|
Шығыстарды бөліп тарату
|
Бөлімше 1
|
200 кв.м
|
200*24=4 800
|
Бөлімше 2
|
50 кв.м
|
50*24=1 200
|
Барлығы
|
250 кв.м
|
6 000
|
Бөліп таратудың әр түрлі коэффициенттерін қолдану мысалдары.
Дәрі шығаратын кәсіпорынның 31-ақпанға жасалған бухгалтерлік жазу-лары:
|
Мың.тг.
|
|
Қосымша берілгендер
|
|
Материалдар
|
100 000
|
Жұмыс-сағат
|
75 000
|
Еңбек
|
150 000
|
Машина-сағат
|
50 000
|
Алғашқы шығындар
|
250 000
|
Өндіріс көлемі
|
50 000
|
Үстеме шығыстар
|
150 000
|
Барлық шығыстар
|
400 000
|
Үстеме шығыстарды бөліп таратудың алты коэффициентін қарастыра-мыз. Жалпы өндіріс көлемі 50 000 бірлік болғанда 3 000 бірлікке жұмсалатын үстеме шығыстарды бөліп тарату. Бұл партияға материалдық шығндар 5 000 мың тг., еңбек шығындары 6 000 мың тг., (1 сағ.-2000 тг.), машина сағат – 500.
Өндірілген өнім көлемінің коэффиценті
|
Үстеме шығыстар/жалпы өнім көлемі
|
150 000/50 000
|
3
|
Жұмыс сағатының коэффиценті
|
Үстеме шығыстар/жалпы жұмыс сағаты
|
150 000/75 000
|
2
|
Машина-сағат коэффициенті
|
Үстеме шығыстар/жалпы машина-сағат саны
|
150 000/50 000
|
3
|
Бастапқы шығындар проценті
|
Үстеме шығыстар/бастапқышығындар сомасы*100%
|
150 000/250 000* 100%
|
60%
|
Материалдық шығындар проценті
|
Үстеме шығыстар/материалдық шығындар*100%
|
150 000/100 000* 100%
|
150%
|
Еңбекақы шығындарының проценті
|
Үстеме шығыстар/еңбек шығындары*100%
|
150 000/150 000* 100%
|
100%
|
Үстеме шығыстарды бөліп тарату алгоритмі
Компания өнімнің бір түрін шығарады, бұл компанияда екі өндірістік цех бар: Құрылыс цехы, өңдеу цехы. Компанияда сондай-ақ екі қызмет көрсетуші бөлімше бар: қойма және әкімшілік. Бұл цехтар мен бөлімшелер бір ғимаратта орналасқан. Компания келесі қаржылық жылдың бюджетіне мынадай шығындарды жатқызады:
Шығындар
|
Мың.тг.
|
Заводты жалға алу
|
486 000
|
Заводты сақтандыру
|
40 500
|
Басқа да шығыстар-құрылыс цехы
|
12 700
|
Басқа да шығыстар-өңдеу цехы
|
13 850
|
Басқа да шығыстар-қойма
|
7 375
|
Басқа да шығыстар-әкімшілік
|
20 425
|
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
|
21 450
|
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
|
58 500
|
Көмекші жұмыс күші
|
280 000
|
Барлығы
|
940 800
|
Келесі ақпараттар берілген:
Бөлімше/ цех
|
Машина-сағат
|
Жұмыс сағат
|
Аудан (кв.м)
|
Негізгі жұмысшылардың саны
|
Көмекші жұмысшылардың саны
|
Машина мен басқа да жабдықт. құны
|
Құрылыс
|
12 000
|
34 200
|
50 000
|
18
|
10
|
300 000
|
Өңдеу
|
2 200
|
45 600
|
25 000
|
26
|
15
|
50 000
|
Қойма
|
|
|
3 000
|
0
|
6
|
25 000
|
Әкімшілік
|
|
|
3 000
|
0
|
4
|
15 000
|
Барлығы
|
|
|
81 000
|
44
|
35
|
390 000
|
Өндірістік емес бөлімшелердің шығыстарын келесі түрде бөліп таратуға болады:
Әкімшілік: Жұмысшылырдың барлық сандары негізінде бөлімшелер-дің/цехтардың арасында;
Қойма: 80%-құрылыс цехы, 20%-өңдеу цехы.
А. Үстеме шығыстарды шығындар орталығы бойынша бөлу:
Шығын тасымалдаушылардың негізгі топтарын анықтаймыз:
Шығыстар
|
Шығын тасымалдаушылар
|
1 - топ
|
Жал
|
Бөлменің ауданы
|
Ғимаратты сақтандыру
|
Бөлменің ауданы
|
2 – топ
|
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру
|
Машина мен жабдықтардың құны
|
Машина мен басқа да жабдықтардың амортизациясы
|
Машина мен жабдықтардың құны
|
3 – топ
|
Көмекші жұмыс күші
|
Көмекші жұмыскерлердің саны
|
Бөлу коэффициенттерін анықтаймыз:
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
|
Ғимараттың ауданы
|
Бөлу коэффициенті
|
526 500
|
81 000 кв.м
|
6,5
|
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
|
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
|
Бөлу коэффициенті
|
79 950
|
390 000
|
20,5%
|
Көмекші жұмыс күші
|
Көмекші жұмыскерлердің саны
|
Бөлу коэффициенті
|
280 000
|
35
|
8 000 (бір адамға)
|
Бөлу коэффициенттеріне қатысты үстеме шығыстарды жауапкершілік орталықтарына байланысты бөлеміз:
Шығындар
|
Бөлу коэф.
|
Құрылыс цехы
|
Өңдеу цехы
|
Қойма
|
Әкімші лік
|
Барлығы
|
Басқа шығыстар
|
|
12 700
|
13850
|
7 375
|
20 425
|
54 350
|
Ғимарат ауданы
|
|
50 000
|
25000
|
3 000
|
3 000
|
81 000
|
Ғимаратты жалға алу мен сақтандыру
|
6,5
|
325 000
|
162500
|
19 500
|
19 500
|
526 500
|
Машина мен басқа да жабдықтардың құны
|
|
300 000
|
50000
|
25 000
|
15 000
|
390 000
|
Машина мен басқа да жабдықтарды сақтандыру мен амортизациясы
|
20,5%
|
61 500
|
10 250
|
5 125
|
3 075
|
79 950
|
Көмекші жұмыскерлердің саны
|
|
10
|
15
|
6
|
4
|
35
|
Көмекші жұмыс күші
|
8 000
|
80 000
|
120000
|
48 000
|
32 000
|
280 000
|
В.Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығыстарын бөліп тарату:
Бөлу базасы
|
Құрылыс цехы
|
Өңдеу цехы
|
Қойма
|
Әкімші лік
|
Барлы ғы
|
Әкімшілік
|
0%
|
20%
|
50%
|
30%
|
100%
|
Негізгі жұмысшылар саны
|
18
|
26
|
0
|
0
|
44
|
Көмекші жұмыскерлер саны
|
10
|
15
|
6
|
0
|
31
|
Жұмыскерлер саны
|
28
|
41
|
6
|
0
|
75
|
|
37,3%
|
54,6%
|
8,1%
|
0%
|
100%
|
Қойма
|
80%
|
20%
|
0%
|
0%
|
100%
|
|
Құрылыс цехы
|
Өңдеу цехы
|
Қойма
|
Әкімші лік
|
Барлы ғы
|
Цех бойынша жиынтық
|
479 200
|
306 600
|
80 000
|
75 000
|
940 800
|
Әкімшілікті бөліп тарату
|
28 000
|
41 000
|
6 000
|
(75 000)
|
0
|
Барлығы
|
507 200
|
347 600
|
86 000
|
0
|
940 800
|
Қойманы бөліп тарату
|
68 800
|
17 200
|
(86 000)
|
0
|
0
|
Барлығы
|
576 000
|
364 800
|
0
|
0
|
940 800
|
С.Үстеме шығыстарды нормаларына байланысты бөліп тарату:
|
Құрылыс цехы
|
Өңдеу цехы
|
Машина-сағат
|
12 000
|
|
Жұмыс сағат
|
|
45 600
|
Бөлу нормалары
|
48
|
8
|
D.Үстеме шығыстарды бөлу кезіндегі жетіспеушілік немесе артықшылық.
Үстеме шығыстардың нақты бөлінуін анықтаймыз, құрылыс цехы үшін нақты үстеме шығыстар 531 500-ді құрады, өңдеу цехы үшін - 359 500 тг.құрады; нақты істелген жұмыс сағаты құрылыс цехы үшін-11 000 машина сағат, өңдеу цехы үшін 46 000 жұмыс сағат.
|
Құрылыс цехы
|
Өңдеу цехы
|
Нақты жұмыс атқарылған сағаттар
|
11 000
|
46 000
|
Бөлу коэффициенті
|
48
|
8
|
Бөлінген үстеме шығыстар
|
528 000
|
368 000
|
Нақты үстеме шығыстар
|
531 500
|
359 500
|
Бөлінетін үстеме шығыстардың артық қалуы
|
|
8 500
|
Бөлінетін үстеме шығыстардың жетіспеуі
|
3 500
|
|
Бұл мысалдан есеп жүйесіндегі үстеме шығыстарды бөлу, бөліп тарату, қайта бөлу алгоритмдерін көруге болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
